Μετά τη νέα τάξη, τί;

«Ουδείς παρήλθεν άδακρυς».

Αυτή η φράση γράφτηκε πριν κάπου μισό αιώνα, ως σχόλιο για την καταστροφή της Κορίνθου, το 146 π.Χ., από το Ρωμαίο στρατηγό Μόμμιο, σε εκτέλεση ρητής διαταγής της Συγκλήτου.

Η πόλη ισοπεδώθηκε ολοσχερώς, οι άνδρες θανατώθηκαν, οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν για σκλάβοι, τα έργα τέχνης πουλήθηκαν κι αυτά.

Αυτή η ισοπέδωση, είναι επίκαιρο ορόσημο –αυτή την άποψη θα σκιαγραφήσω παρακάτω.

Άδακρυς

Οι αναλογίες με την καταστροφή της σημερινής Ελλάδας, προκύπτουν αβίαστα. Απλώς χρειάζεται να βάλει κανείς κάπως στην άκρη τις εξωτερικές διαφορές, και να διακρίνει τις ομοιότητες ουσίας.

Ας αξιολογηθεί και το αν, αυτά που ακούσαμε –δημοσίως και επισήμως– προ ετών στην Αθήνα, συνιστούν κυνική γνωστοποίηση, με το εξής νόημα: η καταστροφή υπήρξε για να παγκοσμιοποιηθεί η Ελλάδα.

Για περισσότερα: «Η ομιλία Ομπάμα ως ύβρις κατά του Ελληνισμού» (27.11.16)

Άλλη κοινωνία

Επανέρχομαι. Ο στοχαστής Άγγελος Φουριώτης (1916-1990;), συγγραφέας του μνημειώδους έργου «Κόρινθος: Από το Μύθο στην Ιστορία», είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό. Aκόμη και στην κοινή μας γενέτειρα.

Αξίζουν, όμως, προσοχής κάποιες χαρακτηριστικές επισημάνσεις του για την «αφνειό» πόλη, την πλούσια δηλαδή Κόρινθο. Γράφει –μεταξύ πολλών άλλων– για τη «σοφία του τόπου», για την «πόλη που χάρηκε όσο καμία άλλη τη ζωή».

Πρωτάκουστα πράγματα –άλλα μας μάθανε για την αρχαιότητα. Αν όχι και η ίδια η Ιστορία, σίγουρα η κρατούσα ανάγνωση της Ιστορίας είναι μεροληπτική, και σε κραυγαλέο βαθμό.

Για μιά άλλη ανάγνωση της Ιστορίας

Όλοι διαβάζουν Θουκυδίδη, λίγοι διακρίνουν στις δημηγορίες των Κορινθίων ένα άλλο ήθος, διαφορετικό κι από των Λακεδαιμονίων.

Όλοι ξέρουν για ηγεμονίες ελληνικών πόλεων, ελάχιστοι διακρίνουν τη σαφή διαφορά συμπεριφοράς της Κορίνθου στην εποχή της προκλασσικής κυριαρχίας της.

Όλοι ξέρουν για τις αθηναϊκές τριήρεις, ελάχιστοι θυμούνται ότι είναι κορινθιακή εφεύρεση.

Ακόμη: όλοι ξέρουν για την καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στις Συρακούσες, την αρχή του τέλους για την ιμπεριαλιστικών διαθέσεων Αθήνα. Λίγοι, όμως, προσέχουν στο Θουκυδίδη το μυστικό: τον κρίσιμο χειμώνα, ναυπηγήσαμε νέα πολεμικά πλοία, ειδικά σχεδιασμένα για ναυμαχία στον κόλπο των Συρακουσών.

Όλοι διαβάζουν τον περίφημο Επιτάφιο Λόγο του Περικλέους, λίγοι διακρίνουν ως βασικό του θέμα τον φθόνο. Λίγοι αντιλαμβάνονται και ότι παρέλειψε εκκωφαντικά να υμνήσει τον αθηναϊκό θεσμό-όνειδος, τον εξοστρακισμό.

Πάνω απ’ όλα, γίνεται συστηματική προσπάθεια να υποβαθμισθεί η σημασία της καταστροφής της Μήλου (416 π.Χ.). Κι ας διέψευδε θεαματικά τον ίδιο τον –ήδη μακαρίτη– Περικλή. Κι ας ήταν η απαρχή του ιμπεριαλισμού και του κυνισμού. Καταχωρήθηκε ως απαρχή του «πολιτικού ρεαλισμού»…

Η απλή διάκριση

Αν θέλουμε να μπούμε ακόμη πιο βαθιά στο έργο του Άγγελου Φουριώτη, θα πρότεινα την καταλυτική διαπίστωση: «Η Κοινωνία είναι αγαθό, το Κράτος όχι. Η Κοινωνία γεννήθηκε από τις αρετές του ανθρώπου, το Κράτος από τις κακίες του».

Μία ενάρετη κοινωνία, που θέτει ως προτεραιότητά της την ευδαιμονία, θεμελιώνεται στην έμπρακτη εκτίμησή της στον ενάρετο δημόσιο λόγο. Και με βάση αυτόν, κυβερνιέται το κράτος της.

Αυτό ακριβώς υποδεικνύει, και με περίτεχνα απλό τρόπο, ο θεμελιωτής του πολιτισμού μας. Είναι οι «δύο πολιτείες» στην ασπίδα του Ομηρικού Αχιλλέα. Είναι η κρίσιμη λέξη «ιθύντατα».

Για περισσότερα: «Έλληνες ή Αθηναίοι;» (30.6.19)

Να ξέρουμε για τι μιλάμε

Προφανώς, θέτω χοντρά ζητήματα. Εισηγούμαι, ούτε λίγο ούτε πολύ, εκ βάθρων αναθεώρηση της Ιστορίας. Εφόσον, βεβαίως, μας ενδιαφέρει το ιστορικό επίτευγμα ως πηγή ιδεών.

