Άριστοι, αριστοκρατία και μετριοκρατία

Η παραπληροφόρηση και η δημαγωγία, στις εκλογικές αναμετρήσεις του τελευταίου διμήνου, έφθασαν σε νέα υψηλά. Ακόμη χειρότερα, επιδεινώθηκε δραματικά ο εμπαιγμός. Καταφανώς βλακώδεις απόψεις και επιχειρηματολογίες, προβάλλονται όχι για να πείσουν αλλά για να αφοπλίσουν αυτούς που αντιλαμβάνονται. Προβάλλονται για να παγιώσουν αίσθηση ανημπόριας απέναντι στο σύστημα της μετριοκρατίας.

Αυτός ο εμπαιγμός, δηλαδή, δεν στρέφεται τόσο προς τον απλό λαό ή τους πολιτικούς αντιπάλους, όσο προς τους απομένοντες ξεχωριστούς Έλληνες. Αυτούς που είναι σε θέση να ανατρέψουν, όταν βρουν τρόπο.

Σε αυτούς τους ξεχωριστούς Έλληνες, τους μικρούς και μεγάλους αρίστους, αυτούς που είναι σε θέση να σχηματίσουν δικούς τους συλλογισμούς, αυτούς που αναρωτιούνται «πώς είναι τούτο δυνατόν;», απευθύνω απλώς κάποιες σκόρπιες επισημάνσεις.

Άριστοι

Η ίδια η έννοια της λέξης «άριστος», έχει διαστραφεί επιτηδείως. Άριστος, δεν είναι ο σπασίκλας με τους υψηλούς βαθμούς, αυτός με τα πολλά πτυχία, ή ο απόφοιτος φημισμένου πανεπιστημίου.

Λέει ο Ηράκλειτος: «για εμένα ο ένας ισοδυναμεί με χιλιάδες, αν είναι άριστος». Συνεπώς, το κριτήριο είναι ουσιαστικό. Δεν χρειάζονται γραφειοκρατικές διατυπώσεις και ψηφοφορίες. Ο Έλληνας άριστος, εν ολίγοις, ξεχωρίζει «όπως η μύγα μέσα στο γάλα».

Ο Έλληνας άριστος, κατά κανόνα, δεν είναι σνομπ. Αντίθετα προς τα ξένα πρότυπα, διατηρεί επαφές και φιλίες με τον απλό λαό. Συγκεντρώνει πράγματι την ισχύ που χρειάζεται, περιφρουρεί την περιουσία του, φυσική και πνευματική, αλλά με μέτρο την ανάγκη. Και το απόλυτο δείγμα ελληνικής αρχοντιάς, είναι οι απλόχερες εθνικές ευεργεσίες.

Ο Έλληνας άριστος, ξεχωρίζει από άλλης εθνικότητας αρίστους σε κρίσιμες λεπτομέρειες. Κυρίως, είναι ο πρωτοπόρος που εμπνέει συνεχιστές. Αυτός που όχι απλώς δεν απαγορεύει αντιγραφές, αλλά τις ενθαρρύνει. Είναι ιδρυτικός ο ρόλος του Έλληνα αρίστου.

Είναι κι εκείνο το στυλ, η άνεση, το κάτι παραπάνω…

Αριστοκρατία

Όλα αυτά, ατυχώς, ακούγονται με ευχαρίστηση οπουδήποτε αλλού εκτός –γενικά μιλώντας– από την Ελλάδα. Αν ίσως εξαιρέσουμε τη Γερμανία και την Τουρκία. Γερμανός-εξαίρεση έγραψε το περίφημο «καταραμένε Έλληνα». Τούρκοι διεκδικούν τον Όμηρο γιατί λέει λεγόταν «Ομέρ».

Η αιτία της εγχώριας δυσφορίας, όμως, ο συνήθης ανεξέλεγκτος ανταγωνισμός μεταξύ Ελλήνων αρίστων, έχει Ιστορία χιλιετιών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η πρώτη λέξη της Ιλιάδας είναι η λέξη «Μήνιν».

