Ώστε πολυθεϊστής ο Όμηρος; (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1776/27.1.22)

"ΣΥΛΛΑΒΙΖΟΝΤΑΣ" ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ, βρίσκουμε όχι μόνον τους 12 θεούς του Ολύμπου, αλλά και σημαντικό αριθμό άλλων θεών. Κάθε λίγο και λιγάκι, κάποιος θεός επεμβαίνει, δίνει ιδέες, συμβουλεύει, παρασύρει, εμποδίζει, αποδοκιμάζει -χίλια δυό.

Σιωπηρά, μάλιστα, αναγνωρίζεται στον καθένα τους κάποιου είδους αρμοδιότητα, σαν καταμερισμός καθηκόντων. Δίας ο αρχηγός, Ήρα η νοικοκυρά, Αθηνά η έξυπνη κόρη, Άρης ο του πολέμου, Ποσειδώνας ο της θαλάσσης κ.λ.π. Γι' αυτό και πότε-πότε συνεδριάζουν στον Όλυμπο.

Η πρώτη σκέψη, λοιπόν, δίνει άμεση απάντηση κάτι σαν: "Ναι, γιατί ρωτάς;"

 

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΚΕΨΗ, εστιάζει στη συμπεριφορά των θεών, όπως παρουσιάζεται ανάγλυφα στον Ομηρικό Μύθο.

Βρίσκει κανείς πολλά να καταλογίσει ακόμη και στο Δία. Ακόμη και στη θεά της σοφίας, ο Όμηρος καταλογίζει ότι προτρέπει σε "άλληκτον πολεμίζειν" [Καζαντζάκης: "άσωστους πολέμους"].  

Αυτή η κριτική, υπήρξε η κρατούσα στην κλασική αρχαιότητα. Aπέδιδε ασέβεια στον Όμηρο. Κι αυτό υπήρξε βασική αιτιολογία για τον αποκλεισμό των Επών από την Πλατωνική Πολιτεία.

Η δεύτερη σκέψη, συνεπώς, τείνει μάλλον να αποδώσει αθεΐα στον Όμηρο, μαζί με ασέβεια.

Κατά μία συγγενή άποψη, πρόκειται για κάποιου είδους θεοποίηση του ανθρώπου, σε αντίθεση με την συνήθη ανθρωποποίηση του θεού σε άλλες θρησκείες.

 

Η ΕΔΩ ΣΚΕΨΗ, δεν έχει μάλλον απασχολήσει τη Γραμματεία.

Δεν βρήκα [είπαμε: ερασιτέχνης!] πουθενά οποιονδήποτε προβληματισμό μήπως ο Όμηρος υπήρξε μονοθεϊστής. Ή, έστω, μήπως υπεδείκνυε κάποιες άλλες θεότητες. Πέρα από τον Όλυμπο, εννοώ.

Έχω, μόνον, απλώς καλή προφορική πληροφορία ότι το ερώτημα αν ο Όμηρος υπήρξε μονοθεϊστής, έχει απασχολήσει την Ορθοδοξία. Εκτιμώ ότι το θέμα θα μπορούσε να αποδειχθεί ιδιαίτερης σημασίας, τουλάχιστον για όσους δηλώνουν ταυτοχρόνως Έλληνες και Χριστιανοί.

 

Ο ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ, μέχρις ενός σημείου, ταυτίζεται με την ως άνω "δεύτερη σκέψη".

Αβίαστα, παρατηρεί κανείς ελαττώματα ή λάθη στους θεούς και τις θεές, που δεν είμαστε συνηθισμένοι να συνυπάρχουν με τη θεϊκή ιδιότητα. Κάτι δεν μας πάει καλά, αναμφισβήτητα, σε σχέση με το θεϊκό πρότυπο.

Η διαφοροποίηση, η εδώ σκέψη δηλαδή, αρχίζει από την ερμηνεία του φαινομένου. Τουτέστιν: Αντί να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για ασέβεια ή βλασφημία από την πλευρά του Ποιητή, διακρίνουμε κάποιες διαψεύσεις θεϊκής ισχύος. Δεν πρόκειται πράγματι για θεούς, εν ολίγοις.

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΕΤΟΙΩΝ ΔΙΑΨΕΥΣΕΩΝ θεϊκής ισχύος, έχουμε υπεραρκετά.

Ο άναξ των θεών Δίας, ο έχων την απόλυτη γνώση, εξαπατάται από τη σύζυγό του, που βρίσκει τρόπο να τον χειρισθεί. Ο θεός του πολέμου Άρης, τα βρίσκει σκούρα στη μονομαχία με τον θηριώδη Διομήδη. Που, επίσης, τα έβαλε και με την Αφροδίτη. Χωρίς τιμωρία ή άλλες συνέπειες.

Η θεά της σοφίας Αθηνά, βαρύνεται με την ολέθρια συμβουλή στον Αχιλλέα. Ο Ποιητής την θέλει να συμβουλεύει εκ μέρους και της Ήρας, να έχει φριχτή λάμψη στα μάτια, αλλά και να τραβάει τα ξανθά μαλλιά του συμβουλευόμενου -κι από πίσω.

 

ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ Η ΕΡΩΤΗΣΗ, αβίαστα πάλι, περί τίνος είδους θεών μιλάει ο Όμηρος.

Αξίζει, βεβαίως, να συνεκτιμήσουμε και τις παραστάσεις που δίνονται σχετικά με τη δεισιδαιμονία. Επανειλημμένως δίνονται εύγλωττες εικόνες που απαξιώνουν τα ταξίματα, τις θυσίες και τις οιωνοσκοπήσεις.