Ένας άλλος Κορίνθιος στοχαστής, κάπως λιγότερο άγνωστος, έχει διατυπώσει μία ακόμη καίρια θέση, χαρακτηριστική της Κορινθιακής σκέψεως: «Εκείνο που είναι άρρωστο δεν είναι τα άτομα. Είναι το σύστημα.» Νίκος Καλογερόπουλος (1924-2015).

Συνεπώς, μιλάμε για αλλαγή συστήματος. Ταυτόχρονα, για άλλη οπτική στην αξιολόγηση συμπεριφορών, για άλλο σχεδιασμό πολιτικής και ελιγμών.

Και μιλάμε όχι για τις επόμενες εκλογές, αλλά για τις επόμενες γενεές. Σωστά;

Η γενική εικόνα

Έχω την άποψη, λοιπόν, ότι η ισοπέδωση της Κορίνθου, πριν από πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια, τίθεται ως ορόσημο, καθώς σηματοδοτεί τη βίαια επιβολή ρωμαϊκών αντιλήψεων και θεσμών στην Ελλάδα.

Ίσως έχουμε ξεχάσει τη βασική διαφορά ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού: αμεσότητα/συμβατικότητα. Ίσως έχουμε αποδεχθεί το “Dura lex sed lex” (σκληρός ο νόμος αλλά νόμος) σαν αυτονόητο, σαν να μην υπήρξε ποτέ άλλη ελληνική αντίληψη. Ίσως, πιά, θεωρούμε την υποκρισία πιο ενδιαφέρουσα συμπεριφορά από την ευθύτητα.

Σε όλα αυτά, αξίζει να δούμε αν η Αθήνα ήταν απλώς το μεταίχμιο.

Ο χρόνος, πάντως, αποκάλυψε το πρόβλημα στα θεμέλια των ρωμαϊκών αντιλήψεων περί κοινωνίας και κράτους. Το πρόβλημα υπήρξε εξ αρχής για την Ελλάδα, αλλά τώρα μάλλον το βρίσκουν μπροστά τους κι οι –πολιτισμικά– επίγονοι των Ρωμαίων.

Και η κατάληξη αυτού του ελαττωματικού συστήματος, είναι η «νέα τάξη». Η απρόσωπη κοινωνική βλακοκρατία.

Για περισσότερα: «Η ουσία του νεοταξικού συστήματος» (21.7.19)

Παρακάτω

Φυσικά, η αντιπρόταση δεν είναι η αναρχία. Ούτε, επίσης, η σκέτη αντιγραφή του παρελθόντος. Η εδώ αντιπρόταση, είναι η Ελληνική Αναγέννηση.

Για περισσότερα: «ΦΙΛΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ - Iδεολογία για την Ελληνική Αναγέννηση»

Ας έχουμε, όμως, συνείδηση του ιστορικού χρόνου. Η αντιστροφή μιας τόσο μακράς πορείας, δεν γίνεται ούτε με προχειρότητες ούτε από τη μία ημέρα στην άλλη.

Το πέρασμα του κάβου

Το κοινωνικό γίγνεσθαι, φυσικά, ούτε περιμένει τους νωθρούς, ούτε ακούει τους προχειρολόγους, ούτε συγκινείται με τους ανυπόμονους. Η κοινωνία δίνει μόνη της την απάντηση στο ερώτημα του τίτλου. Η άποψή μου: συντηρητική επανάσταση, για αρχή.

Για περισσότερα: «Donald J.Trump ο συντηρητικός επαναστάτης» (31.12.17)

Υπό αυτό το πρίσμα, και κόντρα στην ενορχηστρωμένη προπαγάνδα, αξίζει να παρακολουθεί κανείς και να ερμηνεύει το φαινόμενο Trump, το Brexit και τον απίθανο BoJo, αλλά και την σε εξέλιξη πορεία αφανισμού των νεοταξικών πολιτικών αντιλήψεων. Ως προεόρτια.

Μαζί, μπορούμε να ξανασκεφθούμε και το ακριβές νόημα του 61,2% ΟΧΙ μας. Τουτέστιν, την αυθεντική έκφραση του φρονήματος του λαού-ηγέτη του πλανήτη: «Ως εδώ, κι όσο κάνει».

Απόφαση κοσμοϊστορικής σημασίας, άμεση και ξεκάθαρη, κόντρα όχι μόνον στους τότε πανίσχυρους νεοταξικούς, αλλά κόντρα και σε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα της Αθήνας. Η συμπαιγνία που ακολούθησε, κατέπνιξε την πρώτη αντίσταση, αλλά όχι και τον σπόρο της ανατροπής. Αυτό.

Κάτι ακόμη.

Όλα αυτά, είναι μπελάς. Είναι έντονη καταπόνηση εγκεφάλων. Κουράζουν στις μέρες μας οι αναλύσεις –ακόμη και οι διεξοδικές.

Πρόκειται για ανατρεπτικές ιδέες, που δυσκολεύουν όχι μόνον όσους έχουν υποστεί τη συστηματική νεοταξική πλύση εγκεφάλου, αλλά ακόμη και ανοικτόμυαλους επιστήμονες.

Ο λόγος, νομίζω, είναι απλός: συνιστούν μείζονα αναθεώρηση. Και η σημερινή Επιστήμη δεν διανοείται καν να αμφισβητήσει στερεότυπα. Είναι βαθιά πεπεισμένη ότι οι λύσεις είναι μπροστά, στις καινοτόμες εφαρμογές. Είναι εγκλωβισμένη στο γνωστό και το οικείο.

Η λεγόμενη «συνήθης επιστήμη», ούτε καν διανοείται να λύσει παλιά προβλήματα για να καλύψει ανάγκες του παρόντος και –κυρίως!– να σχεδιάσει άλματα του μέλλοντος.

Κουνώντας τη βάρκα

Κάπως έτσι, ουδόλως διακρίνεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται βασίμως να καταστεί η τεχνολογία που θα απελευθερώσει τον άνθρωπο από την τεχνολογία.

