Ο κορωνοϊός ως αιτία θανάτου

Καθώς καθημερινά αποδίδονται στον τρέχοντα κορωνοϊό πολλές χιλιάδες θάνατοι, ίσως είναι η ώρα να δούμε λίγο πιό προσεκτικά το τί εννοούν οι γιατροί ως "αιτία θανάτου". Και επαρκής πρώτη ματιά για κάτι τέτοιο, είναι σίγουρα! οι σχετικές κατευθύνσεις (guidelines) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.)

Στη συνέχεια, μάλλον θα πρέπει να ξανασκεφθούμε τις αποφάσεις μας.

Οι απαρχές του προβλήματος

Κατ' αρχήν, θα πρέπει να πούμε ότι ούτε για την Επιστήμη είναι απλό θέμα το τί είναι θάνατος. Δεν υπάρχει λόγος να φθάσουμε εκεί το ψάξιμο, τουλάχιστον σε αυτό το έσχατο άρθρο, αλλά μία επαρκής πρώτη ματιά για κάτι τέτοιο, για όσους ενδιαφέρονται, είναι το "WHO: International Guidelines for the Determination of Death" ("Forum Report", Montreal 30-31.3.2012).

Το νόημα πάντως, για τον υποφαινόμενο μη ειδικό, είναι ότι στη μία άκρη υπάρχει ο συνήθης θάνατος, άμεσα διαπιστώσιμος από τον καθένα. Στην άλλη άκρη, υπάρχει ο θάνατος που "σηκώνει" Συνέδριο. Και, ανάμεσα, υπάρχει ένα φάσμα περιπτώσεων όπου η διαπίστωση του θανάτου, τίθεται -λίγο ή πολύ- στην κρίση του θεράποντος ιατρού. Συνεπώς, και η βεβαίωση της αιτίας του.

Η ανθρώπινη ιδιομορφία

Ίσως δεν είναι και πάρα πολλοί, αυτοί που αποδέχονται ότι το ανθρώπινο σώμα έχει πολύ μεγαλύτερη πολυπλοκότητα από το Σύμπαν. Στο Σύμπαν υπάρχει αιτιοκρατία, στα ανθρώπινα δεσπόζει αβεβαιότητα.

Τα πάντα στο Σύμπαν είναι -αν δεν κάνω κάποιο λάθος- προβλέψιμα, αν εξαιρέσουμε κάποια γήινα φαινόμενα, όπως λ.χ. ο καιρός, το κλίμα και οι σεισμοί. Στον άνθρωπο, αντιθέτως, υπάρχουν συχνά ασύμμετρες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των επί μέρους συστημάτων (π.χ. νευρικό-κυκλοφοριακό).

Η δομή και η λειτουργία του ανθρωπίνου εγκεφάλου, είναι κι αυτή χαώδης. Ιδίως στο "στεφανιαίο" μας σύστημα, όπου τα συναισθήματα και η αντίληψη του Όλου.

Η ρεαλιστική βάση

Όλες αυτές οι εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες, αναφέρονται εδώ για να επεξηγήσουν κάτι που μπορεί και να μην χρειάζεται καν επεξήγηση.

Σύμφωνα, λοιπόν, πάντα με τον Π.Ο.Υ., "Η ανάλυση των πολλαπλών συνθηκών που συμβάλλουν στο θάνατο, είναι ένα πολύ περίπλοκο διαδικαστικό πρόβλημα για το ποια από τις πολλαπλές αιτίες να επιλεγεί" ως "υποκείμενη (underlying) αιτία θανάτου". [βλ. WHO (1979): Medical certification of cause of death: Instructions for physicians (Introduction)]

Η κατευθυντήρια οδηγία για τον κορωνοϊό

Αίφνης, από τις 16 Απριλίου 2020, "Ένας θάνατος λόγω COVID-19 ορίζεται για σκοπούς επιτήρησης (surveillance purposes) ως θάνατος που προκύπτει από κλινικά συμβατή ασθένεια, σε πιθανή ή επιβεβαιωμένη περίπτωση COVID-19, εκτός εάν υπάρχει σαφής εναλλακτική αιτία θανάτου που δεν μπορεί να σχετίζεται με νόσο COVID (π.χ. τραύμα)". [βλ. " WHO: INTERNATIONAL GUIDELINES FOR CERTIFICATION AND CLASSIFICATION (CODING) OF COVID-19 AS CAUSE OF DEATH").

Αμέσως παρακάτω, διευκρινίζεται σαφώς: "Δεν πρέπει να υπάρχει περίοδος πλήρους ανάρρωσης από τον COVID-19 μεταξύ ασθένειας και θανάτου".

