Κορωνοϊός και Εθνική Στρατηγική Τουρισμού

Ατενίζοντας κανείς το μέλλον του Ελληνικού Τουρισμού, είναι σχεδόν ακατόρθωτο να αποφύγει τη διάσπαση της προσοχής του σε δύο γειτονικά ερωτήματα:

[1] τί θα μείνει όρθιο μετά από αυτό το τόσο δύσκολο καλοκαίρι;

[2] πώς θα μπορούσαμε να ξεφύγουμε από τη χρόνια παρακμή;

Ό,που και να εστιάσουμε, όμως, ιδίως οι έχοντες δημιουργικές διαθέσεις, το καίριο ερώτημα είναι αναπόδραστο: τί θα μπορούσε να γίνει, την ώρα που η μετριοκρατία ξεπερνάει κάθε προηγούμενο επιθετικότητας;

Πανηγυρίζουν για την ελαχιστοποίηση των θυμάτων ΑΠΟ κορωνοϊό, αδιαφορώντας για τα θύματα ΧΩΡΙΣ κορωνοϊό.

Ανέμελες διακοπές, όχι μόνον δεν ετοιμάζουν, αλλά ούτε καν θα επιθυμούσαν. Γουστάρουν κιόλας να κάνουν τα ξενοδοχεία να θυμίζουν νοσοκομεία.

Όθεν, το μεγάλο πρόβλημα με τις δευτεράντζες μας, φρονώ ότι δεν είναι στα γνωστά. Δεν είναι στη συναλλαγή, στην εύνοια στους κηφήνες, στην απομύζηση των δημιουργικών, στην ύπουλη υπόθαλψη της διχόνοιας μας κ.τ.τ.

Το μεγάλο πρόβλημα με τις δευτεράντζες μας, επιμένω, είναι ότι περιορίζουν τις λύσεις στο επίπεδο νοημοσύνης τους. Στις ανούσιες προχειρότητές τους, που αυτάρεσκα βαφτίζουν στρατηγική.

Αν άφηναν την Ελλάδα να τραβήξει δρόμο αντάξιο των δυνατοτήτων μας, κανείς μας δεν θα ασχολιόταν με δαύτους και τα καμώματά τους. Χαλάλι τους θα λέγαμε -σωστά;

Δεν αντιλαμβάνονται, ούτε καν τώρα, ότι με την καραντίνα είναι σαν να λανσάρησαν ως λύση αντισύλληψης τον ευνουχισμό. Και, ανύποπτοι, για την προσεχή τουριστική περίοδο, στην ουσία προσπαθούν να καθησυχάσουν τους πάντες.

Δεν αντιλαμβάνονται, δηλαδή, ότι οι ίδιοι έχουν καταστήσει κάτι τέτοιο θνησιγενές. Κι όχι μόνον δεν διακρίνουν το βραχυκύκλωμα, αλλά ούτε καν μπορούν να διερωτηθούν.

Και δεν είναι τόσο οι γνωστές ελλείψεις του ΕΣΥ, όσο η εικόνα μιάς χώρας που κρύφτηκε με χαρακτηριστική δειλία. Επί πλέον, αυτή τη δειλία την έχει και καμάρι. Με τα πρώτα κρούσματα, πραγματικά ή ψεύτικα, θα μαζέψουμε τις ξαπλώστρες και θα στήσουμε εντατικές.

Αυτή είναι η φυσική συνέχεια της "επιτυχημένης" κυβερνητικής πολιτικής.

Στης πανδημίας τον καιρό, όμως, είμαστε κι εμείς μπροστά σε ισχυρές αποφάσεις στρατηγικής. Αν, βεβαίως, επικρατήσει η λογική "δεν πάει άλλο", προτείνω:

1.      Ελληνοπρεπές θάρρος υγείας -όχι στον φοβισμό/μημουαπτισμό.

2.      Ατομική επίγνωση κινδύνου -όχι στον πανικό λόγω αοριστίας.

3.      Ευφυής άμυνα στον κορωνοϊό: πώς δεν θα μολυνθώ.

4.      Ειδικές προσφορές για διάφορους ευάλωτους -στην ανάλογη τιμή.

5.      Ασφάλιση άμεσης επιστροφής οίκαδε.

Συν αντιπαρακμιακά:

6.      Branding παγκοσμίως κορυφαίου προορισμού.

7.      Ελληνικός τρόπος ζωής: Ζήσε σαν Έλληνας, έστω για λίγο...

8.      Κοιτίδα του πολιτισμού. Ζώσα, όχι μαυσωλείο.

9.      Γεύσεις ελληνικής γης: Μαγείρεψε σαν Ελληνίδα, μπορείς...

10.  Φθήνια και φθηνά, αλλού.-

Υπάρχουν, όμως, και δύο προαπαιτούμενα:

11.  Έλληνες ξανά ! [βλ. 22.3.15]

12.  Φιλέταιρο πνεύμα.

Αυτή τη δύσκολη ώρα, επεξηγώ, η μετριοκρατία προπαγανδίζει να υποτάξουμε το ΕΓΩ στο ΕΜΕΙΣ. Εφαρμόζοντας τη γνωστή συνταγή "Πονάει δόντι, κόβει κεφάλι", βλέπουν λύση μόνον στην άλλη άκρη.  Δεν διανοούνται καν τη μεσότητα.

Η σκέψη του Αριστοτέλη, όμως, μπορεί να αποδοθεί συνοπτικά ούτω πως: "Ο ενάρετος άνθρωπος, συνδυάζει το καλό, το συμφέρον και το ευχάριστο". Υπό αυτό το μέτρο, κάλλιστα συνδυάζεται το ΕΓΩ με το ΕΜΕΙΣ, χωρίς να θίγεται το DNA μας.

Τουτέστιν: Είναι απολύτως φυσικός ο μεταξύ μας ανταγωνισμός, για όσα πράγματι μας χωρίζουν. Εξ ίσου φυσικό, όμως, είναι να βλέπουμε ορθολογικά και το συμφέρον μας στην πρόοδο του διπλανού μας, στην πρόοδο όλων.