Για περισσότερα: «Από τον Όμηρο στην Google» (14.1.18)

Πολύ περισσότερο, η σημερινή επιστήμη φοβάται την αλλαγή μεθόδου. Ίσως, μάλιστα, είναι πολύ μακριά από κάτι τέτοιο. Ίσως υστερεί σε προαπαιτούμενα.

Ίσως δεν έχει καλοσκεφθεί ούτε καν το εξής σημαντικό: στις θετικές επιστήμες, μία και μόνη διάψευση οδηγεί σε κατάρρευση τον κανόνα. Στα ανθρώπινα, οι εξαιρέσεις –αντιθέτως– τονίζουν τον κανόνα.

Οι ανθρωπιστικές επιστήμες, παρά ταύτα, μιμούνται τις θετικές επιστήμες: εμπιστεύονται το εργαστήριο πειραμάτων και τους κανόνες. Από το ’12 έχω υποστηρίξει ότι «Ο κανόνας είναι εργαλείο για τη σκέψη, όχι η ίδια η σκέψη». Έχω λάθος;

Η επιστήμη αδυνατεί να εντοπίσει ότι η βασική λέξη του Ομήρου, του θεμελιωτή του πολιτισμού μας, είναι ακριβώς αυτή που χαρακτηρίζει τον κεντρικό ήρωα ως πολύμητι. Η μήτις, η ειδικά αποκτημένη γνώση, συστηματικά και βιωματικά, είναι ό,τι πιο ακατανόητο και απαράδεκτο για τη σημερινή επιστήμη.

Η σημερινή επιστήμη παραγνωρίζει ακόμη και το νόημα της Γνώσεως. Η Νέα Θεωρία της Γνώσεως, όμως, αποδεικνύει τακτικά –στους μυημένους– τη συντριπτική υπεροχή αναλύσεων και προβλέψεων.

28 Ιουλίου 2019

Κώστας Τζαναβάρας

Η ουσία του νεοταξικού συστήματος

Έχω τη γνώμη ότι μπορούμε να αποκαλούμε «νέα παγκόσμια τάξη» (new world order), ένα κοινωνικό φαινόμενο, παγκόσμιο και πολυδιάστατο, που εξελίσσεται νομοτελειακά εδώ και περίπου τριάντα χρόνια. Είναι χαρακτηριστική φάση της εξέλιξης του ανθρώπου, εξαρτώμενη πολύ από την τεχνολογία, και ελάχιστα ελεγχόμενη από κέντρα αποφάσεων.

Η απαρχή

Στην απαρχή του φαινομένου, κάπου το 1990, συμπίπτουν δύο σημαντικά γεγονότα: [1] η λήξη του Ψυχρού Πολέμου, και [2] η καθιέρωση του διαδικτύου.

Η κατάρρευση του πάλαι ποτέ «υπαρκτού σοσιαλισμού», άλλαζε το τοπίο στο διεθνή ανταγωνισμό. Έδινε προτεραιότητα στη συνύπαρξη.

Γρήγορα, όμως, απεδείχθη ότι, η αντιπαράθεση με το σοσιαλισμό, έδινε μία κάποια συνοχή σε σκόρπιες δυτικές αντιλήψεις, κάλυπτε κενά και αδιέξοδα, έκρυβε τη σύγχυση, απασχολούσε ανήσυχους. «Ήταν μία κάποια λύσις»…

Η λήξη της αντιπαράθεσης, πολύ απλά, απεκάλυπτε το προϋπάρχον μείζον πρόβλημα στην δυτική σκέψη, το οποίο έμελλε να εντείνει δραματικά η ευρεία χρήση του διαδικτύου.

Τα μυαλά σε ράγες

Η νέα τεχνολογική επανάσταση, είχε βαθύτερη σημασία. Είχε πρωταρχικό ρόλο σε μία –δραματική πια– εξέλιξη του ίδιου του ανθρώπου. Η χρήση της τεχνολογίας, όλο και περισσότερο, μας κωδικοποιούσε. Μας ανάγκαζε δηλαδή να εκτελούμε όλο και περισσότερο κωδικοποιημένους χειρισμούς.

Οι αντίστοιχοι κωδικοποιημένοι χειρισμοί της ηλεκτρονικής εποχής, αφορούσαν την εργασία. Αφορούσαν τους επαγγελματικούς χρήστες. Δεν αφορούσαν δηλαδή τη καθημερινή μας ζωή, τη διαρκή επικοινωνία.

Ακόμη λιγότερο, στη βιομηχανική εποχή.

Αυτή η διαδικτυακή επικοινωνία πιά, για να είναι εφικτή, χρειαζόταν να μπει σε κουτάκια. Το πλήκτρο, ή το πάταγες ή δεν το πάταγες. Το ίδιο και το ποντίκι. Τον κωδικό εισόδου, ή τον ήξερες όλον ή δεν μπορούσες να μπεις στο κοινωνικό μέσο. Σύνδεση, ή έχεις ή δεν έχεις. Η συμμόρφωση γινόταν ανάγκη.

Αυτοί οι χειρισμοί, αυτόματοι και ανακλαστικοί, άμεσα εκτελέσιμοι, οδηγούν μοιραία σε ατροφία άλλες ζωτικές μας εγκεφαλικές δεξιότητες. Υποβαθμίζονται η κριτική ικανότητα, η φαντασία, η δημιουργικότητα, η μαχητικότητα. Βαθμιαία, ατροφεί ακόμη και η μνήμη μας.

Αφθονούν πιά τα ανθρώπινα όντα που αδυνατούν να αντιληφθούν τα στοιχειώδη, όπως το χονδροειδές ψέμα, την αντίφαση, τις ομοιότητες και τις διαφορές. Πάνω απ’ όλα, τις προτεραιότητες.

Η Δύση, είχε πάντα ένα πρόβλημα να κατανοήσει την Αριστοτελική μεσότητα. Τώρα πιά, βυθιζόταν στο μαύρο/άσπρο, στη δίτιμη λογική και την πόλωση. Χωρίς καν να το καταλαβαίνει –βασικό.

