Ο κορωνοϊός ως φονιάς της προκατειλημμένης σκέψης

"Δυστυχώς, η κοινωνική ευθύνη που βαραίνει τον καθένα μας ξεχωριστά, δεν μπορεί να πρυτανεύσει έναντι της παράλογης πια εμμονής στην καραντίνα. Άλλωστε, ποιός είναι αρκετά ικανός να δεχθεί ότι τόσο καιρό τον δούλευαν κανονικά....."

Αυτό το σχόλιο του καλού διαδικτυακού φίλου Νίκου Ιορδανίδη [fb: Nikos Iordanidis], με έκανε να του γράψω "τα είπες όλα Νίκο, για μία ακόμη φορά". Πιστεύω, πάντως, ότι αξίζει να το ψάξουμε και λίγο βαθύτερα, ώστε κάποια στιγμή να ξεπεράσουμε αυτές τις εμμονές.

Γιατί όχι εφαρμοσμένη φιλοσοφία;

Εργαλείο, γι' αυτό το ψάξιμο, νομίζω έχουμε: τις προσεγγίσεις του αείμνηστου Νίκου Καλογερόπουλου, Δρα Φιλοσοφίας του Παν. της Γενεύης, περί της ανθρώπινης βλακείας. Κατά τον ίδιο, η πεμπτουσία τους: "Η ουσία του λάθους, έγκειται στον εντοπισμό της προσοχής".

Προκατάληψη -εισηγούμαι- είναι η βλακώδης αντιμετώπιση μιάς άποψης, εξ αιτίας προγενεστέρων πεποιθήσεών μας. Ο εντοπισμός της προσοχής μας, διευκρινίζω, σε ένα άβολο τμήμα ή χαρακτηριστικό της, που μας εμποδίζει να την καταλάβουμε. Άλλο θέμα, επισημαίνω, αν θα αποδεχθούμε την άποψη.

Αυτό το λάθος, λοιπόν, μας στερεί τη "συνολική εκτίμηση", που -κατά τον αρχαίο Κινέζο θεωρητικό του πολέμου Σουν Τζου- "φέρνει τη νίκη". Μπορούμε να πούμε, συνεπώς, ότι λύση είναι ο αποεντοπισμός της προσοχής.

Υπό αυτή τη σοφή[;] θεωρητική τοποθέτηση, μπορούν να τεθούν με απλό και αποτελεσματικό τρόπο, πολλά φλέγοντα ζητήματα της τρέχουσας πανδημίας.

Πρώτο παράδειγμα: η ρεαλιστική αντίληψη του κινδύνου.

Υπόθεση εργασίας: σε ένα χωριό 1.000 κατοίκων, ένας ασθενής με κορωνοϊό έρχεται σε επαφή με όλους και όλες. Ας αναλογισθούμε τί αναμένεται, σύμφωνα με τις γενικές επιστημονικές στατιστικές προβλέψεις.

Ερώτηση [1]: πόσοι αναμένεται να πεθάνουν από τους 1.000;

Μετά, να λογαριάζαμε και τις συναφείς διαδοχικές στατιστικές εκτιμήσεις; [2] πόσοι θα διασωληνωθούν; [3] πόσοι θα μπουν στην εντατική; [4] πόσοι θα χρειασθεί να εισαχθούν σε νοσοκομείο; [5] πόσοι θα εμφανίσουν συμπτώματα;

Φυσικά, δεν χρειάζονται εκτιμήσεις "στον πόντο". Χρειαζόμαστε ενδεικτικά ποσοστά για τη γενική εικόνα. Αν ξεπεράσουμε κάποιες αναστολές μας, τα ευρήματα της ερασιτεχνικής μας έρευνας θα είναι εντυπωσιακά. Θα διαπιστώσουμε, ότι δεν έχουμε επαρκώς σαφή εικόνα, ακόμη και οι πιό ψύχραιμοι και ψαγμένοι.

Αφ' ενός, λοιπόν, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή η γενική εικόνα δεν έχει δοθεί αρμοδίως. Αφ' ετέρου, μπορούμε να δούμε πόσο τραγικά υπερδιαστασιολογημένος είναι αυτός ο κίνδυνος. Ιδίως στους τηλεθεατές...

Δεύτερο παράδειγμα, η ρεαλιστική διάταξη της άμυνάς μας

Γνωρίζουμε, όλοι, τις κυβερνητικές ντιρεκτίβες. Είναι, λέω, διατυπωμένες "οριζόντια". Εστιάζουν στα καθήκοντά μας. Αν απλώς τις επαναδιατυπώσουμε "κάθετα", δηλαδή με ρητό αντικειμενικό στόχο, θα δούμε -υποστηρίζω- και πάλι τα πράγματα αλλιώς. Ιδίως, αν το κάνουμε ξεχωρίζοντας τους επί μέρους στόχους. Και με φειδώ.