Όταν, για παράδειγμα, οι Αχαιοί ήταν να ξεκινήσουν από την Αυλίδα, είδαν ένα φίδι να τρώει εννιά σπουργίτια και τη μάνα τους. Η προφανής εξήγηση, αν προσχωρήσουμε στη λογική των οιωνοσκόπων, είναι ότι ο πατέρας-σπουργίτης τα άφησε απροστάτευτα. Η δοθείσα; στον δέκατο (10 = 9 + 1) χρόνο θα νικήσουν στον πόλεμο!!

Μία υποψιασμένη ανάγνωση, βρίσκει πολλές ειρωνικές παρουσιάσεις υπερβολών -ιδίως στο πρωτότυπο.

 

ΕΙΝΑΙ ΣΑΦΗΣ Η ΑΝΤΙΔΙΑΣΤΟΛΉ, επί πλέον, ως προς άλλες ισχυρές δυνάμεις.

Ο Όμηρος βάζει επανειλημμένως τον ίδιο το Δία να δηλώνει ανήμπορος να αλλάξει την μοίρα οιουδήποτε. Ρητώς, μάλιστα, καταφέρεται κατά της συνήθειας των ανθρώπων να ρίχνουν τα λάθη τους στους θεούς.

Στο βιβλίο "Ελένης απόλογος", που κυκλοφορεί ελεύθερα στο διαδίκτυο, δίνω μία κρίσιμη ερμηνεία του ναυαγίου των Φαιάκων. Ο συλλαβίζων αναγνώστης, καταλαβαίνει ότι το βύθισε θυμωμένος ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας. Στοιχειοθετώ, αντιθέτως, την άποψη ότι, στο πρόσωπο του Ποσειδώνα, αποδίδεται η "διαφωνία" της Φύσης για την επιλογή των ομηρικών Φαιάκων να μην έχουν στα καράβια τους καπετάνιους. Λογικό;

Παρεμπιπτόντως: είναι ένα μείζον θέμα το τί κάνει ο συλλαβίζων αναγνώστης, όταν καταλάβει τί δεν είχε προσέξει. Αν στοιχειοθετήσει αντιρρήσεις, έχει καλώς -το συζητάμε. Αν αλλάξει θέμα συζήτησης;

 

ΕΚΕΙΝΟ ΠΟΥ ΑΛΛΑΖΕΙ ακόμη περισσότερο την εικόνα, είναι μία κρίσιμη λέξη στην Οδύσσεια: "επουράνιος".

Ένας μνηστήρας έχει κτυπήσει τον Οδυσσέα, που ακόμη κρύβεται μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο. Και του υποδεικνύεται ότι, ο άγνωστος ζητιάνος που κτύπησε άδικα, μπορεί να είναι κάποιος επουράνιος θεός, που περιφέρεται για να ελέγξει συμπεριφορές ανθρώπων.

 

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΝΟΝΤΑΣ τον συλλογισμό μας, διαχωρίζουμε σαφώς τις απαντήσεις μας σε δύο αντιστοίχως διαχωριζόμενα ερωτήματα.

Αφ' ενός: πιστεύει, άραγε, ο Όμηρος σε κάποιον ή κάποιους θεούς; Και η απάντηση είναι νομίζω σύνθετη: σίγουρα δεν θωρεί θεούς τους Ολύμπιους, αλλά εικάζει την ύπαρξη θεού, και μάλιστα πολύ κοντά στις Χριστιανικές αντιλήψεις περί θεού. Θεού που θέτει τους νόμους και "τα πάνθ' ορά" ως προς την τήρησή τους. Αυτή ακριβώς είναι έννοια του επουράνιου θεού.

Αφ' ετέρου: τί πιστεύει, άραγε, ο Όμηρος για τους Ολύμπιους θεούς του; Προφανώς, δεν μένει παρά να θεωρεί ως Ολύμπιους το Ιερατείο. Δίκην ισχυρής ελίτ, διευθύνουν από τα παρασκήνια. Έχουν, βεβαίως, υψηλά προσόντα αλλά και κάποια κραυγαλέα ελαττώματα. Στα πλαίσια αυτά, υπεδείκνυε και τις υπερβολές στις θυσίες και τις οιωνοσκοπήσεις. Δεισιδαιμονία.

 

ΤΟ ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ μας, ερμηνεύοντας πάντα τον Όμηρο, δεν μπορεί παρά να αφορά κάποιον κανόνα ως προς τον αποσυμβολισμό των εκάστοτε παρεμβάσεων των Ολυμπίων "θεών".

Είδαμε για το ναυάγιο των ομηρικών Φαιάκων. Δεν ήταν ο Ποσειδώνας αλλά η φαεινή ιδέα να μην έχουν καπετάνιους στα καράβια τους. Όταν τραγουδιέται το ερωτικό παιχνίδι μεταξύ Άρη και Αφροδίτης, είναι απλώς η στενή σχέση πολέμου και έρωτα. Κ.ο.κ.

