ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ - Πρόλογος στην διαδικτυακή έκδοση εργασίας

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Πιστεύω ειλικρινά, και μετά λόγου γνώσεως, ότι τα Ομηρικά Έπη είναι το απόλυτο εγχειρίδιο του ξεχωριστού Έλληνα στην κρίση. Ιδιαιτέρως, μάλιστα, της Ελληνίδας. Γι’ αυτό και συνιστώ, θερμά και ανεπιφύλακτα, την ανάγνωσή τους. Ως επένδυση χρόνου.

Ο Όμηρος είναι πρώτα από όλα μεγάλος δάσκαλος. Γι’ αυτό έπλασε τον μύθο: για να διδάξει. Είναι Δάσκαλος της Ελλάδας, ιδιαίτερα της Κλασσικής, και κατ’ επέκταση της Δύσης.

Μετά από δάσκαλος, υπήρξε άφθαστος ποιητής και αναμφισβήτητος θεμελιωτής του Πολιτισμού μας. Και σαφώς δεν ήταν ιστορικός, ούτε έχει ανάγκη επιστημονικών επιβεβαιώσεων. Ενέταξε απλώς ιστορικές αφορμές στο διδακτικό του μύθο.

Ο Όμηρος, λοιπόν, διδάσκει μεταξύ άλλων την εξής στάση του βασικού ήρωά του: Βολεμένος στην Ωγυγία, εφτά ολόκληρα χρόνια, με την πανέμνοστη θεά Καλυψώ να τον έχει «θεό της», βρίσκει τον εαυτό του να μη βολεύεται.

Το καλοσκέφτεται, και αποφασίζει να γυρίσει στην Ιθάκη. Στο σπίτι του, στη γυναίκα του, στο γιό του, στον πατέρα του –με όποια σειρά να ‘ναι. Έχει μάθει για τη μάνα του.

Όμως, η απόφαση για τον νόστο του, για το ταξίδι του γυρισμού του δηλαδή, είναι συνειδητή και απόλυτη. Θα του υπαγορεύει επιτακτικά την σκέψη και την δράση του.

Θα μπει μόνος στην ανοικτή θάλασσα, πάνω σε σχεδία. Θα φθάσει μέχρι και να κολυμπάει επί μέρες γυμνός. Να παλεύει με τα κύματα που τον ρίχνουν στα βράχια του νησιού των Φαιάκων, της Σχερίας, της σημερινής Κέρκυρας.

Θα κάνει ό,τι πιο επιδέξιο, ως ικέτης, για να εξασφαλίσει την βοήθεια των αριστοκρατών Φαιάκων. Αλλά θα βρει και ευγενικό τρόπο να αρνηθεί σταθερά την δελεαστική πρόταση γάμου με την νεαρή και όμορφη βασιλοπούλα Ναυσικά.

Και, φθάνοντας πια στο νησί του, θα τα δώσει όλα για την νίκη. Θα καταστρώσει το απόλυτο σχέδιο, αλλά θα είναι και έτοιμος για ό,τι προκύψει. Θα εξασφαλίσει προσεκτικά την σύμπραξη των ανθρώπων του –πρώτα του γιού του. Θα ανεχθεί βαριές προσβολές στο ίδιο το παλάτι του. Θα συγκρατηθεί υπομονετικά μέχρι την κατάλληλη στιγμή, περνώντας ακόμη μία νύχτα «μακριά» από την Πηνελόπη. Και, εν τέλει, θα αποδείξει αναντίρρητα την υπεροχή του.

Ο Όμηρος, επίσης, διδάσκει τι σημαίνει «ίρηξ». Η θεά Θέτις, η μητέρα του ασυναγώνιστου πολεμιστή Αχιλλέα, δίνει ρεσιτάλ στο διαχρονικό σπορ της ελληνίδας μάνας: υπερπροστασία. Το μεγάλο ατού αλλά μαζί και το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας.