Ιδού: [1] πώς δεν θα κολλήσω; [α] αν φροντίσω να μη βήξει/φταρνισθεί κανείς κοντά μου, και [β] αν προσέχω μην ακουμπήσω το στόμα ή τη μύτη μου, χωρίς να πλύνω πρώτα καλά τα χέρια μου. Δεν αρκούν;

Μεταφορικά: αντί να πολεμάμε το "Δράμαλη" στον κάμπο, θα του την στήσουμε στα "Δερβενάκια". Καλή ιδέα;

Η κρίσιμη διαφορά

Τονίζω ότι δ-ε-ν επιμένω ότι είναι ακριβώς έτσι η σωστή άμυνά μας. Δεν δίνω εκεί την έμφαση.

Επιμένω, όμως, ότι θα δούμε αλλιώς τα πράγματα, αν τα δούμε στοχοκεντρικά. Ακόμη καλύτερα, αν διατυπώσουμε αντίστοιχες απαντήσεις και στα άλλα δύο βασικά ερωτήματα: [2] πώς δεν θα μεταδώσω τον ιό σε άλλους; και [3] πώς δεν θα μεταφέρω τον ιό σε άλλους;

Θεωρητικά πάντως, καθίσταται εφικτή μία ευφυής ανοσία αγέλης. Ατομική ευθύνη ουσίας, χωρίς καραντίνα. Σωστά;

Γιατί, λοιπόν, αυτό το -θεωρητικά σωτήριο- σενάριο, δεν έχει συζητηθεί; Αν απλώς δεν το σκεφθήκαμε, γιατί όχι τώρα; ή συμβαίνει κάτι άλλο;

Από την άλλη: Τί μας εμποδίζει να το εφαρμόσουμε, όσο επιτρέπεται, για τον εαυτό μας και τα προσφιλή μας πρόσωπα; Ιδίως για τα ευάλωτα. Δεν έχει διαφορά μήπως;

Ή μήπως αυτό κάναμε, κι ας έλεγαν; Μήπως, συνεπώς, περνάνε το δικό μας φιλότιμο, και την δική μας ευφυΐα, για δική τους επιτυχία;

Τρίτο παράδειγμα: η εκτίμηση για το πού πάμε ως κοινωνία.

Χωρίς άλλη φλυαρία: Διαβλέπω ότι πηγαίνουμε σε μετάλλαξη της κοινωνίας μας.

Το κέρδος, ως φυσικό κίνητρο της παρουσίας μας στο μάταιο τούτο κόσμο, φυσικά θα παραμείνει. Μέτρο του κέρδους μας, όμως, θα είναι πρωτίστως ο ελεύθερος χρόνος.

Ας συνεκτιμηθεί, και η στιβαρή Αριστοτελική θέση: Όπως κάνουμε πόλεμο για να έχουμε ειρήνη, έτσι αποκτούμε πλούτο για να έχουμε ελεύθερο χρόνο.

Αναπλαισίωση σκέψης

Μεταφέραμε, λοιπόν, την προσοχή μας: [1] από τον ασαφή κίνδυνο στη ρεαλιστική αντίληψή του, [2] από τα καθήκοντα στους στόχους μας, και [3] από το ζοφερό τώρα στην εικόνα για το αύριο.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, όμως, έχουμε -ισχυρίζομαι!- την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε με ενδιαφέρον ένα -τώρα ασαφές- ενδεχόμενο: την αμείλικτη δράση του κορωνοϊού ως φονιά της προκατειλημμένης σκέψης.

Πώς, λόγου χάριν, αιφνιδιάζει και ενεργοποιεί τους επιστήμονες. Πώς αλλάζει τις προτεραιότητές μας. Πως αναθεωρεί τα κριτήρια ατομικού οφέλους. Πώς ξεπερνάει αντιστάσεις για αλλαγές στα καθημερινά εργαλεία μας. Πώς αλλάζει τον τρόπο που επηρεάζεται και καθοδηγείται η κοινωνία μας. Πώς φέρνει συγκλονιστικά απρόοπτα. Πώς "ξαναμοιράζει την τράπουλα". Πώς ξαναφέρνει στη μόδα την αξιοκρατία.

Αργά, αλλά σταθερά.

Κάπως έτσι, τελικά, ίσως κι εμείς οδηγηθούμε σε τολμηρές αποφάσεις. Βασισμένες σε εδραία γνώση του σήμερα, αλλά και διεξοδική διάγνωση των αιτιών της κακοδαιμονίας μας.

Σαφής προγραμματισμός, εύλογες εκτιμήσεις κόστους-ωφελειών, και ρεαλιστικές προσδοκίες. Φιλόδοξες σκέψεις πάντα, αλλά αυτή τη φορά ισχυρές αποφάσεις.

Και απροκατάληπτες -το κυριότερο.

3 Μαΐου 2020

Κώστας Τζαναβάρας