Ο Οδυσσέας γύρισε στην Τροία για τις θυσίες στην Αθηνά, ενώ ο Διομήδης δεν γύρισε -και έφτασε σε λίγες ημέρες στην πατρίδα του. Γιατί, λοιπόν, περιπλανήθηκε τιμωρημένος ο Οδυσσέας και όχι ο Διομήδης;

Όταν η προστάτιδα θεά του ομηρικού Οδυσσέα, η Αθηνά, είναι συνεχώς δίπλα του, αλλά λάμπει δια της απουσίας της στο πολύχρονο ταξίδι του, τί σημαίνει; Κάποιου είδους καπρίτσιο της θεάς; ή μήπως ότι, ο πορθητής του κάστρου της Τροίας, "το πήρε επάνω του" με τη δόξα, και άρχισε τα απανωτά λάθη;

 

Η ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ της Αθηνάς, στο πλευρό του Οδυσσέα, συνεπώς, είναι μία ακόμη επιβεβαίωση της εδώ ερμηνείας του κρίσιμου στίχου: "Πολλών δ' ανθρώπων ίδεν άστεα και ΝΟΟΝ ΕΓΝΩ". Τουτέστιν: υπήρχαν οι προϋποθέσεις, ώστε να έχει νόημα να ειπωθεί -ποιητικά!- κάτι σαν ΕΒΑΛΕ ΜΥΑΛΟ.

 

 

Διμηνιό 23 Ιανουαρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

Ένας κόσμος εξειδικευμένων ανοήτων (Άρθρο στο Jenny's World)

"Η κοινή λογική πάει μακρύτερα

από τις πολλές μεμονωμένες γνώσεις."

Κινέζικη σοφία, εκδόσεις Οδυσσέας

 

H παραστατική περίφραση του τίτλου, ανήκει στην οικοδέσποινα του φιλόξενου Jenny's World. Σχολίαζε, εύστοχα και αφοπλιστικά, την φαεινή έμπνευση των υπευθύνων της Ε.Μ.Υ. να ονομάσουν "Ελπίδα" ένα κύμα κακοκαιρίας.

Σπεύδω, λοιπόν, να αναλύσω το θέμα. Να ξέρουμε για τι ΑΚΡΙΒΩΣ μιλάμε. Και εν ολίγοις.

 

Πρώτον, ένα υποθετικό σκηνικό.

Ας φαντασθούμε ότι απευθύνουμε στον αρμόδιο ανάδοχο την ερώτηση: "Πώς το σκεφθήκατε και ονομάσατε Ελπίδα μία κακοκαιρία;" Στα κανάλια, μετά, μπορεί να ετοιμασθεί κάποιος επικοινωνιακός ελιγμός, κάποια δικαιολογία. Αν, όμως, κάναμε την ερώτηση με την ανοησία εν τω γεννάσθαι, η απάντηση θα ήταν ακριβώς αυτή: "Ήταν η σειρά του Ε στα γυναικεία ονόματα".

 

Δεύτερον, μία άμεση ερμηνεία του φαινομένου.

Πολύ απλά, ο αρμόδιος ανάδοχος είναι προσηλωμένος στο λεξικό, στα γυναικεία ονόματα, στη σειρά που έχει το Ε. Δεν πάει καν το μυαλό του ότι η λέξη ελπίδα δεν είναι μόνον γυναικείο όνομα.

 

Τρίτον, θεωρητική γενίκευση.

Ο αείμνηστος συμπολίτης μας Νίκος Καλογερόπουλος, Δρ. Φιλοσοφίας του Παν. της Γενεύης, με διδακτορικό στη Γνωσιολογία, το είχε αποκαλέσει "εντοπισμό της προσοχής". Εντόπισαν την προσοχή τους, δηλαδή, στα κριτήρια ονοματοδοσίας κακοκαιριών. Όχι στο νόημα του ονόματος Ελπίδα.

"Η ουσία του λάθους έγκειται στον εντοπισμό της προσοχής", ήταν το ακριβές απόφθεγμα του αλησμόνητου Nicolas Kaloy. Γράφει και για το "Σύνδρομο του βλάκα ειδικού", από αιώνες παρατηρημένο.

 

Τέταρτον, εισηγούμαι θεωρητική λύση: απο-εντοπισμός της προσοχής.

Κοινώς: Βλέπουμε όλη τη σκακιέρα.

 

Πέμπτον, τέλος, προειδοποιώ επί του κινδύνου.

Δεν είναι απλό πράγμα να αποεντοπίζεις την προσοχή ενός ισχυρού. Θεός να σε φυλάει από την οργή του, όταν ανακαλύπτει την "πατάτα" του, αλλά και από τα σκηνικά που θα στήσει, προκειμένου να το ανάγει σε ηθελημένη επιλογή του. "Ζωή" θα βαφτίσει την επόμενη για ξεκάρφωμα.

 

Συνεπώς, έχουμε θεωρητική απάντηση στην αρχική μας ερώτηση: "Πώς μπερδευτήκαμε έτσι;"

Όχι;

Αν ναι, λίγο είναι;

 

 

Διμηνιό 23 Ιανουαρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

 

 

Διαβάζοντας Όμηρο με τωρινά μάτια (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1775/20.1.22)

ΕΚΛΕΚΤΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΦΙΛΗ, μου έγραψε αυθόρμητα: "Θα ήθελα να ξαναδιαβάσω, με τα άλλα τωρινά μου μάτια, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια". Και συνέχισε επί του ειδικού: "Τα έχω δει με τα μάτια μου... Και πάντα το πιστεύω... Υγιείς γονείς, υγιή τέκνα... Ψυχικά εννοώ... Έχω δει μάνες μισογύνισσες... Που έχουν ευνουχίσει τα αγόρια τους".