Και παρατίθενται παραδείγματα [7.2] όπου η λοίμωξη από COVID-19 δεν θεωρείται αιτία θανάτου.

Το πρόβλημα με τη στάση του Π.Ο.Υ.

Η ως άνω κατευθυντήρια οδηγία, προφανώς, συνιστά τροποποίηση γενικών και παγίων διατάξεων, και χωρίς αιτιολογία. Δείχνει, μάλιστα, να μπερδεύει την αιτία θανάτου με την αιτία θανάτου "λόγω επιτήρησης".

Παρατηρεί κανείς, πάντα από τη σκοπιά του μη ειδικού αλλά προσεκτικά σκεπτόμενου, ότι ο Π.Ο.Υ. αποδίδει κάποια -μάλλον αυθαίρετη- προτεραιότητα στο σύγχρονο ιό-φονιά.

Ευλόγως, θα μπορούσαν να τεθούν ειδικά κριτήρια, για λόγους ουσίας: π.χ. αν έχει προκύψει πνευμονία, είναι λογικό να αποδοθεί στον COVID-19 η ευθύνη για τη μοιραία ακολουθία (fatal sequence) π.χ. ενός περιστατικού καρδιάς.  Χωρίς πνευμονία, όμως, δεν είναι κάπως υπερβολικό; Χωρίς συμπτώματα; Πού υπάρχει όριο;

Όλα αυτά, λοιπόν, διατυπώνονται μόνον ως εύλογα ερωτήματα, από μη ειδικούς. Μήπως και απαντηθούν από ειδικούς και αρμόδιους. Πρόκειται για σημαντικά ερωτήματα, όμως, που μπορούν κάλλιστα να στηρίξουν καίρια δυσπιστία στις στατιστικές και το νόημά τους.

Ερωτήματα για τη στάση του Π.Ο.Υ.

Η αιτία θανάτου, ως γνωστόν, είναι και μέγα νομικό θέμα. Εκτός από επιστημονικό, δηλαδή, είναι ζήτημα που ενδέχεται να αφορά ποινικές ή αστικές ευθύνες, κληρονομικά, ασφαλιστικά κ.λ.π.

Ενδεικτικά ερωτήματα:

[1] Πόσοι πήραν αποζημίωση, ως δήθεν θύματα κορωνοϊού;

[2] Πόσοι δεν πήραν ασφαλιστική αποζημίωση, ως δήθεν θύματα κορωνοϊού;

[3] Καλύφθηκαν άραγε ευθύνες, αποδίδοντας θανάτους στον κορωνοϊό;

[4] Υπήρξαν άραγε ασθενείς που -σε αυτό κλίμα- αναγκάσθηκαν να δηλώσουν λοίμωξη κορωνοϊού για να εξασφαλίσουν κλίνη σε νοσοκομείο;

[5] Υπήρξαν άραγε ασθενείς που -σε αυτό κλίμα- δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν κλίνη σε νοσοκομείο, γιατί δεν είχαν κορωνοϊό;

[6] Υπήρξαν άραγε περιπτώσεις ακόμη και ευθανασίας;

Φυσικά, ούτως ή άλλως θα υπήρχαν τρόποι να "αξιοποιηθεί" η αναμπουμπούλα.

Γιατί, όμως, ο Π.Ο.Υ. άνοιξε διάπλατα -με την ως άνω οδηγία- την πόρτα στα συμφέροντα; Δεν δίνει άλλοθι ευκολίας σε επίορκους;

Εν τέλει, ας ρωτήσουμε ήρεμα: τί να είναι αυτοί οι "λόγοι επιτήρησης";

Η ευρύτητα της ζητήματος

Διαμορφώνεται ένα ευρύτερο νοσηρό κλίμα, και μόνον από τα αναπάντητα ερωτήματα. Και επιδεινώνεται το κλίμα που διαμορφώνει όχι μόνον η πανδημία, αλλά και η στάση του τύπου, όπως και οι πολιτικοί με την ανεπάρκεια και τα παιχνίδια τους.

Είναι δυνατόν να διαμορφωθεί, σε μορφή ντόμινο, ένας τεράστιος φαύλος κύκλος μεθοδεύσεων και συμφερόντων. Ως άτομα, μπορεί να βρεθούμε θύματα, ή ζημιωμένοι. Ακόμη χειρότερα, να χάνουμε προσφιλή μας πρόσωπα.

Ως κοινωνία, επί πλέον των συσσωρευόμενων ατομικών, διαβλέπουμε ότι είναι δυνατόν να αλλοιώνονται τα δεδομένα αποφάσεων. Σημαντικών αποφάσεων, που μας αφορούν άμεσα και ζωτικά. Μας ενδιαφέρει, λοιπόν, να αποτρέψουμε οποιαδήποτε παιχνίδια με τη δημόσια υγεία -πολιτικά και μη.