Ανακατεύεται στα πάντα που αφορούν τον παραχαϊδεμένο γιόκα της. Από το να μεσολαβήσει στον Δία, για αχαρακτήριστο χατίρι του, μέχρι να του θυμίσει ότι δεν έχει πιά πανοπλία –την πήρε ο Έκτορας, σκοτώνοντας τον επιστήθιο φίλο του Πάτροκλο. Και η δαιμόνια μαμά θα πάει να παρακαλέσει τον θεό Ήφαιστο για νέα πανοπλία. Και θα την φέρει στον κανακάρη της «ως γερακίνα» από τον Όλυμπο.

Ας σημειωθεί ότι ο Αχιλλέας δεν ήταν κανένας νεαρός. Στον Άδη πιά, χάρηκε για τα καλά νέα του γιού του στον πόλεμο. Και για το γερό μερτικό του στα λάφυρα της Τροίας.

Ο ποιητής, εν ολίγοις, «κάνει ρόμπα» την Θέτιδα. Αλλά εκθέτει και άλλες μαμάδες υπεράνω υποψίας: Εκάβη, Πηνελόπη –μπορεί κι άλλες. Πάνω από όλα, βρίσκει τρόπο να υποδείξει την μητέρα του Οδυσσέα Αντίκλεια ως πρότυπο. Ούτε χειρισμοί, ούτε επιείκειες.

Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, με την υπερπροστασία και τις συνέπειές της, στην Ω ραψωδία της Ιλιάδας, ο ποιητής «καρφώνει» τον ασυναγώνιστο πολεμιστή, με ένα σαφέστατο υπονοούμενο για τον ανδρισμό του.

Ο Όμηρος, γράφει σκληρές αλήθειες. Και τις αποδίδει με μοναδικής τεχνικής τρόπο. Δίνει στον αναγνώστη μεγάλη ποικιλία προσλαμβανουσών παραστάσεων. Αποφεύγει επιμελώς να υποδείξει ευθέως ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ. Ξέρει πολύ καλά τις φυσικές αντιδράσεις στις προστακτικές.

Αντ’ αυτού, διδάσκει ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος, και με ποικιλία. Δίνει στον αναγνώστη μαθήματα ηθικής και ζωής, χωρίς να διατυπώνει ρητή υπόδειξη. Αφήνει τον αναγνώστη να αναγνωρίσει ακόμη και το τι αφορά το εκάστοτε μάθημα. Μαζί, με επίσης αριστοτεχνικό τρόπο, διδάσκει τον άνθρωπο ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ. Που οδηγεί, και πως, η κάθε επιλογή.

Η Ομηρική Παιδαγωγική δεν συγκρίνεται με την σημερινή εκπαίδευση.

Τα Ομηρικά Έπη είναι η απόλυτη πραγματεία περί της Ελληνικής Φυσιογνωμίας. Αποδίδουν έξοχα την ελληνική θεώρηση της ζωής. Ο Όμηρος παρουσιάζει περίτεχνα την ποικιλία και την αντιφατικότητα, τις αρετές και τα ελαττώματα. Του Έλληνα και της φυλής μας.

Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη της ελληνικότητάς μας –που πολλοί και διάφοροι προχειρολόγοι αμφισβητούν– από το ότι παρουσιάζουμε τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά ελαττώματα που καταγράφηκαν πριν 2.800 χρόνια.

Πέρασαν κάπου τρεις χιλιετίες, άλλαξαν άρδην τόσα και τόσα, αλλά η μήνις παραμένει βασικό διακριτικό στοιχείο μας ανά τον πλανήτη. Μαζί, και τα βαθύτερα αίτια που την προκαλούν, όπως και τους εκάστοτε εθνικούς μας διχασμούς.  

Στη σημερινή εποχή, με την βαθιά κρίση αξιών, η ανάγνωση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι πράξη αντίστασης.

Κόντρα στην πνευματική ισοπέδωση, κόντρα στο ευτελισμό της γλώσσας μας, κόντρα στον ακρωτηριασμό της κριτικής μας ικανότητας, κόντρα στον γενικό ευνουχισμό μας. Είναι ισχυρή άμυνα στην προσπάθεια υπανθρώπων να μας αφελληνίσουν, αλλά και ομοίων τους να μας κάνουν «έλληνες».