Κουβεντιάζαμε για τα 1 + 5 άρθρα για τον Νέο Ομηρισμό, ιδίως την προσέγγιση περί της συμπεριφοράς του ομηρικού Αχιλλέα. Και προφανώς όχι απλώς αποδεχόταν, αλλά υπερακόντιζε τα περί μητρικής υπερπροστασίας.

"Θέλεις κι έναν μεταφραστή για να μεταφράζεις τον Καζαντζάκη", πρόσθεσε λίγο παρακάτω, όταν περάσαμε στα της εφαρμογής. Λέω , λοιπόν, να δώσω τις βασικές συστάσεις μου σε όσες σκέπτονται κάτι ανάλογο: να διαβάσουν Όμηρο με τωρινά μάτια.

 

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗ, πρώτα απ' όλα. Δεν είναι μικρές οι προσδοκίες από μία τέτοια ανάγνωση. Δεν είναι λίγο να βλέπει η αναγνώστρια τη σημερινή κρίση του Πολιτισμού μας με τα μάτια του Ιδρυτή του. Και έδωσα μόνον ένα δείγμα του τί μπορεί να περιέχει αυτή η μεταφορά από το ΤΟΤΕ στο ΤΩΡΑ.

Δεν είναι μικρό και το κόστος, όμως, μιάς τέτοιας επένδυσης. Μόνον η απλή ανάγνωση, "στοιχίζει" κάπου 70 ώρες. Ενδεικτικό του συνολικού κόστους σε χρόνο και κόπο.

 

ΓΙΑ ΟΣΕΣ, λοιπόν, το σκέπτονται σοβαρά, έχω κάποιες συστάσεις. Συστάσεις για το ΠΩΣ να διαβάσουν. Το ΤΙ θα διαβάσουν, δεν τολμώ να το επηρεάσω. Και δεν θέλω να το επηρεάσω. Έδωσα παράδειγμα με το καίριο θέμα των σχέσεων των δύο φύλων, αλλά υπάρχουν πάρα πολλά ακόμη να δει η προσεκτική αναγνώστρια.

Πόσο μάλλον σε θέματα που θα δώσω παρακάτω απλώς τους τίτλους.

Ο Ομηρισμός, είναι προσωπικό θέμα. Ήταν πάντα, αλλά είναι ακόμη περισσότερο ο Νέος Ομηρισμός. Τουτέστιν: Προτεραιότητα έχει το τί καταλαβαίνουμε διαβάζοντας Όμηρο. Η εδώ παρέμβασή, πολύ απλά, σκοπεύει να βάλει στο νόημα του τρόπου διαβάσματος που προτείνω.

 

ΑΥΤΟΣ Ο ΤΩΡΙΝΟΣ τρόπος διαβάσματος, δεν έχει κανένα εξωτερικό επιχείρημα. Δεν έχει, δηλαδή, κάποια συμβατική εγγύηση. Δεν είμαι καθηγητής, δεν είμαι καν φιλόλογος -έστω γυμνασίου. Δεν διαβάζω καν το ποίημα στο πρωτότυπο -ψαχτά βρίσκω καίριες λέξεις.

Το επιχείρημα είναι εσωτερικό: πείθει. Ο τρόπος διαβάσματος που προτείνω, δηλαδή, έχει χειροπιαστά ευρήματα αξίας. Αυτά ακριβώς τα ευρήματα ανατροφοδοτούν την προσωπική προσπάθεια ανάγνωσης. Αυτό είναι όλο.

Αλλιώς: Εύκολα συμφωνούμε με το "Όταν το δάχτυλο έδειχνε το φεγγάρι, ο ανόητος κοίταζε το δάχτυλο", αλλά τί εννοούμε λέγοντας φεγγάρι; Εννοούμε, λέω, κάτι που αρκεί να το δεις, για να μην έχει σημασία ποιός στο έδειξε. Σου φθάνει η αξία αυτού που είδες με τα δικά σου μάτια. Που αξιολόγησες με τη δική σου κρίση. Σωστά;

 

Ο ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ ΤΩΡΑ, συνεπώς, είναι να εξορύξουμε το νόημα. Το κρίσιμο νόημα, στην κρίσιμη εποχή που ζούμε.

 

Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ, εκτιμώ, έγκειται στη μορφή του μαθήματος. Η μυθική αλληγορία δεν είναι καθόλου δημοφιλής στις μέρες μας, παρότι πρωταγωνιστεί και στη Χριστιανική συνιστώσα του Πολιτισμού μας.

Δεν είναι πολλοί αυτοί που συμφωνούν για τον ιδρυτικό ρόλο του μύθου στη μάθηση. Θεωρούν ότι όλα μπορούν να γίνουν με αναλύσεις, πραγματείες, οδηγίες και τα συναφή. Ο μύθος, όμως, είναι προορισμένος να δημιουργεί συνάψεις στον εγκέφαλό μας. ΜΕΤΑ, πάνω σε αυτές τις συνάψεις, μπορούν να καλλιεργηθούν περαιτέρω οι γνώσεις και οι δεξιότητες.

Ας μην εγκλωβισθούμε, τονίζω, στο δίλημμα "μύθος ή ανάλυση;", παραγνωρίζοντας τη συμπληρωματικότητά τους. Με παραμύθια μεγάλωναν τα παιδιά, μέχρι πρόσφατα. Η τεχνολογία, απρόσεκτα, ήρθε εσχάτως να αντικαταστήσει τους παππούδες και τις γιαγιάδες με συσκευές και τυποποιημένα θεάματα.

