Τί συμβαίνει στον κόσμο μας;

Σύγχυση και απορία. Ψέμα, μέχρι εκεί που δεν πάει άλλο. Ενημέρωση-σανός. Απίστευτη πνευματική ένδεια. Πολιτική σπρωξίματος της καθημερινότητας. Κι όλα αυτά, και πολλά άλλα, τη στιγμή που ο κόσμος μας έχει να δώσει απαντήσεις σε πολύ δύσκολα ερωτήματα. Που τα δυσκόλεψε κι άλλο η πανδημία.

Αυτή είναι η απάντηση του ταπεινού υπογράφοντος στην ερώτηση του τίτλου. Και μάλλον κάτι όχι πολύ διαφορετικό απαντά και κάθε ένας από τις λίγες δεκάδες "αμετανόητων" που εξακολουθούν να τον τιμούν με την προσοχή τους.

Προτείνω, λοιπόν, να δούμε στο παρόν άρθρο τις δύο άκρες: [1] πού βρισκόμαστε στην απλή λογική, και [2] κάποια από τα πολύ δύσκολα ερωτήματα που έχουμε να απαντήσουμε.

Το πρώτο τεστ λογικής

"Μιάμιση σαρδέλα, κάνει μιάμιση δραχμή. Πέντε σαρδέλες, πόσες δραχμές κάνουν;" 

Είναι απίστευτο το πόσο δυσκολεύει αυτή η παλιά ερώτηση Αριθμητικής δημοτικού. Ελάχιστοι απαντούν αμέσως και σωστά. Πολλοί, αισθάνονται ότι χρειάζονται "χαρτί και μολύβι", για να εφαρμόσουν τη "μέθοδο των τριών".

Οι δυσκολίες στα εντελώς απλά, οδηγούν μοιραία σε οδούς διαφυγής. "Δεν έχουμε πιά δραχμές", σου λέει ο πονηρός. Κι όταν του κάνεις τη χάρη να την αναδιατυπώσεις, επιμένει: "ενάμιση ευρώ μιά σαρδέλα;"

Εξήγηση: έχει μπει τάκα-τάκα στο site του super market που είναι πελάτης, να παραγγείλει πέντε σαρδέλες, να δει πόσο κάνουν, να απαντήσει.

Υπερβάλλω, σίγουρα. Αλλά το ως άνω τεστ δυσκολεύει απίστευτα πολλούς, και απίστευτα πολύ. Ιδίως, τους "γιατί ρωτάς;"...

Ένα δεύτερο τεστ

 Μία μεγάλη αποθήκη, έχει δύο πόρτες. Από τη μία πόρτα βρίσκεις θησαυρό, στην άλλη φίδια που σε τρώνε αμάσητο. Και σε κάθε πόρτα υπάρχει και από ένας φρουρός. Ξέρουμε -λέει το αίνιγμα- ότι ο ένας φρουρός λέει πάντα αλήθεια, κι ο άλλος φρουρός πάντα ψέματα.

Το πρόβλημα -φευ!- είναι ότι δεν ξέρουμε ποιός είναι ο ψεύτης και ποιός ο φιλαλήθης. Και το ζητούμενο είναι να βρούμε την πόρτα με το θησαυρό, με μία και μόνη ερώτηση σε έναν από τους φρουρούς.

Το εδώ ενδιαφέρον, δεν είναι στο πόσοι θα το βρουν. Δεν ενδιαφέρει τόσο ούτε το πόσοι θα το βρουν με βοήθεια: "βρες μία σύνθετη ερώτηση". Δεν ενδιαφέρει ούτε καν το πόσοι θα καταλάβουν μόνοι τους την απάντηση: "Αν ρωτήσω τον άλλο φρουρό ποιά είναι η πόρτα για το θησαυρό, ποιά πόρτα θα μου δείξει;"

Το πρόβλημα, επιμένω, είναι με αυτούς που δεν μπορούν να το καταλάβουν, όσο και να τους το εξηγήσεις. Δεν καταλαβαίνουν, δηλαδή, ότι μία αλήθεια και ένα ψέμα, με οποιαδήποτε σειρά, κάνουν πάντα ένα ψέμα.

Ένα ακόμη τεστ

Έχουμε τρία άσπρα καπέλα και δύο μαύρα. Βάζουμε τρεις ανθρώπους στη σειρά, και τους φοράμε από ένα καπέλο. Ρωτάμε τον τρίτο "Τί καπέλο φοράς;" και -βλέποντας μόνο τους δύο μπροστινούς του- απαντάει "δεν ξέρω".

Ρωτάμε τον μεσαίο "Τί καπέλο φοράς;" και -βλέποντας μόνο τον μπροστινό του- απαντάει "ούτε εγώ ξέρω".