Αβίαστα, ο αναγνώστης, ο απλώς πρόθυμος, αισθάνεται τα ελληνικά ένστικτά του να ζωντανεύουν. Νοιώθει τις ζωηρές διεργασίες στις εγκεφαλικές του συνάψεις. Αντιλαμβάνεται την διέγερση της ψυχής του και της σκέψης του.

Περαιτέρω, η προσεκτική ανάγνωση, η επιμελημένη αναζήτηση βαθυτέρων μηνυμάτων δηλαδή, συνιστά πράξη επαναστατική. Όχι επανάσταση φασαρίας. Επανάσταση πνευματική και ηθική. Επανάσταση όχι για την στείρα διαμαρτυρία, αλλά για την Αναγέννηση και την Νίκη.

Διαβάζοντας διεξοδικά Όμηρο, «ακουμπάμε» το θεμέλιο του Ελληνικού Πολιτισμού. Ο ποιητής ήξερε πολύ καλά τι θα θυμίζει στους επερχόμενους, όπως και τι θα υποδεικνύει ακριβώς. Γι’ αυτό και φρόντισε να περάσει τα μηνύματά του με ειδικό τρόπο. Όπως λέγεται χαρακτηριστικά, «κάτω από την μύτη» των ισχυρών. Γι’ αυτό, χρειάζεται λίγο να βρει κανείς τους κώδικές του.

Βασικά μηνύματα «περνάνε» ως συμφραζόμενα στα εκάστοτε κυρίως διαδραματιζόμενα. Χρειάζεται, συνεπώς, κάποιου είδους αποεντοπισμός της προσοχής. Ο Όμηρος είναι μαιτρ στον εμπαιγμό αυτών που χάνονται στις ανούσιες λεπτομέρειες, ενώ παραγνωρίζουν τις σημαντικές.

Για την πλήρη αποκωδικοποίηση του μηνύματος, το μυστικό είναι στις συγκρίσεις. Κυρίως συγκρίσεις λόγων και έργων, επαίνων και απολογισμών, τίτλων και προσόντων. Αλλά και συγκρίσεις διηγήσεων, συμπεριφορών, περιστάσεων, μεταβολών, προόδου κ.λ.π.

Ο Όμηρος απευθύνεται στην κρίση του αναγνώστη του, πολύπλευρη μάλιστα. Και την καλλιεργεί απλά και μεθοδικά. Αποτελεσματικά.

Έτσι, αξιοποιώντας και ξεπερνώντας τα γεγονότα, οδηγεί αβίαστα στις αξίες και τα ιδανικά. Στην κατανόηση και τα εδραία συμπεράσματα. Στις συνειδητές ατομικές επιλογές –το βασικό.

Κομβικό θέμα για την κατανόηση του Ομήρου –πάντα κατά την γνώμη μου– είναι η απομυθοποίηση των θεών του Ολύμπου. Δεν πρόκειται απλώς για θεοποίηση του ανθρώπου, όπως υποστηρίζεται.

Ο Δίας π.χ. δηλώνει επανειλημμένως ανήμπορος να αλλάξει την Μοίρα. Αλλά, μήπως «φωτογραφίζει» την Νέμεση; Τις αναπόδραστες συνέπειες, δηλαδή, των πράξεων και παραλείψεών μας; Αυτές που παραδοσιακά αγνοούμε ή παραγνωρίζουμε;

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Οδύσσεια, ραψωδία ρ, γίνεται λόγος για τον θεμιτό κοινωνικό ρόλο της θρησκείας, αλλά και για κάτι διαφορετικό από τους Ολύμπιους:

«Δεν έκανες καλά τον άμοιρο που χτύπησες ζητιάνο'

Που ξέρεις αν δεν είναι, δύστυχε, κανείς θεός ουράνιος;

Συχνά οι θεοί, την όψη αλλάζοντας λογής λογής, παρόμοιοι

με αλλόξενους θνητούς, αγνώριστοι τις πολιτείες γυρνούνε,

να δουν μαθές ποιοί άνθρωποι είναι άνομοι και ποιοι κρατούν το δίκιο.»