 

Ο ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ, λοιπόν, είναι σε θέση να κάνει αβίαστα τη δουλειά του. Προαπαιτούμενο, απλώς, είναι να τον αποδεχθούμε ως μέθοδο διδασκαλίας. Δεν είναι εύκολο, καθόλου, να γίνει αποδεκτό και κάτι που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο: η Αρχαία Ελληνική Σκέψη, δεν εξαντλείται στην Φιλοσοφία. Αντιθέτως, βρίσκεται κυρίως στην προγενέστερη Ελληνική Σοφία. Αυτή η Ελληνική Σοφία, δεν περίμενε κανέναν φιλόσοφο να βασανίσει τις λέξεις και τα νοήματα, ώστε να φθάσει στο επίπεδο που γνωρίζουμε.

Αυτή η Ελληνική Σοφία, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, αποτυπώνεται στα Ομηρικά Έπη. Δεν πρόκειται για αυθαίρετη δογματική τοποθέτηση -είναι διαπίστωση, ελέγξιμη λογικά. Και, ούτε λίγο ούτε πολύ, ισχυρίζομαι ότι όλη η Ελληνική Φιλοσοφία δεν είναι παρά σχόλια στον Όμηρο.

Κάπου εκεί, αξίζει να ελέγξουμε σοβαρά αν ο Όμηρος είναι πολυθεϊστής ή μονοθεϊστής. Τί είναι για τον Όμηρο, δηλαδή, οι Ολύμπιοι θεοί. Ένα ακόμη "κλειδί" στην κατανόηση των Επών. Στο επόμενο.

 

ΣΕ ΠΙΟ ΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΑ, τώρα, τρεις βοήθειες σε όσες το πήραν απόφαση να [ξανα]διαβάσουν Όμηρο με τα τωρινά τους μάτια.

 

ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΩΣ στο διαδίκτυο το αρχείο 171117.ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ.pdf, από το academia.edu, το scribd.com και την ομάδα ΟΔΟΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ στο facebook. Έχει το κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, και δίπλα την μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή. Το κόστος εκτύπωσης και απλής βιβλιοδεσίας, είναι της τάξεως των 20 ευρώ.

Σημειώνω ότι, στην ηλεκτρονική μορφή, είναι εύκολα τα ψαξίματα (Find).

Ατυχώς, δεν βρήκα το κουράγιο να κάτσω να διορθώσω τα λάθη τονισμού στη μετάφραση που διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή. Αλλά μπορούμε να το δούμε και σαν άσκηση.

 

Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ στην ανάγνωση της μετάφρασης Καζαντζάκη, εκτιμώ ότι είναι οι ουκ ολίγες σύνθετες λέξεις. Δεν είναι εύκολα κατανοητή π.χ. η λέξη "συμφεροντονούσης", ακόμη και αν εντοπισθεί ότι αποδίδει τη λέξη "κερδαλεόφρων" του κειμένου. Με κάποια προσεκτική προσπάθεια εξάσκησης, όμως, εκτιμώ ότι ξεπερνιέται ασφαλώς το πρόβλημα -αν βεβαίως υφίσταται.

Λίγο πιο δύσκολο, σίγουρα, είναι να διορθώσουμε τον λεξιπλάστη Κρητικό σε κάποιες αποδόσεις. Κατά τη γνώμη μου, έχει αποτύχει να αποδώσει το νόημα μιάς καίριας λέξης: μήτις. Κι ας λάβουμε υπ' όψιν ότι συνεπάγεται αστοχία [πάντα: αν έχω δίκιο!] στον βασικό χαρακτηρισμό του βασικού ομηρικού ήρωα. Ο Οδυσσέας είναι ο πολύμητις.

Αντίστοιχη κριτική, μπορεί να προκύψει και σε όρο καίριο για τον Κορινθιακό Ομηρισμό. Ο Σίσυφος, ο σημαντικός βασιλιάς της Κορίνθου, χαρακτηρίζεται από τον Όμηρο "κέρδιστος". Και αποδίδεται ως "πανούργος". Απλή ερώτηση: από πού κι ως πού;

 

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ, συνιστώ πρώτα τη μελέτη της Α ραψωδίας της Ιλιάδας. Σε αυτήν "ανοίγουν" όλα τα μεγάλα ζητήματα. Από την αναίδεια της εξουσίας και τη μητρική υπερπροστασία, μέχρι την ανελευθερία λόγου και τη φύση των Ολυμπίων θεών. Και άλλα.

Αξίζει, λέω, 5-6 προσεκτικές αναγνώσεις η ραψωδία όπου ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου.

 

 

Διμηνιό 16 Ιανουαρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

Είναι, λοιπόν, σεξιστής ο Όμηρος; (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1774/13.1.22)

ΜΠΑΙΝΟΝΤΑΣ ΠΙΑ στο νέο έτος, τίθεται η γέφυρα-ερώτηση του τίτλου, προκειμένου να προσανατολισθούμε σε κάποια ανακεφαλαίωση αυτής της πρώτης σειράς άρθρων περί Νέου/Κορινθιακού Ομηρισμού -πάντα από τη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ.

Το πρώτο θέμα μας, θυμίζω, είναι οι γυναικοκτονίες. Ευρύτερα, οι σχέσεις των δύο φύλων. Και η προσέγγιση του ζητήματος στα Ομηρικά Έπη.

ΠΡΟ ΕΤΟΥΣ, λοιπόν, είχε κερδίσει φευγαλέα τα φώτα της δημοσιότητας μία καθηγήτρια σχολείου στην Αμερική. Ξιφουλκούσε κατά του "σεξιστή" Ομήρου, και απέκλειε τη διδασκαλία του. Απεφάνθη μάλιστα δημοσίως: "Ο Όμηρος είναι σκουπίδι".