Τα αποτελέσματα αυτού του ανεξέλεγκτου ανταγωνισμού μεταξύ Ελλήνων αρίστων, είναι που καθυστερούμε να αντιληφθούμε. Αυτό που λέμε «στερνή μου γνώση, να σ’ είχα πρώτα».

Θεωρούμε γνώση την κατά Πλάτωνα «τεκμηριωμένη και αληθή πεποίθηση», αλλά μάλλον παραγνωρίζουμε ότι η ουσία της γνώσης είναι η ικανότητα πρόβλεψης. Το φαινόμενο «προ του αρίστου ο ανδρείος υποχωρεί, ενώ ο άνανδρος αισχύνεται», όμως, έχει προβλέψιμες συνέπειες.

Το πιο δύσκολο για κάθε Έλληνα άριστο, όπως αποδεικνύεται, είναι η πρόβλεψη των συνεπειών της ως άνω συμπεριφοράς του απέναντι σε άλλους Έλληνες αρίστους.

Κάπως έτσι, μετά από αιώνες φθοράς, καταλήξαμε σήμερα να λέμε αριστοκρατία το «Κολωνάκι» και την «Εκάλη». Αριστοκρατία, δηλαδή, που χλευάζει την αλήθεια.

Μετριοκρατία

Αυτή τη χαρακτηριστική αδυναμία μας, είναι που εκμεταλλεύονται οι Έλληνες μέτριοι.

Άλλωστε, κι οι Έλληνες μέτριοι ξεχωρίζουν παγκοσμίως. Ξεχωρίζουν, δυστυχώς, για το απύθμενο θράσος και την χυδαία ηθική τους. Το βαθύ σύμπλεγμα κατωτερότητας προς τους αρίστους, τους οπλίζει με τη δύναμη να τα βάζουν με τους αρίστους. Αυτούς που άλλοι θα τους έβλεπαν με δέος.

Το κάνουν, μάλιστα, με οποιοδήποτε κόστος. Κόστος όχι μόνον για τους άλλους, την κοινωνία και τη Χώρα, αλλά και για τους ίδιους και τις οικογένειές τους.

Αλλιώς: αν προβλέπαμε σωστά τις συνέπειες του φθόνου, και μετά της αδιαφορίας μας, η μετριοκρατία θα ήταν αδύνατη.

Εγχειρίδιο μάχης

Όλα αυτά, κάθε ενδιαφερόμενος, μπορεί να τα ψάξει στα Ομηρικά Έπη. Αρκεί να φροντίζει ώστε να ανακαλύπτει τα μηνύματα που υπόκεινται των περιγραφών των εκάστοτε διαδραματιζομένων.

Επί του θέματος, ως άσκηση αυτογνωσίας, αξίζει να προσέξει κανείς τις ψυχοσωματικές αντιδράσεις του σε ένα κρίσιμο απόσπασμα της Οδύσσειας. Ο ημίθεος Ηρακλής, στον Άδη, ολοφυρόμενος (λ 601 κ.ε.), πληροφορεί τον επίσης επισκέπτη Οδυσσέα: «ίδια και συ τραβάς, βαριόμοιρε, τρισάθλια μοίρα».

Και παραπονείται:

Του Κρόνου ο γιος, ο Δίας, πατέρας μου, μα πέρασα τυράννια

αρίφνητα` σε αφέντη δούλεψα πολύ αχαμνότερο μου,

που μόχτους φοβερούς, αβάσταχτους με πρόσταζε να κάνω.

14 Ιουλίου 2019

Κώστας Τζαναβάρας

Για περισσότερα:

Κείμενο Ομηρικών Επών, μαζί με απόδοση Ν.Καζαντζάκη-Ι.Κακριδή, σε .pdf εδώ.