Απέναντι στον εξοστρακισμό του φυσιολογικού

Μια φορά κι έναν καιρό, πριν ακριβώς 25 αιώνες, στην Αθήνα έγινε κάτι ιδιαιτέρως χαρακτηριστικό, το οποίο δεν έχει συσχετισθεί ακόμη με την σημερινή κρίση αξιών και ιδανικών.

Μία ημέρα, λοιπόν, όπως κάθε χρόνο, μαζεύτηκαν οι Αθηναίοι πολίτες στην «Εκκλησία του Δήμου» για την έναρξη της διαδικασίας του εξοστρακισμού, που είχε δύο φάσεις.

Σε πρώτη φάση, συζητούνταν –γενικά– γιατί και αν θα έπρεπε να κάνουν εξοστρακισμό τη χρονιά εκείνη. Αν θα εξόριζαν δηλαδή κάποιον, με την επίσημη δικαιολογία ότι είχε συσσωρεύσει υπερβολικά μεγάλη πολιτική δύναμη. Και, εκείνη τη χρονιά, αποφάσισαν ότι χρειαζόταν να εξοστρακισθεί κάποιος.

Στη συνέχεια, δύο μήνες αργότερα, ξαναμαζεύτηκαν για να ψηφίσουν ποιόν θα εξόριζαν. Δεν υπήρχαν υποψήφιοι, ούτε είχαν απαγγελθεί συγκεκριμένες κατηγορίες. Ενδεχομένως, είχαν ειπωθεί υπονοούμενα.

Στην ψηφοφορία, πολύ απλά, ο καθένας έπαιρνε από ένα όστρακο, έγραφε ένα όνομα, και το έβαζε στην κάλπη. Στη συνέχεια, πρώτα μετρούσαν τα όστρακα. Αν ήταν λιγότερα από έξι χιλιάδες, η διαδικασία του εξοστρακισμού σταματούσε. Έπειτα, μετρούσαν τις ψήφους και, ο άνδρας που γράφτηκε από περισσότερους, εξοριζόταν για δέκα χρόνια.

Κάπως έτσι, το 482 π.Χ., εξορίσθηκε ο Αριστείδης του Λυσιμάχου. Και ο Πλούταρχος διέσωσε το εξής απίστευτο: κάποιος αγράμματος έδωσε το όστρακό του στον Αριστείδη και του ζήτησε –χωρίς να τον ξέρει– να γράψει το όνομα «Αριστείδης» σε αυτό. Εκείνος απόρησε και ακολούθησε ο εξής διάλογος:

-         Τι κακό σου έχει κάνει ο Αριστείδης;

-         Κανένα. Δεν τον ξέρω, αλλά βαρέθηκα να ακούω να τον αποκαλούν παντού δίκαιο.

Ο Αριστείδης έγραψε σιωπηλός το όνομά του στο όστρακο και το έδωσε πίσω.

Οι σύγχρονες αναφορές στο γεγονός, εστιάζουν στο ότι επρόκειτο για αγράμματο πολίτη. Κάπως έτσι, αποφεύγουν να μας πληροφορήσουν για τους λόγους που οι εγγράμματοι πολίτες υποχρέωσαν έναν «Αριστείδη» να εγκαταλείψει άκων το σπίτι του.

Με αυτή τη διαδικασία, αναφέρεται ότι εξορίσθηκαν –στα κάπου 70 χρόνια ζωής του θεσμού– άλλοι 12 Αθηναίοι. Μεταξύ αυτών, το 471 π.Χ., 9 χρόνια μετά την νίκη στη Σαλαμίνα, εξορίσθηκε ο στρατηγός της Θεμιστοκλής.

Περιέργως, όλη αυτή η αθλιότητα δεν έχει στιγματισθεί. Δεν έχει επισημανθεί καν η κατάφωρη καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εκτός αν δεν αποτελεί κατάφωρη καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων μία ποινή εξορίας, και μάλιστα 10ετούς, χωρίς απαγγελία κατηγορίας και χωρίς απολογία.

Αντιθέτως, το αίσχος αποσιωπάται, ή παρουσιάζεται ουδέτερα. Ίσως, ακόμη, κάποιοι φωστήρες νομίζουν και ότι στα επιτεύγματα της αρχαίας Αθήνας συνέβαλε σημαντικά και ο θεσμός του εξοστρακισμού. Εξ ου και μάλλον θα καλόβλεπαν, αν ήταν εφικτό, κάτι ανάλογο στην προωθούμενη συνταγματική αναθεώρηση.