Κάποιος που αγνοεί γνωστές απόψεις νεομοντερνιστών, θα πίστευε ότι επρόκειτο για είδηση-φάρσα. Αλλά το είχε δημοσιεύσει η έγκυρη Wall Street Journal.

 

ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ, είναι τί απάντηση αρμόζει. Η τρέχουσα στάση, είναι κάτι μεταξύ περιφρόνησης και αμηχανίας. Η περιφρόνηση, μέχρις ενός σημείου, είναι δικαιολογημένη: δεν έχει ανάγκη υπεράσπισης ο Θεμελιωτής του Πολιτισμού μας. Και εκτίθεται άσχημα όποιος δεν το γνωρίζει ή το αμφισβητεί.

Η αμηχανία, όμως, έχει βάση ουσίας. Αν αποφασίζαμε να απαντήσουμε, δηλαδή, ΤΙ θα απαντούσαμε; Δεν είναι απλό θέμα να προσπερνάει κανείς τη συμπεριφορά του Αχιλλέα απέναντι στη Βρισηίδα, ή του Δία απέναντι στην Ήρα. Ποιά θα πειθόταν ότι επαρκεί ο απόλυτος τζέντλεμαν Οδυσσέας για να κλείσει το θέμα;

Κάπως έτσι, μία πρώτη απάντηση από ορισμένες, κάθε άλλο παρά εθνομηδενίστριες ή αμόρφωτες, ήταν "Σώπα καλέ..." ...

Εκεί βρίσκεται το θέμα, κι ας το βάλουμε σε μία σειρά.

 

ΕΝ ΟΛΙΓΟΙΣ, τί είδαμε στη σειρά άρθρων μας.

Είδαμε απαράδεκτες συμπεριφορές ομηρικών ηρώων απέναντι σε ομηρικές ηρωίδες, αλλά και απολύτως παραδεκτές -με υπόδειγμα τον Οδυσσέα. Είδαμε, επίσης, απαράδεκτες συμπεριφορές ομηρικών ηρώων με εξουσία απέναντι σε ομηρικές ηρωίδες, αλλά και απολύτως παραδεκτές -με υπόδειγμα πάλι τον Οδυσσέα.

Και συμπεράναμε ότι η ιδιότητα του άνδρα, όπως και του άνδρα με εξουσία, είναι ίσως αναγκαία συνθήκη απαράδεκτης συμπεριφοράς σε γυναίκα, αλλά σίγουρα όχι ικανή. Δεν είναι όλοι οι άνδρες ίδιοι -το νόημα.

Στη συνέχεια, εντοπίσαμε την υπερπροστατευτική συμπεριφορά της Θέτιδας, προς τον αρχιπολεμιστή γιό της Αχιλλέα. Τον οποίο αρχιπολεμιστή γιό της βρήκαμε -εμμέσως πλην σαφώς- κατηγορούμενο από τον ποιητή για κάτι-σαν-γυναικοκτονία.

Αντιθέτως, είδαμε ότι ο πολυμήχανος Οδυσσέας, ο απόλυτος τζέντλεμαν, είχε άψογη σχέση με τη μητέρα του Αντίκλεια. Το ίδιο και ο γιός του Τηλέμαχος με τη μητέρα του Πηνελόπη.

 

ΤΙΘΕΝΤΑΙ, φρονώ, τρία διαδοχικά θέματα. Αφορούν την τεχνική του Ομήρου, την ασάφεια ως προς τον όρο σεξισμός, και την εστία του προβλήματος όπως υποδεικνύεται ποιητικά.

 

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ, πρώτον, είδαμε ότι ο Όμηρος αποδίδει το ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος. Αποφεύγει να υποδείξει ρητώς ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ να κάνει ο άνθρωπος. Στα πλαίσια αυτά, αποδίδει τις παραδεκτές συμπεριφορές αλλά και τις απαράδεκτες.  Αυτό χαρακτήρισα "Υψηλή παιδαγωγική τεχνική". Κι αυτή η Παιδαγωγική έπλασε έναν εξόχως ηθικό λαό -τον Ελληνικό.

Εκείνοι που τον κατηγορούν για σεξισμό, πολύ απλά, δεν συνηθίζουν μία τέτοια Παιδαγωγική. Δεν συνηθίζουν να αποδίδουν όλη τη γκάμα συμπεριφορών, πόσο μάλλον ασχολίαστη. Άρα, αν μη τι άλλο, θα έστεκε να τον κατηγορούν για την παιδαγωγική του μέθοδο, παρά για σεξισμό.

Αντιθέτως: Κρίνοντας από τον χρόνο που έζησε ο εθνικός μας ποιητής, από τις αντίστοιχες συνθήκες που αποκαλύπτει, από τον τρόπο που ανέδειξε το πρόβλημα, όπως και από το βάθος της προσέγγισής του, θα διετύπωνα απάντηση ούτω πώς: Ο ίδιος ο Όμηρος, είναι ο πρώτος και ο απόλυτος αντι-σεξιστής.

Σίγουρα, όμως, δεν ταιριάζουν ταμπέλες του συρμού στον απόλυτο ποιητή. Ας συγχωρεθεί η ιεροσυλία εργασίας. Απολογούμαι: Κάπως πρέπει να υποδειχθούν στις -κατά δήλωσή τους!- αντισεξίστριες ο θρήνος της Βρισηίδας αλλά και το περίτεχνα καταχωνιασμένο "Μα να μιλήσω θέλω" της Ελένης.