«Φωτογραφίζει» με το Δωδεκάθεο την ελίτ. Την διαπλοκή πολιτικής και θρησκευτικής ηγεσίας. Αυτούς που «κινούν τα νήματα» από τον εκάστοτε «Όλυμπο». Ταυτόχρονα, υποδεικνύει και τις υπερβολές του απλού ιερατείου. Την δεισιδαιμονία.

Ο Όμηρος δ-ε-ν είναι αναρχικός.

Στηλιτεύει την εξουσία, αποκαλύπτει –πάντα με τρόπο!– τις μεθοδεύσεις και την σήψη. Αναδεικνύει τον βαθμιαίο εκφυλισμό της αριστοκρατίας σε «αριστοκρατία». Θυμίζει και τα περασμένα μεγαλεία, τις καλές συνήθειες που φθίνουν.

Αλλά δεν περιορίζεται στην καταγγελία.

Προβάλλει θετικά πρότυπα. Ξέρει καλά τη σημασία της άξιας ηγεσίας, της φυσικής. Τον ρόλο της στον ενάρετο δρόμο των πολλών. Η Ιθάκη, εκτός των άλλων, συνιστά την απόλυτη και ανάγλυφη περιγραφή της ελληνικής αρχοντιάς. Της βαθιά ανθρώπινης εξουσίας του αρίστου.

Στην ηγετική μορφή του Ομηρικού Οδυσσέα συνυπάρχουν πολλά.

Από τη μια ο διακεκριμένος «δεύτερος» της Ιλιάδας. Ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές. Ο φιλέταιρος. Ο ρήτορας με την παρρησία και το πανθομολογούμενο κύρος.

Από την άλλη, στην Οδύσσεια, ο ηγέτης με τις δύο όψεις: ο 100% αποτυχημένος αρχηγός του ταξιδιού και ο πρωταγωνιστής στο ρεσιτάλ ηγεσίας στην επιχείρηση μνηστηροφονίας.

Πάνω από όλα, είναι ο άνθρωπος που ξέρει να κουμαντάρει όμορφα το σπίτι του. Αυτός που ξέρει καλά την ψυχή των ανθρώπων του. Αυτός που αβίαστα αποκτά αντάξιο γιό.

Ξαναβλέποντας το θεμέλιο, διεισδυτικά και διεξοδικά, αντιλαμβανόμαστε πολλά για ό,τι έχει μεσολαβήσει. Το ίδιο, και για τις απώτερες αιτίες της σημερινής κρίσης.

Πάνω από όλα, όμως, βρίσκουμε ερεθίσματα για την δική μας «Ιθάκη». Ο καθένας μας την δική του, με τον δικό του μοναδικό τρόπο, με τις προσωπικές του προτεραιότητες και επιλογές. Βρίσκουμε και πολύτιμες ιδέες για το πώς θα τα καταφέρουμε. Και τι να αποφύγουμε.

Εν τέλει, ο αποτελεσματικός μελετητής του Ομήρου, έχει την ευκαιρία να εξοικειωθεί με την λέξη-κλειδί: μήτις. Και έτσι, με την μελετημένη δράση δηλαδή, να ανανεώσει, να ανασυγκροτήσει και να αναβαθμίσει το ελληνικό «DNA» του. Ιδιαίτερα ως προς την φιλοσοφία ζωής, την παιδαγωγική αντίληψη, και την ενόραση πολύπλοκων θεμάτων.

Συνιστώ, λοιπόν, θερμά το διάβασμα του εθνικού μας έπους. Ίσως πρώτα της Οδύσσειας, και μετά της Ιλιάδας. Και έχει μεγάλη σημασία μία πρώτη πλήρης ανάγνωση. Δίνει την απαραίτητη σφαιρική εικόνα. Είναι κάτι παραπάνω από το «ήμισυ του παντός».

Εκτιμώ ότι, ακόμη και για ομηριστές, είναι εξαιρετικά σημαντική μία ακόμη ανάγνωση. Πλήρης, και υπό το φως της σοβούσας κρίσης. Εθνικής και ατομικής. Υπαρξιακών, σίγουρα, διαστάσεων.

