Από την ομηρική σύναξη στη web-αριστοδημοκρατία

Μετριοκρατία, έχουμε γιατί το επιτρέψαμε. Επί πλέον, επιτρέψαμε η μετριοκρατία να αποκαλείται δημοκρατία. Και τα επιτρέψαμε βάζοντας ως προτεραιότητα άλλοι τη "ζαχαρένια" μας και άλλοι το "μπαϊράκι" μας. Έτσι φθάσαμε στη σημερινή σήψη.

Αν θέλουμε να βάλουμε τα πράγματα σε μία σειρά, χρειάζεται πρώτα να ξεκαθαρίσουμε τις λέξεις. Μετά είναι ευκολότερο να ρίξουμε μία γόνιμη ματιά στην Ελληνική Ιστορία, ώστε να βρούμε πώς θα καταφέρουμε να οργανωθούμε.

Η φυσική έννοια της δημοκρατίας, λοιπόν, ταυτίζεται -ελληνιστί!- με το νόημα που δίνει η ετυμολογία της λέξης. Δήμος είναι το σύνολο των πολιτών. Σημαίνει τη συνέλευση, τη φυσική παρουσία όλων των πολιτών σε ένα καθιερωμένο χώρο. Εκεί, δημοσίως, ενημερώνονται και αποφασίζουν.

Αποφασίζουν το ΤΙ θα γίνει, την ουσία. Μαζί, αναθέτουν την εκτέλεση, το ΠΩΣ θα υλοποιηθεί η απόφαση δηλαδή, σε συγκεκριμένα πρόσωπα.

Ιστορική συνέχεια

Υπό αυτό το φυσικό νόημα του όρου, μορφές δημοκρατίας υπήρξαν στον τόπο μας κατά καιρούς:

- οι ομηρικές συνάξεις,

- η σπαρτιατική Απέλλα,

- η αθηναϊκή Εκκλησία του Δήμου,

- η βυζαντινή Κοσμόπολις, και

- ο κοινοτισμός στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Ο κοινοτισμός επέζησε μέχρι τις μέρες μας, αλλά υποβαθμίσθηκε κυρίως λόγω των γραφειοκρατικών και συγκεντρωτικών μηχανισμών που επέβαλαν διαδοχικά το "Σχέδιο Καποδίστριας" και το "Σχέδιο Καλλικράτης".  Περιθωριοποιήθηκαν και ελαχιστοποιήθηκαν οι δημόσιες συναθροίσεις πολιτών.

Η δημοκρατία, συνεπώς, υπήρξε διαχρονικός θεσμός στον Ελληνισμό, και αδιάλειπτο χαρακτηριστικό γνώρισμά μας. Η λέξη δημοκρατία, μόνον, είναι της κλασσικής Αθήνας. Και, στις μέρες μας, έφθασε να αποδίδει κάτι ριζικά διαφορετικό και -εν τέλει- αποτυχημένο.

Άλλο δημοκρατία, άλλο κοινοβουλευτισμός.

Υπό το ως άνω φυσικό νόημα του όρου, προφανώς, ο κοινοβουλευτισμός δεν είναι δημοκρατία. Ούτε μορφή δημοκρατίας. Η αμεσότητα στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, είναι συστατικό και αναπόσπαστο στοιχείο της δημοκρατίας.

Έχει επιτηδείως επινοηθεί, μάλιστα, ο όρος "άμεση δημοκρατία". Πρόκειται για πλεονασμό. Είναι σαν να ζητάει κανείς στο περίπτερο "κρύο παγωτό".  Έτσι, ως "ζεστό παγωτό", είναι αντιφατικός όρος η "αντιπροσωπευτική δημοκρατία".

Η δι' αντιπροσώπων λήψη πολιτικών αποφάσεων, δεν αφορά τη δημοκρατία -εν ολίγοις.

Φυσικά, ο κοινοβουλευτισμός μπορεί κάλλιστα να είναι -ιδίως για άλλους λαούς- μία θαυμάσια ιδέα, αλλά όχι και δημοκρατία. Η σχετική συζήτηση επί της ουσίας, έκλεισε ερμητικά με την τύχη που επιφυλάχθηκε στο 61,2% του δημοψηφίσματος του '15. Και επιβεβαιώθηκε με τις περιπέτειες του Brexit.

Ήδη η -υπαρξιακών διαστάσεων- σοβούσα κρίση, αποδεικνύει ότι ο σύγχρονος κοινοβουλευτισμός παρέχει "καπετάνιους του γλυκού νερού". Η σε εξέλιξη πανδημία, αντιμετωπίζεται με φοβικά και σπασμωδικά μέτρα, χωρίς στοιχειώδη στρατηγική σκέψη. Αντιφατικές πολιτικές, χωρίς έστω εσωτερική συνοχή, υποδεικνύουν πανδημία ανοησίας.