Η μακροχρόνια εικόνα

Η καθοδική πορεία της ανθρωπότητας, κυρίως ως προς την ευφυΐα, είναι φαινόμενο που έχει υποδειχθεί πριν από χιλιάδες χρόνια από τον Όμηρο και τον Ησίοδο. Συμβολικά, υπάρχει και σε άλλους πολιτισμούς.

Παρατηρήθηκε δηλαδή, ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας, η ευκολία στη ζωή, πήγαινε ανάδρομα με την εξέλιξη του εγκεφάλου μας. Πλουτίζαμε σε γνώσεις, αλλά όχι και σε γνώση. Τόσο που, κάποια στιγμή, εμφανίσθηκε το φαινόμενο του «βλάκα ειδικού». Αυτού που είναι εξαιρετικά καταρτισμένος σε 1-2 αντικείμενα, αλλά δεν κατέχει στοιχειώδη. Να μοιράσει δυό γαϊδουριών άχυρα, λόγου χάριν.

Δεν έχει σφαιρική εικόνα, κι ούτε καν βλέπει το λόγο να την έχει.

Η επικίνδυνη τροπή

Στη νεοταξική εποχή, όμως, αυτή η ευκολία ζωής έφθανε σε νέα κλίμακα.

Είναι άλλο να πολεμάς με σπαθιά και κοντάρια, ή με ντουφέκια, ή ακόμη και με τανκς, κι άλλο να σκοτώνεις πατώντας απλώς ένα κουμπί.

Είναι άλλο να διακινείς ιδέες αγορεύοντας ή διακινώντας τυπογραφημένες μπροσούρες, κι άλλο να εισβάλλεις με οπτικοακουστικό υλικό από θέση συντριπτικής ισχύος.

Αυτή η πρωτόγνωρη ισχύς, σε προπαγάνδα και όπλα, είναι που άλλαξε άρδην το τοπίο. Ιδίως, καθώς μπορεί –πολύ εύκολα πιά– να βρεθεί στα χέρια παντελώς ασυνείδητων και ανεξέλεγκτων.

Αυτό το καινούργιο πρόβλημα, με τους ασυνείδητους ανεξέλεγκτους, ανεδείχθη με την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέϊτ το 1990. Παρότι οι αρχηγοί των τότε δύο υπερδυνάμεων τα είχαν βρει, η αμηχανία των Bush και Γκορμπατσώφ ήταν έκδηλη.

Χρειάσθηκε ένα εξάμηνο, για να υπάρξει έμπρακτη αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε μία ωμή επίθεση. Σε μία κατάφωρη παραβίαση της διεθνούς νομιμότητας.

Η ιδέα για την παγκόσμια νέα τάξη

Αναζητούνταν κανόνες και νόμοι, που να μπορούν να ρυθμίζουν επαρκώς την παγκόσμια συνύπαρξη. Και ο Πρόεδρος Bush, σε βαρυσήμαντη ομιλία του στο Κογκρέσο, το Σεπτέμβριο του 1990, έκανε επισήμως λόγο για “new world order”.

Μπήκαν κάποιοι κανόνες, αλλά η εφαρμογή τους εξακολουθούσε να μην πείθει για τη διαφορά τους προς τους νόμους της ζούγκλας. Η ιδέα για τον “rule of law”, τον κανόνα του νόμου, ακουγόταν καλή. Αλλά μύριζε κάπως.

Μάλλον κανείς δεν σκεπτόταν, ως εναλλακτική, κάτι σαν τον κανόνα της δικαιοσύνης. Ποιος να ασχοληθεί με τη στιβαρή Αριστοτελική θέση «Η δικαιοσύνη είναι πάντοτε αποτέλεσμα καλής προαίρεσης»; Ποιος θα την έβρισκε χρήσιμη;

Το φιάσκο

Κάπως έτσι, ισοπεδωνόταν νόμιμα μέχρι και η Γιουγκοσλαβία (1999). Μέχρι που ήλθε η προσάρτηση της Κριμαίας (2014), για να αναδείξει τη σκληρή αλήθεια. Και δεν είναι μόνο που οι κανόνες αποδεικνύονταν ανεφάρμοστοι, όταν κάποιος αρκούντως ισχυρός έχει ζωτική ανάγκη.

Πολύ περισσότερο, είναι που αποδεικνυόταν ότι η διεθνής κοινή γνώμη δεν είναι σε θέση να κάνει την απλή σύγκριση των περιπτώσεων Κουβέϊτ και Κριμαίας. Αποδεικνυόταν δηλαδή ότι επιτυγχανόταν να γίνεται αντιληπτή μόνον η ομοιότητα: η παραβίαση συνόρων.

Πέρα από αυτό, όλα τα άλλα δεν είχαν καμία σημασία. Ακόμη και οι επιθυμίες των –κατά 90% Ρώσων– κατοίκων της Κριμαίας. Η αμφισβήτηση της νομιμότητας του γνωστού δημοψηφίσματος, ελάχιστα έκρυβε το ότι κανένα δημοψήφισμα δεν θα γινόταν σεβαστό.

Η ισοπέδωση

Στην κοινωνία, αντιστοίχως, προχωρούσε ακάθεκτη η διαδικασία συμμόρφωσης σε κανόνες και πρότυπα. Υπαγορεύονται στη μάζα συμπεριφορές, με διακόπτες in & out. Κι αλίμονο σε όποιον ξεφεύγει από τις επιταγές της κορρεκτίλας.

Πολύ απλά, ο χωρίς κριτικές δεξιότητες άνθρωπος, χρειάζεται ντιρεκτίβες προς πιστή εφαρμογή –έστω με κάποιο στοιχειώδες μενού επιλογών. Και καταλήγει να επιβάλλει ντιρεκτίβες και σε όσους έχουν κριτικές δεξιότητες.

Ταυτόχρονα, η ανύποπτη κοινή γνώμη εγκλωβίζεται, όλο και περισσότερο, όλο και συχνότερα, σε καλοστημένες προπαγανδιστικές παγίδες. Χαυνώνεται.