Δύσκολο -σίγουρα. Αλλά! αν δεν βρούμε ένα μέτρο στο ακραία ανταγωνιστικό πνεύμα μας, ούτε στη σημερινή έσχατη κατάσταση, όχι μόνον δεν θα επιβιώσουμε, αλλά ούτε καν το αξίζουμε.

Καλύπτοντας επαρκώς τα δύο ως άνω προαπαιτούμενα συμπεριφοράς μας, για τα υπόλοιπα η πατροπαράδοτη συνταγή είναι ανεξίτηλα χαραγμένη στα γονίδιά μας:

Ατομική άμυνα, κάτω από τη μύτη της εξουσίας.

Σιωπηρός συντονισμός, με μη λεκτικά σήματα.

"Προς γαρ το τελευταίον εκβάν έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται"...

31 Μαΐου 2020

Κώστας Τζαναβάρας

Ο κορωνοϊός ως παράγοντας επιβάρυνσης της Υγείας και της Ζωής

Το πώς εκτιμούμε τώρα τις επιπτώσεις του κορωνοϊού, δηλαδή μετρώντας θανάτους κυρίως, και υπό αξιοπερίεργες ειδικές κατευθύνσεις του Π.Ο.Υ., το είδαμε στο άρθρο της προηγούμενης Κυριακής: "Ο κορωνοϊός ως αιτία θανάτου" (17.5.20).

Στο παρόν άρθρο, θα δούμε μία εναλλακτική μέθοδο εκτίμησης των επιπτώσεων του κορωνοϊού, και θα την συγκρίνουμε νοερά με την κρατούσα.

Πώς επιβαρύνει την υγεία και τη ζωή μας η πανδημία;

Άμεσα και έμμεσα.

Άμεσα, επιβαρύνει όσους νοσήσουν. Έμμεσα, επιβαρύνει όλους μας.

Άμεσα, μπορεί να προκύψουν διαδοχικά:

[1] μόλυνση, με επώαση του ιού και ήπια συμπτώματα.

[2] εισαγωγή σε νοσοκομείο.

[3] νοσηλεία σε μονάδα εντατικής θεραπείας.

[4] διασωλήνωση.

[5] θάνατος.

Έμμεσα, λόγω κλίματος πανδημίας και μέτρων, μπορεί -ενδεικτικά- να προκύψουν:

[1] δυσχέρεια στην αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων υγείας, προϋπαρχόντων ή μη.

[2] δυσμενείς αλλαγές στον τρόπο ζωής, περιστασιακές ή μόνιμες.

[3] βλάβες, παροδικές ή ανήκεστες, λόγω σημαντικής οικονομικής ζημιάς.

[4] βλάβες, παροδικές ή ανήκεστες, στην ψυχολογική κατάσταση.

[5] υποβάθμιση του -κατά Ιπποκράτη- θάρρους της υγείας.

Η κατάσταση υγείας και ζωής

Διαβαθμίζεται διαδοχικά, ανάλογα με τους περιορισμούς σε αυτήν:

[1] ελεύθερη ζωή υγιούς, χωρίς ειδικές ανάγκες φροντίδας της υγείας.

[2] ζωή υπό φαρμακευτική αγωγή ή/και ιατρική παρακολούθηση.

[3] ζωή με περιορισμούς (διατροφής, μετακινήσεων, άθλησης κ.λ.π.).

[4] ζωή με περιορισμό κατ' οίκον.

[5] ζωή σε κατάκλιση.

Το προσδόκιμο ζωής

Είναι μία σχετικά γνωστή έννοια. Γνωρίζουμε ότι αφορά το πόσος χρόνος ζωής μας απομένει, σε μέσες συνθήκες, ευλόγως αναμενόμενες, και χωρίς κάτι έκτακτο.

Γνωρίζουμε και ότι -από πλευράς στατιστικής- θα ζήσουμε κατά μέσο όρο μέχρι τα 80 μας. Και λίγο περισσότερο οι γυναίκες.

Το ατομικό προσδόκιμο ζωής, είναι υπολογίσιμο μέγεθος. Φυσικά, με εύλογο περιθώριο σφάλματος υπολογισμού. Και είναι συνάρτηση της ηλικίας και της κατάστασης της υγείας.

Οι ασφαλιστικές εταιρείες, ως γνωστόν, έχουν μοντέλα για την εκτίμηση του προσδόκιμου ζωής των πελατών τους, ανάλογα και με την κατάσταση της υγείας τους. Έτσι υπολογίζουν τα ασφάλιστρα ζωής.

Το προσδόκιμο υγείας και ζωής

Είναι αντίστοιχης λογικής και ακρίβειας πρόβλεψη για το χρόνο παραμονής μας σε μία από τις ως άνω 5 καταστάσεις υγείας και ζωής.

Η υπάρχουσα γνώση και υποδομή

Το "προσδόκιμο ζωής", όπως και το "προσδόκιμο υγείας", είναι επιστημονικοί όροι.

Στο διαδίκτυο, μάλιστα, μπορεί να βρει κανείς πληροφορίες περί του "Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για το Προσδόκιμο Υγείας και Ζωής" (European Health Life Expectancy Information System – EHLEIS).

Στόχος του, ο "σχεδιασμός πολιτικών για την αύξηση του αριθμού των Ετών Υγιούς Ζωής (ΕΥΖ)". Λογικά, δεν αποκλείεται να τους απασχολεί ήδη η μείωση λόγω ιού...

Συμπέρασμα: εργαλεία για τον υπολογισμό του προσδόκιμου υγείας και ζωής, υπάρχουν. Άρα, ας μη μπούμε εδώ σε άλλες λεπτομέρειες.

Η κεντρική ιδέα

Να υπολογίζουμε, εισηγούμαι, την επιβάρυνση της υγείας και της ζωής μας, συγκρίνοντας το αντίστοιχο προσδόκιμο, σε δύο διαφορετικούς χρόνους της επιλογής μας.