 

Η ΑΣΑΦΕΙΑ,  δεύτερον, έγκειται στο ότι δυσκολεύεται κανείς να αποσπάσει μία σαφή απάντηση στην απλή ερώτηση: τί είναι σεξισμός; Πρόβλημα υπάρχει, αλλά ποιό είναι ΑΚΡΙΒΩΣ το πρόβλημα;

Ή, πιό απλά, είναι άραγε σεξισμός να ανοίγεις την πόρτα στην κυρία που συνοδεύεις; Ένα κατάματο βλέμμα, σε ώρα επιδέξιου χειροφιλήματος, είναι σεξουαλική παρενόχληση; Να το τερματίσουμε: υπάρχει σεξιστική στάση στο "κρεβάτι";

Κάπου εκεί, ανακαλύπτει κανείς ότι δεν είναι και τόσο κοινά αποδεκτό ότι η διάκριση μεταξύ των δύο φύλων, είναι ό,τι πιό φυσιολογικό στο μάταιο τούτο κόσμο. Μέχρις ενός σημείου, βεβαίως. 

Ακριβώς αυτό το "σημείο", μεταξύ άλλων, αναζητεί κανείς στον Ομηρικό Μύθο.

 

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΣΤΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ, τρίτον, υπάρχουν στα Έπη παραστάσεις που οδηγούν τη σκέψη στα αίτια απαράδεκτων συμπεριφορών, αλλά και στο γενεσιουργό αίτιο.

Το συμπέρασμα είναι αβίαστο: ο ποιητής υπαινίσσεται συσχέτιση της συμπεριφοράς του γιού με την υπερπροστασία του από τη μητέρα του. Υπογραμμίζω το "υπαινίσσεται", καθώς προφανώς! ένας μύθος δεν μπορεί να κάνει κάτι παραπάνω. Είναι εκ προοιμίου αδύνατον να αποδείξει ο,τιδήποτε.

 

ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΝΑ 'ΧΕΙ, αξίζει να εμβαθύνει κανείς στον ομηρικό υπαινιγμό. Η επιστήμη της Κοινωνιολογίας, άλλωστε, έχει εντοπίσει ως βασικό κοινωνικό πρόβλημα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας τη σχέση μάνας-γιού.

Αλλά είναι και η ώρα να δούμε κάτι τραγικό: αυτό το βασικό κοινωνικό πρόβλημα είναι ταυτόχρονα και βασικό κοινωνικό πλεονέκτημα του ελληνισμού.

 

ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΡΑΚΤΕΟΥ, κατά την Ομηρική Παιδαγωγική, όπως την προσεγγίζω, αρκεί να προβληματισθεί ο αναγνώστης, καθώς αναγνωρίζει και προσέχει συμπεριφορές. Κι αν διαπιστώνει ίδια προβλήματα, με ίδιες αιτίες, και μετά από τρεις χιλιετίες, αυτό σημαίνει πολλά για εμάς. Σωστά;

 

Η ΓΕΝΙΚΗ ΙΔΕΑ, πάντως, έχει να κάνει με τη μέθοδο επίλυσης προβλημάτων.

Μιλώντας για τις γυναικοκτονίες, υπάρχει στην επικαιρότητα η στάση της κατακραυγής, των προσαρμογών της νομοθεσίας, της παραδειγματικής τιμωρίας. Καλή διαδικτυακή φίλη, μάλιστα, καυτηρίασε την "παντός ειδους κακοποίηση" και τη "βδελυρότερη όλων δεύτερη θυματοποίηση του κάθε θύματος".

Η άλλη στάση απέναντι στο πρόβλημα, χωρίς να ανταγωνίζεται -κάθε άλλο!- την ακολουθούμενη, είναι η επίλυση του προβλήματος μέσω του εντοπισμού της γενεσιουργού αιτίας.

 

ΜΙΑ ΤΕΤΟΙΑ ΛΥΣΗ, μπορεί να χαρακτηρισθεί κομψή.

Βασίζεται σε πλήρη και διεξοδικό συλλογισμό, πρόσφορο σε λογικό έλεγχο. Ο συλλογισμός, καταλήγει σε απλή και σαφή αιτιολόγηση. Δίνει λύση και σωστή και γρήγορη και οικονομική.

Η κομψή λύση, ξεχωρίζει από τις άλλες "όπως η μύγα μέσα στο γάλα". Παραφράζοντας γνωστό απόφθεγμα, μάλιστα, προτείνω: "Σε ένα περίπλοκο πρόβλημα, η λύση είναι κομψή. Αν δεν είναι κομψή, δεν είναι λύση."

 

ΚΟΜΨΕΣ ΛΥΣΕΙΣ, αποφεύγονται σήμερα. Κομψή ήταν και η λύση του Σολομώντα, που ούτε καν διανοείται να βρει η σύγχρονη Τεχνητή Νοημοσύνη, έστω εκ των υστέρων. Στην Ιστορία μας, από το Δούρειο Ίππο, μέχρι τη Σαλαμίνα και τα Δερβενάκια, έχουν δοθεί πάμπολλες φορές κομψές λύσεις.

 

ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ: Γιατί όχι και τώρα;

 

 

Διμηνιό 7 Ιανουαρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

 

 

Οι ακρίδες ξανάρχονται (εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Ηλείας)

 κ.Διευθυντά,

 ΤΟΛΜΩ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΩ στο κύριο άρθρο παρέμβαση της έγκριτης εφημερίδας σας, με τίτλο "Πανδημία και ατομική ευθύνη" (30.12.21), όχι για να αντικρούσω αλλά για να εμπλουτίσω τον συλλογισμό και να συμβάλω γόνιμα στην ευόδωση της γενναίας προσπάθειάς σας.