Φυσικά, είναι στην κρίση κάθε σκεπτομένου πολίτη, το εάν όλα αυτά έχουν σχέση με την σημερινή κρίση αξιών και ιδανικών. Αλλά, για να σκεφθεί κανείς σωστά, χρειάζεται να δει την ιστορική συνέχεια και αλληλουχία. Χρειάζεται αναντίρρητα να δει τις αλυσιδωτές συνέπειες κάποιων επιλογών. Όχι μόνον τις άμεσες.

Πώς να επιβιώσει, όμως, η αξία της Δικαιοσύνης, όταν παραμένει εξοστρακιστέος κάθε «Αριστείδης»; Πώς να υπάρξουν πραγματικοί ηγέτες, με στρατηγική σκέψη, όταν παραμένει εξοστρακιστέος κάθε «Θεμιστοκλής»;

Ο θεσμός, βεβαίως, έχει καταργηθεί. Αλλά η ιδέα του εξοστρακισμού, με άλλα μέσα, παραμένει στο εθνικό μας υποσυνείδητο. Η ιδέα του εξοστρακισμού των αρίστων, μαζί και του σωστού, ζει και βασιλεύει στη χώρα μας. Όχι μόνον από αυτούς που ιδεολογικά μηδενίζουν τις προσωπικές αξίες, αλλά και από όσους κατ’ ουσίαν επιθυμούν αριστεία χωρίς αρίστους.

Αν επιμείνουμε στην Ιστορία, και μάλιστα κόντρα στην κρατούσα επιλεκτική ανάγνωσή της, η Αθηναϊκή Δημοκρατία πλήρωσε βαρύτατα μία σχετική επιλογή της.

Πρόκειται για μία κρίσιμη λεπτομέρεια, σχετική με την τελική ήττα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Βάρυνε πράγματι ο λοιμός, αλλά και η Αθήνα ήταν η μόνη πόλη που δεν είχε Ιατρική Σχολή. Ο γενικός «δημοκρατικός» φθόνος στους αρίστους, απαραίτητος για τον απαιτούμενο σεβασμό σε αρχίατρο σχολής, στέρησε –όπως αποδεικνύεται– την σοφή πρόληψη, την έγκαιρη λήψη μέτρων αλλά και την αποτελεσματική θεραπεία.

Ευρύτερα, η Αθήνα πλήρωσε την αυθάδεια των κακώς εννοουμένων δημοκρατών. Και ελάχιστοι θα αποδέχονταν την άποψη ότι η Δημοκρατία είναι ένα εξαιρετικό πολίτευμα, εφόσον υπάρχει ένας Περικλής.

Στις μέρες μας, πληρώνουμε βαριά αυτή τη νοοτροπία. Μοιραία, όχι μόνον μας βρήκε η κρίση, αλλά μας βρήκε και με επί κεφαλής πολιτικούς καταφανώς κατωτέρους των περιστάσεων. Είναι ασύλληπτης ανεπάρκειας η στάση του πολιτικού κόσμου απέναντι στην κοινωνική και οικονομική κρίση. Και είναι ασύλληπτης κακοήθειας η προπαγάνδα που χρησιμοποιούν.

Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έκαναν, σε πλήρη σύμπνοια μάλιστα, με ένα συνταρακτικό νέο στοιχείο για τον απολογισμό της κρίσης χρέους. Η διεστραμμένη τους αντίληψη για την ενημέρωση, φθάνει στο να αποσιωπούν την επίσημη Έκθεση του Ανεξάρτητου Γραφείου Αξιολόγησης του ΔΝΤ. Μας «στέρησαν» ακόμη και την κριτική τους στις σκληρές αλήθειες τεχνοκρατών.

Η συμπαιγνία τους, πίσω από τους στημένους καβγάδες, αποκαλύπτεται. Παραμένει, όμως, θέμα χρόνου να φανεί μέχρι πού θα φθάσει η λαϊκή ανοχή στις αθλιότητες των –κατά δήλωσή τους– δημοκρατών.

25 Νοεμβρίου 2018

Κώστας Τζαναβάρας