Λόγου χάριν, ας πάμε νοερά ένα χρόνο πίσω. Κι ας υποθέσουμε ότι -με τα τότε δεδομένα- είχαμε Χ χρόνια ζωής να μας μένουν. Πάντα στατιστικά μιλώντας. Κανονικά, σήμερα θα έπρεπε να μας απομένουν Χ-1 χρόνια. Αλλά -φευ!- μας απομένουν μόνον Ψ χρόνια. Και πάλι καλά που ζούμε να λέμε...

Η επιβάρυνση της υγείας και της ζωής μας, λοιπόν, η ζημιά Ζ δηλαδή, είναι: Ζ = Χ - 1 - Ψ. Ή, γενικά, αν μεσολαβεί χρόνος t, Ζ = Χ - t - Ψ. Απλό;

Πώς αποτιμάται η απώλεια ζωής λόγω κορωνοϊού;

Ας πάρουμε παράδειγμα έναν καρδιοπαθή στην εντατική, με -κατά μέση ιατρική εκτίμηση- ένα μήνα ζωής ακόμη. Μολύνεται από κορωνοϊό, και καταλήγει από επιπλοκή πνευμονίας σε δύο εβδομάδες.

Σήμερα, καταγράφεται απλώς ως ένας (1) θάνατος από COVID-19.

Αντιπροτείνω, λοιπόν, για τις στατιστικές και τις αποφάσεις μας, να μετράμε πόσο χρόνο ζωής "του πήρε" η λοίμωξη. Επιβάρυνση ζωής Ζ, δηλαδή μείωση χρόνου ζωής: ένας μήνας, μείον δύο εβδομάδες, ίσον δύο εβδομάδες.

Αν, πάλι, πούμε ότι οι γιατροί "του έδιναν" δύο χρόνια ζωής ακόμη, τότε Ζ = δύο χρόνια μείον δύο εβδομάδες = δύο χρόνια.

Λογικό;

Πώς αποτιμάται η συνολική απώλεια ζωών λόγω κορωνοϊού;

Έχοντας αφ' ενός το εργαλείο για τον ατομικό υπολογισμό του προσδόκιμου ζωής, και αφ' ετέρου στατιστικά δεδομένα υγείας των θυμάτων της πανδημίας, κατά το χρόνο που μολύνθηκαν από κορωνοϊό, μπορούμε να έχουμε την συνολική απώλεια σε προσδόκιμο ζωής.

Αυτή η συνολική απώλεια εκφράζεται σε ανθρωποέτη. Πιό παραστατικά, μπορεί να εκφρασθεί σε "ζωές", αν διαιρέσουμε με το μέσο χρόνο ζωής (π.χ. 80 έτη).

Πώς αποτιμάται η επιβάρυνση της υγείας λόγω κορωνοϊού;

Με την ίδια λογική που αποτιμάται η απώλεια ζωής. Η διαφορά είναι ότι το προσδόκιμο αφορά την παραμονή στην ίδια κατάσταση υγείας, κατά τα προαναφερθέντα.

Για την ώρα του απολογισμού

Εκτός, λοιπόν, από την απλή αριθμητική μέτρηση θυμάτων του κορωνοϊού, μπορούμε να υπολογίζουμε και τις αντίστοιχες απώλειες σε "ζωές". Δεν είναι -φυσικά!- ίδια η ακρίβεια των δύο μεγεθών, αλλά δεν είναι το ίδιο παραστατική και η εικόνα απωλειών που δίνουν. Και γιατί, παρακαλώ, να μη δούμε και τα δύο μαζί;

Απώλειες σε "ζωές", μάλιστα, μπορούμε να υπολογίσουμε και για όσους απλώς νόσησαν. Μειώθηκε, λίγο ή πολύ, το προσδόκιμο ζωής τους.

Και, αθροίζοντας, θα έχουμε τη συνολική άμεση ζημιά σε "ζωές".

Η άλλη όψη του προβλήματος

Αντίστοιχους υπολογισμούς και εκτιμήσεις, όμως, μπορούμε να κάνουμε και για τους -πολύ περισσότερους- εγκλείστους της καραντίνας. Είτε πέθαναν ή αυτοκτόνησαν, είτε απλώς υπέφεραν ή στερήθηκαν, και μειώθηκε απρόσμενα το προσδόκιμο ζωής τους.

Και να βγάλουμε σοβαρότερα συμπεράσματα. Σήμερα, ούτε καν καταγράφονται τα θύματα του εγκλεισμού. Σαν να μην πεθαίνει κόσμος κι από την καραντίνα. Σαν να μη μπορεί να βεβαιωθούν. Σαν να μην είναι άνθρωποι κι αυτοί. Όχι;

Για την ώρα του σχεδιασμού

Κάποιος που ξέρει να κάνει καλές μετρήσεις και σωστούς υπολογισμούς, και -στη συνέχεια- παραστατικούς απολογισμούς, είναι -εν τέλει- και σε θέση να κάνει εύλογες εκτιμήσεις.

Αν ξέρει να υπολογίζει το προσδόκιμο υγείας και ζωής, π.χ. για παχύσαρκους κατά ηλικία, μπορεί να κάνει και εύλογες εκτιμήσεις αντιστοίχων επιπτώσεων, μετά από δίμηνο εγκλεισμό.

Εν γένει, η προτεινόμενη μέθοδος, δείχνει να παρέχει εύλογες και παραστατικές εκτιμήσεις επιπτώσεων, τόσο της ασθένειας όσο και των μέτρων εγκλεισμού και καραντίνας. Συνεπώς, μπορεί να υποστηρίξει στοιχειοθετημένες αναλύσεις κόστους-ωφελειών (cost-benefit analysis).