Γκρεμός

Όλα αυτά, ουδόλως προβληματίζουν τηλεθεατές ή ψηφοφόρους. Ελάχιστα ανησυχούν ακόμη και τους καλοπροαίρετους βολεμένους. Αλλά, φεύ!, δεν αφήνουν αδιάφορη την πραγματικότητα και την ωμή λογική της.

Η αναπόδραστη αλήθεια, είναι ότι η ηγεσία του πλανήτη, πολιτική ή πνευματική,  βαυκαλίζεται ότι κυβερνάει, αλλά το ξέρει η ψυχούλα της ότι κάνει μία τρύπα στο νερό. Όλοι οι μεγάλοι έχουν σοβαρότατα εσωτερικά προβλήματα. Ανεξαιρέτως.

Γίνεται όλο και πιο φανερό, μάλιστα, ότι το κενό –σε έσχατη ανάλυση– δεν αφορά μόνον υποκειμενικές αδυναμίες. Υπάρχει θεωρητικό πρόβλημα σε θεμελιώδη θέματα, όπως η αντίληψη της πολυπλοκότητας και η κουλτούρα διαλόγου. Στην ίδια τη θεμελίωση της Γνώσης για τον άνθρωπο και τα ανθρώπινα.

Υπάρχουν κενά ακόμη και σε κρίσιμα πεδία που είχαν κλείσει προ αιώνων.

Ο παγιδευμένος καρχαρίας

Αυτή η πνευματική ένδεια, κάλλιστα κρύβεται από την αγρίως χειραγωγούμενη κοινή γνώμη. Και τα πανεπιστήμια έχουν πάψει προ πολλού να αμφισβητούν. Αλλά δεν κρύβεται το χάλι, ατυχώς, από τον προσωπικό καθρέφτη. Και, τελικά, οδηγεί σε σπασμωδικές ενέργειες επίδειξης ανύπαρκτης ισχύος.

Δεν είναι τυχαίο ότι, οι πλέον φαιδρές τέτοιες επιδείξεις, κατευθύνονται –και με εντεινόμενη προκλητικότητα– κατά του πλέον ασυμμόρφωτου λαού, του λαού της ελευθερίας.

Οι προκλήσεις, από όλες τις συνιστώσες του νεοταξικού πολιτικού μας σκηνικού, φθάνουν σε νέα υψηλά στο Μακεδονικό. Ήταν πάντα μία νεοταξική πρόκληση. Αλλά ο εμπαιγμός, διακομματικά εναλλασσόμενος, είναι πιά επιδεικτικός και χυδαίος. Η άλλοτε «προδοτική συμφωνία», είναι πλέον προς εφαρμογήν. Ή και για διορθώσεις, αγνώστων λοιπών στοιχείων.

Ακούσαμε εσχάτως μέχρι κι αυτό: «Πήραμε μια χρεοκοπημένη χώρα τεμπέληδων και παραδώσαμε μια χώρα με παρακαταθήκη τη συμφωνία των Πρεσπών». Έλεος.

Εις βάθος

Το νεοταξικό σύστημα, εν τέλει, είναι η αγωνιώδης προσπάθεια αδαών να παραστήσουν τους αρχιτέκτονες. Είναι η θνησιγενής προσπάθειά τους να υπερβούν τη φυσική τους ανικανότητα. Να εγκλωβίσουν τους υπόλοιπους στο δικό τους επίπεδο.

Όσοι αντιλαμβάνονται, έχουν την ευκαιρία να κάνουν χάζι με το βιρτουόζικο τρολάρισμα Trump, και των πληθυνομένων συν αυτώ, στους αξιοθρήνητους νεοταξικούς αντιπάλους. Και το πρόγραμμα έχει άσσους οφθαλμοφανούς απολογισμού να πέφτουν διαδοχικά στο τραπέζι.

Οι τελευταίοι νεοταξικοί, όμως, διαισθάνονται τι συμβαίνει. Κάτι τους ζορίζει στη σύγκριση. Γι’ αυτό και ουσία του νεοταξικού συστήματος καθίσταται πλέον ο πιθηκισμός.

21 Ιουλίου 2019

Κώστας Τζαναβάρας

Άριστοι, αριστοκρατία και μετριοκρατία

Η παραπληροφόρηση και η δημαγωγία, στις εκλογικές αναμετρήσεις του τελευταίου διμήνου, έφθασαν σε νέα υψηλά. Ακόμη χειρότερα, επιδεινώθηκε δραματικά ο εμπαιγμός. Καταφανώς βλακώδεις απόψεις και επιχειρηματολογίες, προβάλλονται όχι για να πείσουν αλλά για να αφοπλίσουν αυτούς που αντιλαμβάνονται. Προβάλλονται για να παγιώσουν αίσθηση ανημπόριας απέναντι στο σύστημα της μετριοκρατίας.

Αυτός ο εμπαιγμός, δηλαδή, δεν στρέφεται τόσο προς τον απλό λαό ή τους πολιτικούς αντιπάλους, όσο προς τους απομένοντες ξεχωριστούς Έλληνες. Αυτούς που είναι σε θέση να ανατρέψουν, όταν βρουν τρόπο.

Σε αυτούς τους ξεχωριστούς Έλληνες, τους μικρούς και μεγάλους αρίστους, αυτούς που είναι σε θέση να σχηματίσουν δικούς τους συλλογισμούς, αυτούς που αναρωτιούνται «πώς είναι τούτο δυνατόν;», απευθύνω απλώς κάποιες σκόρπιες επισημάνσεις.

Άριστοι

Η ίδια η έννοια της λέξης «άριστος», έχει διαστραφεί επιτηδείως. Άριστος, δεν είναι ο σπασίκλας με τους υψηλούς βαθμούς, αυτός με τα πολλά πτυχία, ή ο απόφοιτος φημισμένου πανεπιστημίου.