Μοιραία, προκύπτει ανάγκη ευρύτερων θεσμικών αλλαγών. Έρχεται στην επικαιρότητα η ανάγκη άμεσης συμμετοχής των πολιτών στη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Εξ ου και το ψάχνουμε.

Το διαχρονικό ομηρικό πρότυπο

Ο Όμηρος, δίνει ανάγλυφες παραστάσεις λειτουργίας των συνάξεων. Δίνει ποικιλία περιπτώσεων δημόσιων διαλόγων και αντιπαραθέσεων, τόσο των Αχαιών, όσο και των Τρώων. Αναδεικνύει, στα μάτια του προσεκτικού αναγνώστη, τόσο τα προτερήματα, όσο και τα ελαττώματα του θεσμού.

Ο Όμηρος, έχει άποψη για το μυστικό της δημοκρατίας. Και βάζει το θεό Ήφαιστο, το κακοποιημένο παιδί του Δία και της Ήρας, να την σκαλίζει περίφημα στην ασπίδα του Αχιλλέα.

Κι ήταν στη μέση εκεί δυο τάλαντα χρυσάφι απιθωμένο,                                       Σ508
όποιος απ᾿ όλους φρονιμότερα μιλούσε να το πάρει.

Είναι στη "μία πολιτεία" του, την ευδαίμονα. Με τους γάμους, τους χορούς και τα τραγούδια. Κι όταν τύχει κι ανάψει καβγάς (νείκος), η κοινωνία έχει το ως άνω απλό κριτήριο για τη δίκαια κρίση που θα αποδεχθεί.

Στην "ἑτέρην πόλιν " του, χωρίς το μυστικό, υπάρχει διαρκής διχογνωμία. Καβγάδες, φονικά. Διχόνοια. Δυστυχία.

Η θεμελιώδης επιλογή της κοινωνίας

Στο θεσμό της ανταμοιβής του φρονιμότερου, προφανώς, ενυπάρχει η επιλογή της κοινωνίας για τη δικαιοσύνη. Ενυπάρχει καλή προαίρεση.

Επίσης προφανώς, αυτός ο θεσμός συνεπάγεται να μιλούν μόνον όσοι έχουν να πουν κάτι σημαντικό. Και μιλούν όσο χρόνο δικαιολογούν αυτά που λένε. Απλά πράγματα, αβίαστα.

Η φίμωση των ηγετικών φωνών από τα κάτω

Θεωρητικά, στη σύναξη έχει δικαίωμα να μιλήσει οιοσδήποτε το επιθυμεί. Δεν υπάρχει κάποιος που να δίνει το λόγο, ή να τον στερεί προκαταβολικά.

Στην πράξη, όμως, δεν λείπουν τα παρατράγουδα. Ο πολύς Οδυσσέας, διδάσκει λεκτικό τραμπουκισμό απέναντι στον απλό οπλίτη Θερσίτη, που είχε προφέρει ανεπιθύμητες αλήθειες. Ακολουθεί γενικός χλευασμός.

Αντιστοίχως, δεν υστερεί κι ο πολύς Έκτορας. Επανειλημμένως, μεταχειρίζεται άδικα τη σωστή φωνή του Πολυδάμαντα.

Ο εθνικός μας ποιητής, θέλει τον Θερσίτη χωλό και ανάπηρο, ενώ τον Πολυδάμαντα "μιάς νύχτας γέννα" με τον Έκτορα...

Οι απαρχές της εριστικής διαλεκτικής

Και οι δύο μεγάλοι πρωταγωνιστές των εκατέρωθεν συνάξεων, ο Οδυσσέας και ο Έκτορας, μεταχειρίζονται διάφορα μέσα για να κερδίσουν το ακροατήριο. Τις περισσότερες φορές, αποτελούν υπόδειγμα. Λίγες φορές, όμως, αυθαιρετούν.

Αιώνες αργότερα, ο Αριστοτέλης θα δώσει το όνομα "εριστική διαλεκτική" στην τέχνη να κερδίζει κανείς σε μία λογομαχία, έχει δεν έχει δίκιο.

Στο διασημότερο "ομηρικό καβγά", λ.χ., μεταξύ του στρατηλάτη Αγαμέμνονα και του πρωτοπολεμιστή Αχιλλέα, η μεσολαβητική παρέμβαση του σοφού Νέστορα θα λήξει κόντρα στο δίκιο. Χάνει το δίκιο του ο Αχιλλέας, επειδή απλώς βρίζει. Άλλο θέμα ότι έβρισε καθ' υπόδειξιν Αθηνάς και Ήρας...