Για την ώρα της ευθύνης

Αν το καλοσκεφθούμε, σήμερα στη χώρα μας έχουμε πολιτικές για την πανδημία που απευθύνονται σε υπηκόους, και μάλιστα θεωρούμενους κακότροπους και απείθαρχους. Και προβάλλεται με επιτήδειους τρόπους αυτό το προφίλ μας, ενώ εξελίσσεται μαζική "αγωγή" συμμόρφωσης. Άλλο θέμα, εννοείται, τα παχιά λόγια.

Ταυτόχρονα, αποκρύπτεται επιμελώς, από τον πολύ κόσμο, η ως άνω "άλλη όψη του προβλήματος". Για κάποιο λόγο, είναι "είδηση" ένας υπερήλικας που "έφυγε" από κορωνοϊό, αλλά όχι και τα πάσης φύσεως δεινά νέων ανθρώπων.

Για την ώρα την καλή, λοιπόν, που θα σκεφθούμε σοβαρά για μέτρα από επισταμένους για πολίτες, και όχι από αυτοσχεδιάζοντες για υπηκόους, επιχειρώ παρακάτω μία ανακεφαλαίωση της εδώ αρθρογραφίας.

Αναπλαισίωση

1.      Η άμυνά σου απέναντι στον κορωνοϊό, βασίζεται στο θάρρος της υγείας σου.

2.      Το θάρρος της υγείας σου, βασίζεται -εκτός από το χαρακτήρα σου- στη γνώση, την επίγνωση, την εγρήγορση και την αυτοπειθαρχία σου.

3.      Η άμυνα της κοινωνίας μας, βασίζεται αφ' ενός στο φιλότιμο θάρρος σου και αφ' ετέρου στην προσεκτική προστασία των ευάλωτων συνανθρώπων μας.

4.      Μία τέτοια άμυνα, τόσο προσωπική όσο και κοινωνική, διαπρέπει αβίαστα ως προς οποιονδήποτε δείκτη. Και δεν χρειάζεται κανενός είδους απαγορεύσεις.

5.      Η εδώ προτεινόμενη μέθοδος εκτίμησης της επιβάρυνσης της υγείας και της ζωής, είναι πρωτίστως για να εξηγηθούν αυτονόητα σε ανεπαρκείς.

Ειδικότερα:

6.      Η γνώση, αφορά κυρίως το τί οφείλεις να κάνεις για να μη μολυνθείς, να μη μεταφέρεις και να μη μεταδώσεις τον κορωνοϊό.

7.      Η επίγνωση, αφορά τον κίνδυνο που διατρέχεις αν μολυνθείς, βάσει του φύλου, της ηλικίας και της κατάστασης της υγείας σου. Το ίδιο, για τα άτομα που έρχεσαι σε επαφή.

8.      Η εγρήγορση, αφορά την ετοιμότητά σου, είτε να αντιληφθείς ότι εσύ ή κάποιος άλλος νοσεί, είτε να αποκλείεις την παραπληροφόρηση και την κορωνοϋστερία.

9.      Η αυτοπειθαρχία, αφορά το να μη χαλαρώσεις τις αντιδράσεις σου πριν περάσει ο κίνδυνος.

10.  Η φιλότιμη συμμετοχή σου στην προσεκτική προστασία ευάλωτων συνανθρώπων μας, είναι υποχρέωσή σου όσο είναι και υποχρέωσή τους.

Τί θα γινόταν, λοιπόν, αν υπολογίζαμε ούτω πως τις επιπτώσεις του κορωνοϊού;

Θα μπερδεύονταν σχεδόν οι πάντες. Κάθε επιστημονικά χειραγωγημένος, όλα αυτά τα θεωρεί απαράδεκτη ωμότητα. Ακούει για σχεδιασμό και εκτιμήσεις, και χλευάζει εν χορώ.

Κάτι η δύναμη της αδρανείας, υπέρ του γνωστού και του οικείου... Κάτι η τάση ισοπέδωσης, που τα θέλει όλα ίσα κι όμοια... Κάτι τα συμφέροντα της τρομοϋστερίας και ο "σανός"...

Όλα δείχνουν, ότι στην εποχή μας δεν είναι και τόσο αυτονόητο ότι υπάρχει κάτι καλύτερο από το δημοφιλές "βλέποντας και κάνοντας". Κι αυτό το καλύτερο, ο σχεδιασμός και η στρατηγική δηλαδή, εδράζονται σε μετρήσεις, στηρίζονται σε υπολογισμούς, αλλά τελικά είναι εύλογες εκτιμήσεις. Και απλώς προσαρμόζονται στην πορεία.

Εμείς;

Όσοι δεν θα μπερδεύονταν, πάντως, θα είχαν μία καλή σφαιρική εικόνα. Για να μπορούν καλύτερα να στοιχειοθετούν απόψεις, συγκρίσεις, επιλογές και αποφάσεις.

Ο ρεαλισμός, όχι κυνισμός!, επιβάλλει συνολική αξιολόγηση των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία. Αυτό ακριβώς, ως ξεκίνημα γόνιμων προβληματισμών και διαλόγου, επιχειρήθηκε εδώ.

Κι ως εφαλτήριο Εθνικής Στρατηγικής Τουρισμού, εν όψει ενός δύσκολου καλοκαιριού.

24 Μαΐου 2020

Κώστας Τζαναβάρας

Ο κορωνοϊός ως αιτία θανάτου

Καθώς καθημερινά αποδίδονται στον τρέχοντα κορωνοϊό πολλές χιλιάδες θάνατοι, ίσως είναι η ώρα να δούμε λίγο πιό προσεκτικά το τί εννοούν οι γιατροί ως "αιτία θανάτου". Και επαρκής πρώτη ματιά για κάτι τέτοιο, είναι σίγουρα! οι σχετικές κατευθύνσεις (guidelines) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.)

Στη συνέχεια, μάλλον θα πρέπει να ξανασκεφθούμε τις αποφάσεις μας.