Λέει ο Ηράκλειτος: «για εμένα ο ένας ισοδυναμεί με χιλιάδες, αν είναι άριστος». Συνεπώς, το κριτήριο είναι ουσιαστικό. Δεν χρειάζονται γραφειοκρατικές διατυπώσεις και ψηφοφορίες. Ο Έλληνας άριστος, εν ολίγοις, ξεχωρίζει «όπως η μύγα μέσα στο γάλα».

Ο Έλληνας άριστος, κατά κανόνα, δεν είναι σνομπ. Αντίθετα προς τα ξένα πρότυπα, διατηρεί επαφές και φιλίες με τον απλό λαό. Συγκεντρώνει πράγματι την ισχύ που χρειάζεται, περιφρουρεί την περιουσία του, φυσική και πνευματική, αλλά με μέτρο την ανάγκη. Και το απόλυτο δείγμα ελληνικής αρχοντιάς, είναι οι απλόχερες εθνικές ευεργεσίες.

Ο Έλληνας άριστος, ξεχωρίζει από άλλης εθνικότητας αρίστους σε κρίσιμες λεπτομέρειες. Κυρίως, είναι ο πρωτοπόρος που εμπνέει συνεχιστές. Αυτός που όχι απλώς δεν απαγορεύει αντιγραφές, αλλά τις ενθαρρύνει. Είναι ιδρυτικός ο ρόλος του Έλληνα αρίστου.

Είναι κι εκείνο το στυλ, η άνεση, το κάτι παραπάνω…

Αριστοκρατία

Όλα αυτά, ατυχώς, ακούγονται με ευχαρίστηση οπουδήποτε αλλού εκτός –γενικά μιλώντας– από την Ελλάδα. Αν ίσως εξαιρέσουμε τη Γερμανία και την Τουρκία. Γερμανός-εξαίρεση έγραψε το περίφημο «καταραμένε Έλληνα». Τούρκοι διεκδικούν τον Όμηρο γιατί λέει λεγόταν «Ομέρ».

Η αιτία της εγχώριας δυσφορίας, όμως, ο συνήθης ανεξέλεγκτος ανταγωνισμός μεταξύ Ελλήνων αρίστων, έχει Ιστορία χιλιετιών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η πρώτη λέξη της Ιλιάδας είναι η λέξη «Μήνιν».

Τα αποτελέσματα αυτού του ανεξέλεγκτου ανταγωνισμού μεταξύ Ελλήνων αρίστων, είναι που καθυστερούμε να αντιληφθούμε. Αυτό που λέμε «στερνή μου γνώση, να σ’ είχα πρώτα».

Θεωρούμε γνώση την κατά Πλάτωνα «τεκμηριωμένη και αληθή πεποίθηση», αλλά μάλλον παραγνωρίζουμε ότι η ουσία της γνώσης είναι η ικανότητα πρόβλεψης. Το φαινόμενο «προ του αρίστου ο ανδρείος υποχωρεί, ενώ ο άνανδρος αισχύνεται», όμως, έχει προβλέψιμες συνέπειες.

Το πιο δύσκολο για κάθε Έλληνα άριστο, όπως αποδεικνύεται, είναι η πρόβλεψη των συνεπειών της ως άνω συμπεριφοράς του απέναντι σε άλλους Έλληνες αρίστους.

Κάπως έτσι, μετά από αιώνες φθοράς, καταλήξαμε σήμερα να λέμε αριστοκρατία το «Κολωνάκι» και την «Εκάλη». Αριστοκρατία, δηλαδή, που χλευάζει την αλήθεια.

Μετριοκρατία

Αυτή τη χαρακτηριστική αδυναμία μας, είναι που εκμεταλλεύονται οι Έλληνες μέτριοι.

Άλλωστε, κι οι Έλληνες μέτριοι ξεχωρίζουν παγκοσμίως. Ξεχωρίζουν, δυστυχώς, για το απύθμενο θράσος και την χυδαία ηθική τους. Το βαθύ σύμπλεγμα κατωτερότητας προς τους αρίστους, τους οπλίζει με τη δύναμη να τα βάζουν με τους αρίστους. Αυτούς που άλλοι θα τους έβλεπαν με δέος.

Το κάνουν, μάλιστα, με οποιοδήποτε κόστος. Κόστος όχι μόνον για τους άλλους, την κοινωνία και τη Χώρα, αλλά και για τους ίδιους και τις οικογένειές τους.

Αλλιώς: αν προβλέπαμε σωστά τις συνέπειες του φθόνου, και μετά της αδιαφορίας μας, η μετριοκρατία θα ήταν αδύνατη.

Εγχειρίδιο μάχης

Όλα αυτά, κάθε ενδιαφερόμενος, μπορεί να τα ψάξει στα Ομηρικά Έπη. Αρκεί να φροντίζει ώστε να ανακαλύπτει τα μηνύματα που υπόκεινται των περιγραφών των εκάστοτε διαδραματιζομένων.

Επί του θέματος, ως άσκηση αυτογνωσίας, αξίζει να προσέξει κανείς τις ψυχοσωματικές αντιδράσεις του σε ένα κρίσιμο απόσπασμα της Οδύσσειας. Ο ημίθεος Ηρακλής, στον Άδη, ολοφυρόμενος (λ 601 κ.ε.), πληροφορεί τον επίσης επισκέπτη Οδυσσέα: «ίδια και συ τραβάς, βαριόμοιρε, τρισάθλια μοίρα».

Και παραπονείται:

Του Κρόνου ο γιος, ο Δίας, πατέρας μου, μα πέρασα τυράννια

αρίφνητα` σε αφέντη δούλεψα πολύ αχαμνότερο μου,

που μόχτους φοβερούς, αβάσταχτους με πρόσταζε να κάνω.

14 Ιουλίου 2019

Κώστας Τζαναβάρας

Για περισσότερα:

Κείμενο Ομηρικών Επών, μαζί με απόδοση Ν.Καζαντζάκη-Ι.Κακριδή, σε .pdf εδώ.

Στην εποχή της Melania Trump

Ήταν 21 Μαΐου του 2017.