Σίγουρα, κάθε νουνεχής συμφωνεί απολύτως ότι "καλούμαστε να διαχειριστούμε μια πολύ δύσκολη κατάσταση", ότι "πλέον ουδείς γνωρίζει το πόσο θα διαρκέσει", ότι "έχει τεράστιες συνέπειες σε κάθε πτυχή της ζωής μας", ότι "η ευθύνη μας είναι υπαρκτή και είναι σύνθετη", ότι "η ευθύνη απέναντι στον εαυτό μας συνεπάγεται την υποχρέωσή μας να παραμείνουμε υγιείς".

Θα υπερακοντίσω, μόνον, ότι το διακύβευμα είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη δημόσια υγεία. Τίθεται σε κίνδυνο, φρονώ, το "μεγάλο πλέγμα σχέσεων μέσα στο οποίο ζούμε και αποφασίζουμε". Διακυβεύεται "το πιο σημαντικό όπλο και το πιο σημαντικό αντίδοτο απέναντι σε κάθε ιό και σε κάθε πανδημία", που "είναι η δυνατότητα του ανθρώπου να σκέφτεται και να δρα με βάση τη λογική".

ΘΑ ΕΣΤΙΑΣΩ, όμως, στην αιχμηρή θέση σας "Όλα τα προγνωστικά μέχρις στιγμής έχουν διαψευστεί". Και θα την συσχετίσω  και με την αυτονόητη "είναι σημαντικό να είμαστε ενημερωμένοι και να εμπιστευόμαστε αυτά τα οποία συνιστούν οι ειδικοί και όχι αυτά που τυχαίνει να ακούμε, ή να διαβάζουμε από αναξιόπιστες πηγές".

Ίσως, λοιπόν, δεν γνωρίζουν και τόσο πολλοί Έλληνες ότι, ο παγκοσμίως επιφανέστερος Έλληνας ειδικός, είναι ο Καθηγητής Πολιτικής Υγείας του Στάνφορντ Δρ. Ιωάννης Ιωαννίδης. Και είχε δηλώσει, ήδη από τον Νοέμβριο του 2020 τα εξής: "Το λοκντάουν είναι καταστροφή. Είναι σαν ένας στρατηγός, βλέποντας ένα σμήνος από ακρίδες να καταφθάνει στην πόλη, να διατάζει το πυροβολικό του να βομβαρδίσει την πόλη".

Αποτέλεσμα: "Θριαμβολογεί ότι διώξαμε τις ακρίδες, αλλά καταστράφηκε και η πόλη".

Προσωπικά, είχα σχολιάσει: " Έξοχο δείγμα ευρύτερης σκέψης από παγκοσμίως αναγνωρισμένο ειδικό. Οι συνάδελφοί του που ευθύνονται για τα μέτρα εγκλεισμού, έχουν καταφανώς χάσει αυτή τη μεγάλη εικόνα του θέματος. Βλέπουν τις "ακρίδες", εισηγούνται "βομβαρδισμό", αλλά αδυνατούν να σκεφθούν καν τις ευρύτερες επιπτώσεις στην "πόλη". Πρόκειται για οφθαλμοφανές σφάλμα εντοπισμού της προσοχής. Ανθρώπινο λάθος, αλλά μέχρις ενός σημείου."

Και, κλείνοντας χρόνο (12.11.21), έστειλα email στον Δρα Ι.Ιωαννίδη με το ίδιο θέμα: "Οι ακρίδες ξανάρχονται".

ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ότι έχω κάτι παραπάνω από το δικαίωμα και την άδειά του να κοινοποιήσω το βασικό σημείο της απάντησής του (13.11.21).: "Τι να πω; Ελπίζω οι ακρίδες να μας λυπηθούν γιατί εμείς δεν δείχνουμε οίκτο για τους εαυτούς μας."

ΘΑ ΠΡΟΣΘΕΣΩ ότι με το email του έστελνα το άρθρο "Ισαποστάκηδες ή φιλαλήθεις;", δημοσιευμένο στον τοπικό τύπο της γενέτειράς μου Κορίνθου. Όπως του έγραφα: "Αφορά έλεγχο από γνωσιολογικής πλευράς, των επίσημων ανακοινώσεων της 20ης Οκτωβρίου, από τον υπεύθυνο Καθ. Σ. Τσιόδρα. Αναδεικνύω, πιστεύω, σοβαρό πρόβλημα που δημιουργεί εύλογες πρόσθετες ανησυχίες."

Απάντηση: "Υπάρχουν τόσα πολλά που θα μπορούσαν να είχαν γίνει καλύτερα".

κ.Διευθυντά,

Δεν θέλω να γράψω τίποτα άλλο. Την "βομβαρδισμένη πόλη" την περιγράψατε. Τις "ακρίδες" τις ξαναβλέπουμε. Η Πατρίς, ερωτώ, πότε θα επιστρατεύσει τους αρίστους της;

Κώστας Τζαναβάρας A.T.M. - E.M.Π.

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

ελεύθερος σκοπευτής πολιτικός

Διμηνιό Κορινθίας Τ.Θ. Ν7, ΚΙΑΤΟ 20200

2742026049 - 6978393696

ktzanavaras@otenet.gr