Οι απαρχές του προβλήματος

Κατ' αρχήν, θα πρέπει να πούμε ότι ούτε για την Επιστήμη είναι απλό θέμα το τί είναι θάνατος. Δεν υπάρχει λόγος να φθάσουμε εκεί το ψάξιμο, τουλάχιστον σε αυτό το έσχατο άρθρο, αλλά μία επαρκής πρώτη ματιά για κάτι τέτοιο, για όσους ενδιαφέρονται, είναι το "WHO: International Guidelines for the Determination of Death" ("Forum Report", Montreal 30-31.3.2012).

Το νόημα πάντως, για τον υποφαινόμενο μη ειδικό, είναι ότι στη μία άκρη υπάρχει ο συνήθης θάνατος, άμεσα διαπιστώσιμος από τον καθένα. Στην άλλη άκρη, υπάρχει ο θάνατος που "σηκώνει" Συνέδριο. Και, ανάμεσα, υπάρχει ένα φάσμα περιπτώσεων όπου η διαπίστωση του θανάτου, τίθεται -λίγο ή πολύ- στην κρίση του θεράποντος ιατρού. Συνεπώς, και η βεβαίωση της αιτίας του.

Η ανθρώπινη ιδιομορφία

Ίσως δεν είναι και πάρα πολλοί, αυτοί που αποδέχονται ότι το ανθρώπινο σώμα έχει πολύ μεγαλύτερη πολυπλοκότητα από το Σύμπαν. Στο Σύμπαν υπάρχει αιτιοκρατία, στα ανθρώπινα δεσπόζει αβεβαιότητα.

Τα πάντα στο Σύμπαν είναι -αν δεν κάνω κάποιο λάθος- προβλέψιμα, αν εξαιρέσουμε κάποια γήινα φαινόμενα, όπως λ.χ. ο καιρός, το κλίμα και οι σεισμοί. Στον άνθρωπο, αντιθέτως, υπάρχουν συχνά ασύμμετρες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των επί μέρους συστημάτων (π.χ. νευρικό-κυκλοφοριακό).

Η δομή και η λειτουργία του ανθρωπίνου εγκεφάλου, είναι κι αυτή χαώδης. Ιδίως στο "στεφανιαίο" μας σύστημα, όπου τα συναισθήματα και η αντίληψη του Όλου.

Η ρεαλιστική βάση

Όλες αυτές οι εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες, αναφέρονται εδώ για να επεξηγήσουν κάτι που μπορεί και να μην χρειάζεται καν επεξήγηση.

Σύμφωνα, λοιπόν, πάντα με τον Π.Ο.Υ., "Η ανάλυση των πολλαπλών συνθηκών που συμβάλλουν στο θάνατο, είναι ένα πολύ περίπλοκο διαδικαστικό πρόβλημα για το ποια από τις πολλαπλές αιτίες να επιλεγεί" ως "υποκείμενη (underlying) αιτία θανάτου". [βλ. WHO (1979): Medical certification of cause of death: Instructions for physicians (Introduction)]

Η κατευθυντήρια οδηγία για τον κορωνοϊό

Αίφνης, από τις 16 Απριλίου 2020, "Ένας θάνατος λόγω COVID-19 ορίζεται για σκοπούς επιτήρησης (surveillance purposes) ως θάνατος που προκύπτει από κλινικά συμβατή ασθένεια, σε πιθανή ή επιβεβαιωμένη περίπτωση COVID-19, εκτός εάν υπάρχει σαφής εναλλακτική αιτία θανάτου που δεν μπορεί να σχετίζεται με νόσο COVID (π.χ. τραύμα)". [βλ. " WHO: INTERNATIONAL GUIDELINES FOR CERTIFICATION AND CLASSIFICATION (CODING) OF COVID-19 AS CAUSE OF DEATH").

Αμέσως παρακάτω, διευκρινίζεται σαφώς: "Δεν πρέπει να υπάρχει περίοδος πλήρους ανάρρωσης από τον COVID-19 μεταξύ ασθένειας και θανάτου".

Και παρατίθενται παραδείγματα [7.2] όπου η λοίμωξη από COVID-19 δεν θεωρείται αιτία θανάτου.

Το πρόβλημα με τη στάση του Π.Ο.Υ.

Η ως άνω κατευθυντήρια οδηγία, προφανώς, συνιστά τροποποίηση γενικών και παγίων διατάξεων, και χωρίς αιτιολογία. Δείχνει, μάλιστα, να μπερδεύει την αιτία θανάτου με την αιτία θανάτου "λόγω επιτήρησης".

Παρατηρεί κανείς, πάντα από τη σκοπιά του μη ειδικού αλλά προσεκτικά σκεπτόμενου, ότι ο Π.Ο.Υ. αποδίδει κάποια -μάλλον αυθαίρετη- προτεραιότητα στο σύγχρονο ιό-φονιά.

Ευλόγως, θα μπορούσαν να τεθούν ειδικά κριτήρια, για λόγους ουσίας: π.χ. αν έχει προκύψει πνευμονία, είναι λογικό να αποδοθεί στον COVID-19 η ευθύνη για τη μοιραία ακολουθία (fatal sequence) π.χ. ενός περιστατικού καρδιάς.  Χωρίς πνευμονία, όμως, δεν είναι κάπως υπερβολικό; Χωρίς συμπτώματα; Πού υπάρχει όριο;

Όλα αυτά, λοιπόν, διατυπώνονται μόνον ως εύλογα ερωτήματα, από μη ειδικούς. Μήπως και απαντηθούν από ειδικούς και αρμόδιους. Πρόκειται για σημαντικά ερωτήματα, όμως, που μπορούν κάλλιστα να στηρίξουν καίρια δυσπιστία στις στατιστικές και το νόημά τους.

Ερωτήματα για τη στάση του Π.Ο.Υ.

Η αιτία θανάτου, ως γνωστόν, είναι και μέγα νομικό θέμα. Εκτός από επιστημονικό, δηλαδή, είναι ζήτημα που ενδέχεται να αφορά ποινικές ή αστικές ευθύνες, κληρονομικά, ασφαλιστικά κ.λ.π.