Ο Πρόεδρος Trump, βρισκόταν για πρώτη φορά στο εξωτερικό, και μιλούσε στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας. Απευθυνόταν σε 50 αρχηγούς μουσουλμανικών κρατών, της σουνιτικής πλευράς. Και πρόφερε το εξής απλό: «Δεν θα σας πούμε πώς θα ζείτε».

Την κρίσιμη φράση, επισφράγιζε διπλά η παρουσία της Πρώτης Κυρίας των ΗΠΑ. Αφ’ ενός, σκανδαλίζοντας τους οικοδεσπότες, με το πρόσωπο ελεύθερο και εστραμμένο στο ακροατήριο, επέβαλλε το αυτονόητο «ούτε κι εσείς». Αφ’ ετέρου, και κυριότερο, με την εκκωφαντική σιωπή της, υπογράμμιζε –εμμέσως πλην σαφώς– την απόλυτη αποδοκιμασία της στάσης μιάς άλλοτε Πρώτης Κυρίας της Γαλλίας.

Ίσως, μάλιστα, έχει και κάποια σημασία η σύμπτωση: η Ιταλίδα Carla Bruni και η Σλοβένα Melania Trump, υπήρξαν αμφότερες αστέρια της διεθνούς πασαρέλας, πριν γίνουν σύζυγοι Προέδρου στη δεύτερη πατρίδα τους.

Επεξηγώ: Το μακρινό 2010, η πρώτη, είχε εκφράσει κατ’ ουσίαν το αντίθετο: εμείς θα σας πούμε πώς θα ζείτε. Ως γνωστόν, είχε πάρει δημοσίως θέση στο θέμα της καταδίκης σε θάνατο δια λιθοβολισμού της Ιρανής Σαχινέ Αστινάνι.

Η Ιρανή μοιχαλίδα, θανατώθηκε τελικά, υπό παρισινή σιωπή, καθώς εν τω μεταξύ είχε γίνει αντιληπτό το ακριβές νόημα της ασύμμετρης απάντησης: «Θάνατος στην πόρνη». Τουτέστιν: παιχνίδι εν ου παικτοίς.

Από τότε, με το άρθρο «Γιατί Κάρλα;» (31.8.2010), είχα εκφράσει αιτιολογημένα την αντίθεσή μου στη στάση της –μαζί και στοιχειοθετημένες ανησυχίες.

     Για περισσότερα: «Από την εποχή της Carla στην εποχή της Melania» (28.5.2017)

Ακόμη και σήμερα, όμως, ελάχιστοι στο δυτικό κόσμο έχουν προσέξει τη φράση «Δεν θα σας πούμε πώς θα ζείτε».

Ελάχιστοι αντιλαμβάνονται ότι συνιστά δόγμα, και μάλιστα οικουμενικής σημασίας. Ελάχιστοι αντιλαμβάνονται έστω το στοιχειώδες: είναι άλλο θέμα η σημασία του δόγματος, κι άλλο θέμα η συμφωνία ή μη προς αυτό. Σωστά;

Ελάχιστοι αντιλαμβάνονται, συμπληρώνω, ότι το δόγμα Trump είναι κρίσιμη θέση στο διάλογο των πολιτισμών και την ειρηνική συνύπαρξή μας. Ιδίως, στο παγκοσμιοποιημένο χάος που κολυμπάμε.

Κάποιοι, αντιθέτως, πιστεύουν ότι και θα παριστάνουν ότι διαλέγονται με άλλους πολιτισμούς, και μάλιστα «ισότιμα», αλλά και θα κουνάνε το δάχτυλο στους άλλους, προβάλλοντας όπως γουστάρουν τα δικά τους πρέπει. Χώρια η υποκρισία.

Ελάχιστοι αντιλαμβάνονται, ακόμη χειρότερα, ότι τα ως άνω δ-ε-ν συνιστούν συμφωνία του υπογράφοντος προς τον ισλαμικό θεσμό των εκτελέσεων μοιχαλίδων δια λιθοβολισμού. Αντιθέτως, συνιστούν υπόδειξη προτεραιοτήτων.

Ερωτώ ευθέως: Θέλουμε να σταματήσουν οι λιθοβολισμοί; ή μας φθάνει να τσιρίζουμε χωρίς αποτελέσματα;

Για την πρώτη περίπτωση, είχα αντιπροτείνει το 2010 την εξής δήλωση εκ Παρισίων: «Αναρωτιέμαι γιατί αυτή η γυναίκα πρόκειται να θανατωθεί δια λιθοβολισμού για κάτι που στη Γαλλία είναι απολύτως φυσικό και αποδεκτό. Θα ήθελα να μοιρασθώ τις ανησυχίες μου και τις σκέψεις μου με την κ. Αχμαντινεζάντ το συντομότερο δυνατόν».

Και το 2017 έγραφα για «τέχνη της αποτελεσματικής ευγένειας». Όχι πάλι;

Στο όλο αλλόκοτο του ζητήματος, ας προστεθεί και η περίεργη σύμπτωση: το δόγμα Trump, που υιοθετούσε τη φιλοσοφία που πρότεινα το 2010, διατυπώθηκε την ημέρα της ονομαστικής μου εορτής. 1/365 πιθανότητα η σύμπτωση. Κουφό;

Η ουσία, βεβαίως, είναι αλλού. Ελάχιστοι αντιλαμβάνονται, κάτι ακόμη σημαντικότερο: το ως άνω δόγμα Trump υπόκειται πολλών εναρέτων εξελίξεων ανά τον πλανήτη. Πιθανολογώ, μάλιστα, ότι ούτε ο ίδιος ο πλανητάρχης θυμάται τη διατύπωση. Απλώς το πιστεύει βαθιά, ως νόημα, και –έτσι απλά–  εμπνέει την πολιτική του.

Αν ζητούνται αποδείξεις, ίσως η προδιαγεγραμμένη καλή πορεία του Ιρανικού είναι ορατή μόνον σε λίγους. Οι ενδιαφερόμενοι, απλώς, ας σκεφθούμε αν το δόγμα είναι σε θέση να αφοπλίσει φανατικούς μουλάδες.