Στην ίδια ερώτηση, όμως, ο πρώτος -χωρίς να βλέπει κανέναν- απαντά "Τότε εγώ ξέρω".

Τελευταίο για σήμερα

Οι Κινέζοι λένε "Ό,τι είναι καλό για την κυψέλη, είναι καλό και για τη μέλισσα".

Αντιτείνω: "Ό,τι δεν είναι καλό για τη μέλισσα, δεν είναι καλό και για την κυψέλη".

Ποιός έχει δίκιο; Οέο;

Ποιό είναι το πρόβλημα

Δεν επιμένω ότι οι ως άνω ασκήσεις λογικής είναι οι καλύτερες που μπορεί να μας δείξουν ότι στις μέρες μας σπανίζουν στοιχειώδεις δεξιότητες. Επιμένω, όμως, ότι ελέγχουν επαρκώς αν υπάρχουν γνώσεις βασικών κανόνων Αριστοτελικής Λογικής.

Χώρια η ουσία. Η παντοδυναμία της σκέψης.

Το σίγουρο, οπωσδήποτε, είναι ότι δείχνουν επαρκώς αν είναι προσιτός ένας συλλογισμός "εις άτοπον απαγωγής", όπως και ένα σύνολο τριών τέτοιων συλλογισμών. Δείχνουν επαρκώς, επίσης, αν είναι προσιτό ότι μία πρόταση ισοδυναμεί με την "αντιθετοαντίστροφή" της. Σωστά;

Το συμπέρασμα είναι δυστυχώς αναπόδραστο: ζούμε στην εποχή του "2 + 2 = 5", όπως είχε διαβλέψει πριν κάπου 75 χρόνια ο George Orwell. Ίσως, ακόμη χειρότερα, στην εποχή του "όσο θέλω", ή "όσο με βολεύει τώρα".

Η μεγάλη εικόνα

Ο καθένας, αν θέλει, μπορεί να τσεκάρει πώς τα πάνε οι γύρω του με τη Λογική. Γενικά, πάντως, ο καθένας τα ψιλοκαταφέρνει σε αυτά που βγάζει χρήμα. Γιατί, αν δεν τα ψιλοκαταφέρνει, δεν βγάζει. Κι αν δεν βγάζει, το ψάχνει.

Στα υπόλοιπα και τα αφηρημένα, γενικά πάντα μιλώντας, υπάρχουν τα προβλήματα. Ιδίως, με εκείνους τους ειδικούς που χάνουν τη μεγάλη εικόνα. Αυτούς που δεν καταλαβαίνουν τί σημαίνει η ατάκα "Η εγχείρισις επέτυχεν, αλλ' ο ασθενής απέθανεν".

Απέναντι στις πραγματικές ασκήσεις

Όλα τα παραπάνω, οι θεωρητικές ασκήσεις Λογικής δηλαδή, δείχνουν[;] ποιοί δ-ε-ν μπορούν να κάνουν σύνθετες λογικές σκέψεις, Σκέψεις για το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον.

Όχι ποιοί μπορούν. Κάποτε που η Λογική ήταν στη μόδα, θα λέγαμε ότι η επιτυχία στις ως άνω ασκήσεις είναι "αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη".

Αργότερα, συνηθίσαμε τη μόδα με τον ετσιθελισμό. Βαφτίζουμε π.χ. το κρέας ψάρι, κι όχι μόνον νηστεύουμε, αλλά τα κανάλια ανεβάζουν ακροαματικότητα με καταγγελίες για την ψαρίλα.

Ήδη, όμως, ο ετσιθελισμός τραβάει ζόρι.

Οι δύσκολες ασκήσεις

Η επανεκκίνηση μετά τον κορωνοϊό, δείχνει να χρειάζεται κάτι παραπάνω από πολιτικές αποφάσεις και χρηματενέσεις.

Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ερωτήσεις, ευκαιρίας δοθείσης, θέτουν ζήτημα υπερκατανάλωσης, αλλά όχι και το καίριο "Μετά την υπερκατανάλωση, τί;"

Διαβάζουμε "Αυτό δεν είναι δημοσιογραφία", αλλά όχι και "Τί είναι δημοσιογραφία;"

Οι χειροκροτητές δημοσιογράφοι, ανεξέλεγκτοι, φτιάχνουν κλίμα παντοδυναμίας των εκλεκτών τους πολιτικών.

Οι περιστάσεις, όμως, έχουν τέτοια δυναμική, ώστε δεν είναι ελέγξιμες από πολιτικές αποφάσεις που την υποτιμούν. Πόσο μάλλον, από πολιτικούς που δεν την κατανοούν.

21 Ιουνίου 2020

Κώστας Τζαναβάρας