Ενδεικτικά ερωτήματα:

[1] Πόσοι πήραν αποζημίωση, ως δήθεν θύματα κορωνοϊού;

[2] Πόσοι δεν πήραν ασφαλιστική αποζημίωση, ως δήθεν θύματα κορωνοϊού;

[3] Καλύφθηκαν άραγε ευθύνες, αποδίδοντας θανάτους στον κορωνοϊό;

[4] Υπήρξαν άραγε ασθενείς που -σε αυτό κλίμα- αναγκάσθηκαν να δηλώσουν λοίμωξη κορωνοϊού για να εξασφαλίσουν κλίνη σε νοσοκομείο;

[5] Υπήρξαν άραγε ασθενείς που -σε αυτό κλίμα- δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν κλίνη σε νοσοκομείο, γιατί δεν είχαν κορωνοϊό;

[6] Υπήρξαν άραγε περιπτώσεις ακόμη και ευθανασίας;

Φυσικά, ούτως ή άλλως θα υπήρχαν τρόποι να "αξιοποιηθεί" η αναμπουμπούλα.

Γιατί, όμως, ο Π.Ο.Υ. άνοιξε διάπλατα -με την ως άνω οδηγία- την πόρτα στα συμφέροντα; Δεν δίνει άλλοθι ευκολίας σε επίορκους;

Εν τέλει, ας ρωτήσουμε ήρεμα: τί να είναι αυτοί οι "λόγοι επιτήρησης";

Η ευρύτητα της ζητήματος

Διαμορφώνεται ένα ευρύτερο νοσηρό κλίμα, και μόνον από τα αναπάντητα ερωτήματα. Και επιδεινώνεται το κλίμα που διαμορφώνει όχι μόνον η πανδημία, αλλά και η στάση του τύπου, όπως και οι πολιτικοί με την ανεπάρκεια και τα παιχνίδια τους.

Είναι δυνατόν να διαμορφωθεί, σε μορφή ντόμινο, ένας τεράστιος φαύλος κύκλος μεθοδεύσεων και συμφερόντων. Ως άτομα, μπορεί να βρεθούμε θύματα, ή ζημιωμένοι. Ακόμη χειρότερα, να χάνουμε προσφιλή μας πρόσωπα.

Ως κοινωνία, επί πλέον των συσσωρευόμενων ατομικών, διαβλέπουμε ότι είναι δυνατόν να αλλοιώνονται τα δεδομένα αποφάσεων. Σημαντικών αποφάσεων, που μας αφορούν άμεσα και ζωτικά. Μας ενδιαφέρει, λοιπόν, να αποτρέψουμε οποιαδήποτε παιχνίδια με τη δημόσια υγεία -πολιτικά και μη.

Το λάθος στον προσανατολισμό

Έχουμε εστιάσει την προσοχή μας στον απολογισμό θανάτων. Αρκετά λιγότερο, στον αριθμό κρουσμάτων. Αυτό διευκολύνεται (τουλάχιστον) με την ως άνω ειδική οδηγία του Π.Ο.Υ. Αυτό συντηρεί ο "τύπος".

Υπό αυτό το πνεύμα, επικρατούν φοβικές καταστάσεις. Δεν γίνεται καν κατανοητό ότι πεθαίνουν άνθρωποι όχι μόνον από τη λοίμωξη αλλά και από την καραντίνα. Φαίνεται μάλιστα ότι όσοι υποφέρουν από την καραντίνα, έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

Ο απόλυτος τραγέλαφος

Οι Σουηδοί, που διάλεξαν άλλο δρόμο, ισχυρίζονται ότι έμαθαν με το δύσκολο τρόπο τι είναι πρώτιστο: η προστασία των ευάλωτων. Και λένε ότι το κόστος προστασίας των ευάλωτων είναι πολύ χαμηλότερο από το να αναγκάζουμε όλους να μείνουν στο σπίτι.

Η έμφαση, συνεχίζουν, πρέπει να δοθεί στην παροχή βοήθειας σε άτομα που διατρέχουν κίνδυνο ώστε να παραμείνουν ασφαλή. Και να μην μπουν στον κίνδυνο, χωρίς να κλειδωθούν ολόκληρες κοινωνίες

Η άποψη αυτή χλευάζεται δημοσίως εν Ελλάδι. Οι χειροκροτητές ενός κράτους που δεν έχει ποτέ "πέσει μέσα" σε εκτιμήσεις ουσίας, χρόνου και κόστους, χλευάζουν τις επιλογές μιάς χώρας που είναι στην άλλη άκρη κρατικής αξιοπιστίας.

Αυτό, φυσικά, είναι ό,τι προβάλλεται και ό,τι φαίνεται. Το εγχείρημα της Σουηδίας είναι δημοφιλέστατο στη χώρα μας, αλλά ηχούν μόνον τα αλαλάζοντα κύμβαλα. Ακούγονται, πολύ απλά, μόνον όσοι εντοπίζουν την προσοχή τους σε ένα και μόνον αριθμό: τον αριθμό θυμάτων.

Η ανάγκη για νέα αντίληψη αποτιμήσεων

Μία εύλογη σκέψη, είναι ότι στην εποχή μας είναι δύσκολες οι εκτιμήσεις σε στρατηγικό επίπεδο. Είναι δύσκολο, δηλαδή, να γίνουν συγκρίσεις κόστους χωρίς μετρήσιμα μεγέθη.

Εν ολίγοις: αυτοί που ουδέποτε ευστόχησαν στις μετρήσεις και τις λεπτομερείς προβλέψεις τους, απαιτούν μετρήσεις και λεπτομερείς προβλέψεις.

Γι' αυτό χλευάζουν δημοσίως τους ισχυρογνώμονες ισχυρισμούς των Σουηδών: [1] "H στρατηγική της Σουηδίας απέναντι στον κορωνοϊό, θα είναι σύντομα όλου του κόσμου", και [2] "Όταν μεγάλο μέρος του κόσμου βιώσει ένα θανατηφόρο δεύτερο κύμα, η Σουηδία θα έχει τα χειρότερα της πανδημίας πίσω της".