Το σπαρτιατικό πρότυπο

Στη Σπάρτη δεν μιλούσε οιοσδήποτε. Εισηγούνταν οι "έφοροι". Διακεκριμένοι πολίτες, εκλεγόμενοι με κριτήρια κύρους. Κατόπιν μιλούσαν οι δύο βασιλείς, και οι γέροντες. Κι ακολουθούσε ψηφοφορία διά βοής.

Κατά το πνεύμα του εμπνευστή του πολιτεύματος Λυκούργου, το κύρος των εφόρων εγγυώνταν την επιμελημένη έκφραση της λαϊκής βούλησης.

Το αθηναϊκό πρότυπο

Η διαδικασία δημόσιας ενημέρωσης των πολιτών στην κλασσική Αθήνα, ήταν στην άλλη άκρη. Στη Σπάρτη δεν είχε δικαίωμα λόγου κανένας απλός πολίτης, ενώ στην Αθήνα είχαν όλοι.

Το αποτέλεσμα, όμως, ήταν τραγικό. Η εριστική διαλεκτική έφθασε σε ακραίες υπερβολές. Δημαγωγοί κέρδιζαν εύκολα συμπάθειες και ψήφους. Κατά τον Πλάτωνα, επικρατούσαν συχνά "αυτοσχεδιάζοντες και μη επιστάμενοι", δηλαδή προχειρολόγοι. Κατά τον ίδιο, η δημοκρατία υπήρξε "πόλεως νόσημα".

Αυτή η άκριτη και αφύσικη ισότητα, δεν είχε τρόπο να στερήσει το λόγο σε αναιδείς. Δεν είχε άμυνα στη δημαγωγία. Και έφθανε στο απόγειο με το θεσμό-όνειδος του εξοστρακισμού. Εξορίζονταν διακεκριμένοι Αθηναίοι πολίτες, για μία ολόκληρη 10ετία, χωρίς όχι μόνον απολογία αλλά ούτε καν κατηγορητήριο.

Τα αποτελέσματα γνωστά.

Το νόημα της αριστοδημοκρατίας

Ο όρος "αριστοδημοκρατία", είναι ιδέα του υπογράφοντος. Εκφράζει την βασική μορφή δημοκρατίας του Ελληνισμού, έχοντας το πρώτο συνθετικό "αριστο-" ως επίθετο. Ουσιαστικό, είναι η δημοκρατία.

Το πνεύμα αριστοδημοκρατίας, διαπνέει εκουσίως την εξάσκηση του δικαιώματος της δημόσιας διατύπωσης γνώμης. Κανείς δεν παίρνει το λόγο, αν πρόκειται να θεωρηθεί ότι δεν είπε τίποτα σημαντικό ή καινούργιο. Καθένας, έχει το φιλότιμο να απασχολεί την ομήγυρη όσο δικαιολογούν αυτά που λέει.

Το πνεύμα ισότητας, στην αθηναϊκή εξαίρεση, κατ' εφαρμογή της Αριστοτελικής θεωρίας της μεσότητας, είναι έλλειψη. Το πνεύμα αποκλεισμού, στη σπαρτιατική εξαίρεση, είναι υπερβολή. Το πνεύμα αριστοδημοκρατίας, είναι μεσότητα.

Αυτό το πνεύμα αριστοδημοκρατίας, καλούμαστε να διακρίνουμε -τηρούμενο ή μη-τόσο στον Όμηρο, όσο και στη μετέπειτα Ιστορία μας. Και να δούμε αν και πόσο το θέλουμε...

Η web-αριστοδημοκρατία

Το διαδίκτυο, λοιπόν, δίνει νέα δυνατότητα συμμετοχής όλων των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, προσφέροντας την ευκαιρία για αποκατάσταση της δημοκρατίας -υπό την ως άνω φυσική έννοια.

Διαδικτυακή φυσική παρουσία, δημόσια τεκμηρίωση, δομημένος ελεύθερος διάλογος, τεχνολογικά προηγμένη κωδικοποίηση θέσεων, ηλεκτρονική ψηφοφορία.

"Too good to be true"

Η αγγλική έκφραση του "πολύ καλό για να είναι αλήθεια", είναι το κύριο εμπόδιο για να γίνουν όλα αυτά πράξη. Συνεπώς, πριν γίνει πολίτευμα, θα χρειασθεί πρώτα να αποδειχθεί ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ομάδας Ελλήνων.

14 Ιουνίου 2020

Κώστας Τζαναβάρας

Για περισσότερα:

ΕΛΛΗΝΟΠΡΕΠΕΣ ΚΡΑΤΟΣ - Πρόταση Εθνικού Οράματος