Αλλά, η πορεία του Βορειοκορεατικού, είναι μπροστά στα μάτια μας. Η βαθιά κατανόηση του δράματος, είναι πίσω από τις ενάρετες εξελίξεις.

Κι όμως, υπάρχουν ακόμη διάφοροι, ειδήμονες και μη, που πιστεύουν ότι έχει καταλυτική σημασία που δεν υπάρχει κάποια γραπτή συμφωνία. Πολύ απλά, η γραφειοκρατία είναι όλος κι όλος ο πολιτισμός τους.

Κι ας επιμένουν οι Κινέζοι:

"Όταν υπάρχει εμπιστοσύνη,
καμία απόδειξη δεν χρειάζεται.
Όταν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη,
καμία απόδειξη δεν είναι δυνατή."

Και θα βλέπουν κινδύνους και συνωμοσίες, ακόμη κι όταν με το καλό! μπουν φαρδιές-πλατιές υπογραφές. Αδιαφορούν παγερά για το βέβαιο: Trump και Κιμ μοιράζονται το ίδιο όραμα για τη Βόρεια Κορέα.

Θα διαφωνούν οι γραφειοκράτες, ακόμη κι αν ο Κιμ Τζονγκ-ουν στείλει στο Λευκό Οίκο ένα γράμμα ευγνωμοσύνης, βαθιά ανθρώπινης, και μια λευκή κόλλα Α4 με την υπογραφή του για συμφωνία.

Ψέματα;

Η εξήγηση όλων αυτών των αντιδράσεων, σε γενική διατύπωση, είναι η «σκοτεινή φαντασία». Φθονούν όχι μόνον το ΤΙ της επιτυχίας, αλλά κυρίως το ΠΩΣ της. Που χαλάει την πιάτσα.

Φθονούν –όχι λίγοι– τον ανδρισμό, την τόλμη. Τη μεγαλοφροσύνη.

Ο όρος-άποψη «σκοτεινή φαντασία», σημειώνω, είχε διατυπωθεί πάλι από τον Πρόεδρο Trump, αυτή τη φορά στη Σεούλ της Νότιας Κορέας. Απευθυνόμενος στην Εθνοσυνέλευση της Δημοκρατίας της Κορέας, είχε πει το εξής βαθυστόχαστο: «Όσο πιο επιτυχημένη γίνεται η Νότια Κορέα, τόσο πιό επιτυχημένα κακοπιστώνετε (discredit) την σκοτεινή φαντασία στην καρδιά του καθεστώτος της Βόρειας Κορέας».

     Για περισσότερα: «Η περιοδεία που άλλαξε τον πλανήτη» (12.11.2017)

Προφανώς, αυτή η σκοτεινή φαντασία γίνεται όλο και περισσότερο παρελθόν στη Βόρεια Κορέα. Αλλά, ευλόγως, χρειάζεται χρόνο. Όπως και οπουδήποτε αλλού, ανάλογη σκοτεινή φαντασία συντηρήθηκε από κύκλους βίας.

Οπουδήποτε, ειδικότερα, εκδηλώθηκαν αδέξιοι «λιθοβολισμοί» λιθοβολισμών.

Όλα αυτά, εξελίσσονται μπροστά στα μάτια της διεθνούς κοινής γνώμης. Η αλήθεια τους, γίνεται όλο και περισσότερο ορατή και αναπόδραστη.

Αποκαλύπτεται, όμως, ότι φουντώνει αντίστοιχη σκοτεινή φαντασία στις καρδιές των “never-Trumpers”, των ορκισμένων εχθρών του «συντηρητικού επαναστάτη». Κυρίως στη χώρα του, αλλά και στην Ευρώπη. Την κατά τα άλλα ειρηνόφιλη…

Αυτό είναι και το προκείμενο. Τουλάχιστον για όσους διακρίνουμε ευγενή προσπάθεια, και ενδιαφερόμαστε για το αίσιο τέλος της.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι δικαιώνεται το –κάπως πιό γνωστό– επίσημο δόγμα «Ειρήνη μέσω ισχύος» (Peace through strength).

Φαίνεται, όμως, και ότι επιχειρείται προσαρμοσμένη μεταφορά του στο εσωτερικό μέτωπο, ως –ας πούμε– “Unity through strength” (Ενότητα μέσω ισχύος). Εξ ου και η αμπράζικη επίδειξη στρατιωτικής ισχύος την Ημέρα της Ανεξαρτησίας.

Ίσως, σκέπτομαι, θα ήταν χρήσιμο να επισημανθεί στον φιλότιμο πλανητάρχη ότι άλλο Βόρεια Κορέα κι άλλο Βόρεια Καλιφόρνια. Άλλες συνθήκες, άλλες δυνατότητες, άλλα μέσα. Άλλες ανάγκες. Κυρίως: άλλες προτεραιότητες, άλλα κίνητρα. Άλλος φθόνος.

«Αυτός που νοιάζεται για τα συναισθήματα των άλλων δεν είναι ανόητος» -κινέζικο.

Ίσως, ανησυχώ, δεν έχει προσέξει και τα κρίσιμα μυστικά της προεκλογικής καμπάνιας του Bill Clinton. Πώς δηλαδή, υπό στρατηγική James Carville, νίκησε τον Πρόεδρο George Bush. Του ασύλληπτου 91% δημοτικότητας.

Ενδεχομένως, όμως, ο ίδιος και οι ακριβοπληρωμένοι σύμβουλοί του, βρουν ενδιαφέρουσα την αντιπρόταση, ακόμη και επιγραμματικά διατυπωμένη: “Unity through Melania”. Και ίσως την αξιοποιήσουν.

Εκτιμώ, μάλιστα, ότι τα σχετικά δείγματα, γονίμων προβληματισμών και εγκαίρου προσαρμογής συμπεριφοράς, θα τα αναμένουν με χαρακτηριστικό ενδιαφέρον οι αγορές.

7 Ιουλίου 2019

Κώστας Τζαναβάρας