Οι μετρήσεις, μέχρι 16.5.20, λένε 3.674 > 162. Ενώ για τις 31.12.20, ή τις 16.5.21, δεν έχουμε μετρήσεις. Ψέματα;

Ουδόλως ενδιαφέρει, μάλιστα, αν αυτό το αποτέλεσμα "162 θύματα" οφείλεται στο κλίμα της Ελλάδας, στην προηγμένη ατομικότητά μας, στο αυξημένο ποσοστό καπνιστών, στο εμβόλιο της φυματίωσης. Στον πρόθυμο, ευκαιρίας δοθείσης, κατ' οίκον μοναχισμό μας;

Χρειαζόμαστε, όπως φαίνεται, κάτι που να ανατρέπει -στα μάτια των ευφυών προχειρολόγων- το "3.674 > 162". Αλλιώς, μάλλον δεν γλυτώνουμε από δαύτους.

Τί θα γινόταν αν... ;

Την επόμενη Κυριακή: "Ο κορωνοϊός ως παράγοντας επιβάρυνσης της Υγείας και της Ζωής".

17 Μαΐου 2020

Κώστας Τζαναβάρας

Ψυχογράφημα του μέσου υποστηρικτή της καραντίνας

Άνανδρο, κάπως, είναι να φέρνει κανείς σε δύσκολη θέση έναν απλό άνθρωπο που υποστηρίζει την καραντίνα. Δεν του είναι και τόσο απλό να δικαιολογήσει τις απόψεις "του", καθώς έχει απορροφήσει άκριτα σκέψεις άλλων. Και όταν διαπιστώσει τα κενά του, ο φίλος μας, είναι θεωρητικά πιθανό ακόμη και να καταρρεύσει η αυτοεκτίμησή του.

Σε αυτά τα πλαίσια, το κείμενο που ακολουθεί, απευθύνεται στο ολιγάριθμο κοινό που εξακολουθεί να με τιμά με την προσοχή του, το οποίο εκτιμώ ότι δεν θα κάνει κακή χρήση. Στην κρίση αυτού του κοινού, άλλωστε, τίθεται το αυτοσχέδιο ψυχογράφημα.

"Τί γνώμη έχεις για τα μέτρα καραντίνας;"

Αμηχανία, μπορεί να φέρει ακόμη κι αυτή η απλή ερώτηση. Δεν είναι συνηθισμένος να του ζητείται η γνώμη. Δεν ξέρει τί σημαίνει συζήτηση χωρίς ένταση. Δεν μπορεί να πιστέψει το ενδεχόμενο κάποιος να ενδιαφέρεται πραγματικά για τη γνώμη ενός απλού ανθρώπου.

Η πρώτη απάντηση, βέβαια, θα είναι κάτι σαν "πολύ καλά", "καμάρι μας και παγκόσμιο", "καλά που τα πήραμε και δεν γίναμε Αγγλία" και τα συναφή.

Η δυσφορία, του φίλου μας, αρχίζει να γίνεται έντονη, όσο προχωράμε σε ερωτήσεις που ζητούν το σκεπτικό της γνώμης, κάπως πιό αναλυτικά. Ακόμη περισσότερο, δυσκολεύεται να ανέβει ένα επίπεδο σκέψης παραπάνω.

Τα γεγονότα, είναι το πρώτο επίπεδο. Τα κριτήρια, όμως, είναι σε δεύτερο επίπεδο. Η άγνοια γεγονότων, περιορίζει τα συμπεράσματα. Και τα διαστρέφει. Η άγνοια περί τα κριτήρια, όμως, αφήνει τη σκέψη χωρίς πυξίδα.

Ο φίλος μας, πολύ απλά, δεν αντιλαμβάνεται το εξής σημαντικό: έχει κάθε δικαίωμα να του αρέσει το μπάσκετ, αλλά αυτό δεν του δίνει το δικαίωμα να μετράει ένα ματς βόλλεϋ με καλάθια.

Τουτέστιν: εκτός από το κριτήριο της ελαχιστοποίησης του αριθμού των θυμάτων, υπάρχουν κι άλλα κριτήρια στρατηγικής. Κόστος στη δημόσια υγεία δεν έχει μόνον ο κορωνοϊός -έχει κι η καραντίνα.

"Έχουμε θανάτους ΑΠΟ κορωνοίό και θανάτους ΜΕ κορωνοϊό; Πώς είναι σωστό να τους ξεχωρίζουμε;"

Ο φίλος μας, πάντα, δείχνει να μην αντιλαμβάνεται ότι ακόμη και οι στατιστικές χρειάζονται προσοχή. Πρέπει να ξέρουμε τί μετράμε. Συνυπάρχοντας καρδιακό πρόβλημα και λοίμωξη κορωνοϊού, π.χ., τί γράφουμε για την εκάστοτε αιτία θανάτου;

Υπάρχει μάλιστα διάχυτη η αντίληψη ότι κάτι τέτοια είναι στην κρίση των γνωστών επαϊόντων τηλεοπτικών αστέρων. Ότι δηλαδή, ειδικά και ανεξήγητα, δεν αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε ούτε τη συμβατότητά τους με τις σχετικές ειδικές προδιαγραφές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.)

Για τους ίδιους λόγους, δεν αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε ούτε γιατί αυτές οι ειδικές έχουν το δικαίωμα να αποκλίνουν από τις αντίστοιχες γενικές, όπως και από άλλες ειδικές αλλά συγγενείς.

Ακόμη πιό ακατανόητο, είναι το πνεύμα μεσότητας. Ένας υγιής, που πεθαίνει ξαφνικά από πνευμονία κορωνοϊού, είναι το ένα άκρο. Ένας με κορωνοϊό, που σκοτώνεται σε τροχαίο, είναι το άλλο άκρο. Και, ανάμεσα στην καραμπινάτη αιτία και την καραμπινάτη σύμπτωση, υπάρχει όλο το φάσμα επιπτώσεων συννοσηρότητας επί των "μοιραίων ακολουθιών".