Το λάθος στον προσανατολισμό

Έχουμε εστιάσει την προσοχή μας στον απολογισμό θανάτων. Αρκετά λιγότερο, στον αριθμό κρουσμάτων. Αυτό διευκολύνεται (τουλάχιστον) με την ως άνω ειδική οδηγία του Π.Ο.Υ. Αυτό συντηρεί ο "τύπος".

Υπό αυτό το πνεύμα, επικρατούν φοβικές καταστάσεις. Δεν γίνεται καν κατανοητό ότι πεθαίνουν άνθρωποι όχι μόνον από τη λοίμωξη αλλά και από την καραντίνα. Φαίνεται μάλιστα ότι όσοι υποφέρουν από την καραντίνα, έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

Ο απόλυτος τραγέλαφος

Οι Σουηδοί, που διάλεξαν άλλο δρόμο, ισχυρίζονται ότι έμαθαν με το δύσκολο τρόπο τι είναι πρώτιστο: η προστασία των ευάλωτων. Και λένε ότι το κόστος προστασίας των ευάλωτων είναι πολύ χαμηλότερο από το να αναγκάζουμε όλους να μείνουν στο σπίτι.

Η έμφαση, συνεχίζουν, πρέπει να δοθεί στην παροχή βοήθειας σε άτομα που διατρέχουν κίνδυνο ώστε να παραμείνουν ασφαλή. Και να μην μπουν στον κίνδυνο, χωρίς να κλειδωθούν ολόκληρες κοινωνίες

Η άποψη αυτή χλευάζεται δημοσίως εν Ελλάδι. Οι χειροκροτητές ενός κράτους που δεν έχει ποτέ "πέσει μέσα" σε εκτιμήσεις ουσίας, χρόνου και κόστους, χλευάζουν τις επιλογές μιάς χώρας που είναι στην άλλη άκρη κρατικής αξιοπιστίας.

Αυτό, φυσικά, είναι ό,τι προβάλλεται και ό,τι φαίνεται. Το εγχείρημα της Σουηδίας είναι δημοφιλέστατο στη χώρα μας, αλλά ηχούν μόνον τα αλαλάζοντα κύμβαλα. Ακούγονται, πολύ απλά, μόνον όσοι εντοπίζουν την προσοχή τους σε ένα και μόνον αριθμό: τον αριθμό θυμάτων.

Η ανάγκη για νέα αντίληψη αποτιμήσεων

Μία εύλογη σκέψη, είναι ότι στην εποχή μας είναι δύσκολες οι εκτιμήσεις σε στρατηγικό επίπεδο. Είναι δύσκολο, δηλαδή, να γίνουν συγκρίσεις κόστους χωρίς μετρήσιμα μεγέθη.

Εν ολίγοις: αυτοί που ουδέποτε ευστόχησαν στις μετρήσεις και τις λεπτομερείς προβλέψεις τους, απαιτούν μετρήσεις και λεπτομερείς προβλέψεις.

Γι' αυτό χλευάζουν δημοσίως τους ισχυρογνώμονες ισχυρισμούς των Σουηδών: [1] "H στρατηγική της Σουηδίας απέναντι στον κορωνοϊό, θα είναι σύντομα όλου του κόσμου", και [2] "Όταν μεγάλο μέρος του κόσμου βιώσει ένα θανατηφόρο δεύτερο κύμα, η Σουηδία θα έχει τα χειρότερα της πανδημίας πίσω της".

Οι μετρήσεις, μέχρι 16.5.20, λένε 3.674 > 162. Ενώ για τις 31.12.20, ή τις 16.5.21, δεν έχουμε μετρήσεις. Ψέματα;

Ουδόλως ενδιαφέρει, μάλιστα, αν αυτό το αποτέλεσμα "162 θύματα" οφείλεται στο κλίμα της Ελλάδας, στην προηγμένη ατομικότητά μας, στο αυξημένο ποσοστό καπνιστών, στο εμβόλιο της φυματίωσης. Στον πρόθυμο, ευκαιρίας δοθείσης, κατ' οίκον μοναχισμό μας;

Χρειαζόμαστε, όπως φαίνεται, κάτι που να ανατρέπει -στα μάτια των ευφυών προχειρολόγων- το "3.674 > 162". Αλλιώς, μάλλον δεν γλυτώνουμε από δαύτους.

Τί θα γινόταν αν... ;

Την επόμενη Κυριακή: "Ο κορωνοϊός ως παράγοντας επιβάρυνσης της Υγείας και της Ζωής".

17 Μαΐου 2020

Κώστας Τζαναβάρας