Η μετάφραση, παρά την θετική σύμπραξη του καθηγητή Ι.Φ.Κακριδή, φέρει εμφανώς την χαρακτηριστική «υπογραφή» του Νίκου Καζαντζάκη.

Δίνει μοναδικά την ατμόσφαιρα σοφής μαχητικότητας. Υπήρξε διαπρεπής λεξιπλάστης. Και είναι μία όμορφη πνευματική άσκηση η προσπάθεια ερμηνείας των λέξεών του χωρίς λεξικό. Ίσως –γιατί όχι;– μαζί με ματιές στις αντίστοιχες πανέμορφες λέξεις του αρχαίου κειμένου.

Πηγή του κειμένου που ακολουθεί, πρωτότυπο και μετάφραση, δίπλα-δίπλα, είναι ο επίσημος ιστότοπος (site) του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και είναι εξόχως χαρακτηριστική η μεταχείριση που επιφυλάσσεται σε ένα τόσο σημαντικό ποίημα.

Το αρχαίο κείμενο έχει κάποιους κενούς στίχους, οι οποίοι εδώ επισημαίνονται με αστεράκι (*). Αλλά και η μετάφραση έχει λάθη στον τονισμό, που χαλάνε –όσο μπορούν– την έμμετρη απόδοση.

Σκανδάλισε ο πολύμητις Οδυσσέας –είναι γνωστό. Σκανδάλισε –έτσι φαίνεται– και η ανάμειξη του λεβέντη Κρητικού μας στα φιλολογικά. Και σκανδαλίζει, αν δεν μας εξοργίζει, η ύπουλη υπονόμευση. Η διαχρονική προσπάθεια φίμωσης του Ομήρου.

Κατά τον αξέχαστο Δημήτρη Λιαντίνη, ανατρεπτικό καθηγητή του «Αθήνησι», ο ακαδημαϊσμός είναι: «κούραση, τύπος, πόζα». Εκεί βρισκόμαστε. Σε αυτό ακριβώς το εμπόδιο. Μπροστά στις συμπλεγματικές αντιδράσεις για τη δημιουργική σύνδεση του ΤΟΤΕ με το ΤΩΡΑ. Χωρίς αμπελοφιλοσοφίες και ωραιοποιήσεις. Με ευθυκρισία και ρεαλισμό.

Ο Όμηρος ζει. Ζει η ομηρική θεώρηση της ζωής. Ζει ο Οδυσσέας. Ως πρότυπο, με τα προτερήματα και τα ελαττώματά του. Απλώς, κατά το αριστοτελικό «έξις δευτέρα φύσις», όλα αυτά υπάρχουν στο DNA της «ραχοκοκαλιάς» της σημερινής ελληνικής κοινωνίας.

Για να τα δει όλα αυτά κανείς, όμως, χρειάζεται να καταφέρει να τα ξεχωρίσει. Σε αυτό ακριβώς έγκειται η πιο πολύτιμη συμβολή του Ομήρου.

Τα Ομηρικά Έπη, εισάγουν στην ιδέα της επικής ανατροπής, και από ακραία δυσχερή θέση.

Με γνώση και κρίση. Κόντρα στην προχειρολογία και την ξενομανία. Κόντρα στην αδιαφορία και την συμμόρφωση. Με πόθο και πειθαρχία. Κόντρα στην σήψη και την οκνηρία.

Με αρετή και τόλμη.

Αρχίζοντας από μια –μικρή-μικρή αλλά σημαντική– πράξη: εκτύπωση.

Καλή ανάγνωση !

Και καλή αντάμωση !

ΟΔΗΓΙΕΣ

Για κατέβασμα του αρχείου .pdf (433 σελίδες)

- Facebook : από την ομάδα ΟΔΟΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

- Scribd.com : Kostas Tzanavaras   

- Academia.edu : Kostas Tzanavaras

Η εκτύπωση σε καταστήματα ψηφιακών εκτυπώσεων στοιχίζει 15-20 ευρώ

Η κοινοποίηση και χρήση του αρχείου είναι ελεύθερη

Κόρινθος 17.11.17

Κώστας Τζαναβάρας