Κάπως έτσι, ίσως δεν είναι και τόσο πολλοί αυτοί που αντιλαμβάνονται τη διαφορά μεταξύ αιτίας και αφορμής.

Πώς, λοιπόν, ένας θάνατος από καρδιά με αμελητέο ρόλο της λοίμωξης κορωνοϊού, καταγράφεται στα επιτεύγματα του σύγχρονου ιού-φονιά; Συνεπώς, γιατί να καταγράφονται όλα ως λοιμώξεις;

Ο φίλος μας, όλα αυτά τα θεωρεί αμπελοφιλοσοφία. "Οι ειδικοί, ξέρουν". Το ότι οι ίδιοι επαΐοντες ειδικοί δεν σκέφθηκαν να του πάρουν την πίεση πριν και μετά τις ειδήσεις, δεν του λέει κάτι. Αυτό ειδικά, δεν είναι θέμα δημόσιας υγείας.

"Γιατί βάζουμε σε καραντίνα όπως-όπως τους πάντες, αντί να προστατεύουμε προσεκτικά τους ευάλωτους;"

Αυτή η σκέψη, τουλάχιστον στο παρόν έσχατο blog, υπάρχει από τις 15 Μαρτίου.

Ο φίλος μας, λέει ότι τώρα μπορούμε να το εξετάσουμε ως εναλλακτικό ενδεχόμενο. Στην πραγματικότητα, μόλις τώρα αντιλαμβάνεται ότι η στρατηγική της καραντίνας δεν είχε μέλλον. Ότι δηλαδή η καραντίνα έχει και παράπλευρες απώλειες, κάθε άλλο παρά αμελητέες. Πριν, δεν το έβλεπε.

Ο φίλος μας, πισωγυρίζοντας, λέει και ότι θα υπάρξουν προβλήματα με την καραντίνα των ευάλωτων. Φέρνει παραδείγματα τέτοιων προβλημάτων, και τα προβάλλει έντονα. Δεν αντιλαμβάνεται τις προτεραιότητες. Αν υπάρχουν πρωτεύοντες λόγοι να αλλάξει η στρατηγική, τα υπόλοιπα είναι απλώς προβλήματα προς επίλυση.

Τώρα πιά, όλο και περισσότεροι, καταλαβαίνουν ότι χρειάζεται να φροντίσουμε για την κοινωνία και τη νέα γενιά. Δεν είναι όλα λοιμώξεις και Λοιμωξιολογία, εν ολίγοις.

"Γιατί τώρα χαλαρώνουμε την καραντίνα; τί άλλαξε εν τω μεταξύ;"

Ο φίλος μας, δεν αντιλαμβάνεται τη μεταφορικά διατυπωμένη "μπηχτή":  ο ευνουχισμός, είναι σαφώς η πιό αποτελεσματική μέθοδος αντισύλληψης. Η φροντίδα για τα επείγοντα, δηλαδή, δεν μπορεί να χαντακώνει το μέλλον.

Τελικά, δεν είναι και τόσο απλό να περιφρονεί κανείς την απλή ερώτηση: ποιός θα καλύψει τη ζημιά; Κάπου εκεί, φθάνουμε στην ερώτηση-ματ, που αποκαλύπτει μύχια συναισθήματα, αλλά και ανείπωτα συμφέροντα.

"Πόσα θα έδινες από την τσέπη σου για την κάλυψη των ζημιών της καραντίνας;"

Αν τα πράγματα είναι όπως παρουσιάζονται συνοπτικά παραπάνω, διαπιστώνεται χαρακτηριστική απουσία συγκροτημένης σκέψης. Υπάρχει πρόβλημα στο διάλογο, υπάρχει δυσανεξία στην αντίθετη άποψη. Είναι αδύνατοι οι διεξοδικοί συλλογισμοί.

Και αυτό το καταφανές πρόβλημα στη σκέψη, πιό βαθιά, εδράζεται σε άβυσσο συναισθημάτων και ενστίκτων.

Πού βρισκόμαστε;

Η τεράστια καμπάνια συμμόρφωσης, πέτυχε αναμφίβολα τον αντικειμενικό σκοπό της. Οι στημένοι σωφρονισμοί άτακτων, σε απ' ευθείας τηλεοπτική μετάδοση, έπεισαν και ενθουσίασαν.

Ουδείς σκέπτεται αν οι άτακτοι της παραλιακής της Θεσσαλονίκης, ή του άτακτου καρναβαλιού της Πάτρας, επιβάρυναν. Οι πάντες, ανησυχούν για τα νέα -τα παλιά δεν λένε κάτι.

Το γνωστό πείραμα κοινωνικής μηχανικής, "των πέντε πιθήκων", επιβεβαιώθηκε. Το τηλεοπτικό κοινό δαιμονοποιεί ακόμη και τους κολυμβητές. Καταδικάζει χωρίς καν απολογία.

Πού πάμε;

Οι εμπνευστές των μέτρων, βρίσκονται αντιμέτωποι με την επιτυχία τους. Ιδίως, εν όψει της κρίσιμης τουριστικής περιόδου, μένει να δούμε τί άλλο θα σκαρφισθούν οι στρατηγοί της καραντίνας.

Αλλά κι εμείς, φαίνεται να είμαστε εγκλωβισμένοι στο επίπεδο νοημοσύνης τους. Ψάχνουμε για συνωμοσίες στα κρυφά, αντί να βλέπουμε καλά τί γίνεται μπροστά στα μάτια μας. Μήπως και μεταπεισθούν οι πλανημένοι καλοπροαίρετοι. Τουτέστιν: όσοι διακεκριμένοι συμπράττουν, νομίζοντας ότι δεν υπάρχουν σοβαρές εναλλακτικές.

10 Μαΐου 2020

Κώστας Τζαναβάρας