Για την Εθνική Χειραφέτηση

Εθνική Χειραφέτηση, λοιπόν. Αλλά, δεν είναι παιγμένο το έργο;

Κάτι παραπάνω είναι: χίμαιρα. Απραγματοποίητο όνειρο γενεών. Φθάνουμε κάθε τόσο στη βρύση, και νερό δεν πίνουμε.

Επομένως, πού βασίζεις την αισιοδοξία σου;

Σε θεμελιώδεις διαφορές στο ΤΙ και το ΠΩΣ. Στο πρωτάκουστο των ιδεών.

Είναι αυτό επαρκής λόγος επιτυχίας;

Όχι βέβαια.

Τότε, τι δεν καταλαβαίνω;

Ως συνήθως, το τι ακριβώς ισχυρίζομαι. Δεν πάει το μυαλό σου στις σημαντικές λεπτομέρειες. Αυτές που κάνουν τη διαφορά. Ξέρεις να τις ξεχωρίζεις;

Είσαι ψυχοβγάλτης αδερφάκι μου…

Έχω τους λόγους μου. Πρώτα απ’ όλα, για να αραιώνουμε με τους δήθεν και τους βιαστικούς.

Πες μου κάτι: τί από τα δύο υποστηρίζω, κατά την γνώμη σου;

[1] Αυτή η προσπάθεια θα πετύχει, επειδή είναι διαφορετική από τις άλλες.

[2] Η αποτυχία των προηγουμένων προσπαθειών, δεν προδικάζει την τωρινή προσπάθεια, γιατί αυτή είναι διαφορετική.

Ο.κ. Δεκτό. Αν μη τι άλλο, λοιπόν, να το δούμε. Ποια είναι η βασική διαφοροποίησή σου;

Η χειραφέτησή μας από την κλασσική αρχαιότητα. Μέχρι τώρα, τους βλέπαμε με δέος. Στη συνέχεια, ευλόγως, με δέος βλέπουμε και τους δυτικούς.

Ο τελικός στόχος, αν το θες κι αλλιώς, είναι όχι να μιμηθούμε τους κλασσικούς, αλλά να τους ξεπεράσουμε. Η –μέχρι τώρα– αδυναμία μας να τους αμφισβητήσουμε, είναι που καθιστούσε θνησιγενείς τις προσπάθειες να χειραφετηθούμε από τους δυτικούς.

Επί της ουσίας, και η δυσανεξία μας για κάθε συζήτηση σχετικά με το σαράκι της φυλής. Είναι αυτό που έφερε την υποδούλωσή μας στους Ρωμαίους –το ξεχνάμε.

Θες σε μια φράση όλη τη χιμαιρική μας περιπέτεια; «Πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω» –ομηριστί. Είναι στην αρχή της Οδύσσειας, αλλά στην ουσία είναι το συμπέρασμά της. Δεν είναι τυχαίο ότι φέρνει σε αμηχανία τους μεταφραστές.

Εσύ, πώς θα το απέδιδες;

Θα έδινα μία ακόμη πιο πυκνή ελέυθερη απόδοση του νοήματος στην νεοελληνική: «Γνώρισε πολλά, και κατάλαβε». Κι αυτό ακριβώς το προαπαιτούμενο βάζω στην χειραφέτησή μας: τι καταλάβαμε.

Έχουμε να αντεπιτεθούμε στην γνωστή πολιτική ισοπέδωσης προς τα κάτω. Είναι σκόπιμη ενέργεια, με κυκλώπεια χαρακτηριστικά. Και είναι ύπουλη επίθεση στον Ελληνισμό. Όχι μόνον γιατί υποβαθμίζει το βασικό μας κίνητρο, την αριστεία, με το οποίο –στο κάτω της γραφής– φέραμε στον πλανήτη τον πολιτισμό που ξέρουμε.

Περισσότερο, είναι γιατί τείνει να ευνουχίσει ένα βασικό συγκριτικό μας πλεονέκτημα:  τις μονάδες μας. Χαρακτηριστικό και κρίσιμο θέμα, είναι το πολιτικό μας σύστημα. Εκ κατασκευής, προϋποθέτει να μπεις σε ένα κοπάδι. Αυτό και μόνον, είναι αργός θάνατος για την Ελλάδα.

Πιστεύω ότι, χωρίς να χειραφετηθούμε από αυτό, η όλη προσπάθεια θα είναι σκορδαλιά χωρίς σκόρδο.

Αλλά, πιστεύω ότι άλλο πάει πρώτο. Και είναι μία βασική αρχή της Ιπποκρατικής Ιατρικής.

Δεν πάει σε κάποια το μυαλό μου.

Πριν γιατρέψεις κάποιον, δες αν έχει σκοπό να κόψει τις συνήθειες που τον αρρωσταίνουν.

Άρα, βλέπεις να εγκαταλείπουμε νοσηρές συνήθειες που κληρονομήσαμε από την κλασσική αρχαιότητα;

Ακριβώς. Έχουμε, πολύ απλά, να απαντήσουμε στο κρίσιμο ερώτημα: φθόνος ή άμιλλα; Είναι κρίσιμο ζήτημα. Χρειάζεται να καταφέρουμε να μάθουμε να μετατρέπουμε τις ενστικτώδεις ανταγωνιστικές διαθέσεις σε συνειδητό συναγωνισμό.

Είναι χαρακτηριστικό εθελοτυφλίας, αντιθέτως, το ότι οι διάφοροι με τις κλασσικές σπουδές, ουδόλως πήρατε χαμπάρι το «καμπανάκι» που χτύπησε ο Περικλής στον περίφημο «Επιτάφιο»; Διαβάζετε μόνον τους ύμνους.

Εκτός από τον Όμηρο, δηλαδή, λες ότι χτύπησε καμπανάκι κι ο Περικλής;

Ναι, καλή μου. Τρεις φορές αναφέρεται επί λέξει στον φθόνο. Σου θυμίζω ότι είναι λόγος προς τιμήν των νεκρών του 1^ου χρόνου του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Αυτό το θυμάμαι.

Αρχή-αρχή, λοιπόν, τους πετάει στα μούτρα το εξής απίστευτο: μην φθονήσετε τους νεκρούς για τα επιτάφια εγκώμια.

Και, στη συνέχεια, ενώ πλέκει το εγκώμιο στις αρετές των Αθηναίων και τους δημοκρατικούς θεσμούς της Αθήνας, σιωπά για έναν δημοφιλή θεσμό. Προφανώς, τον παρέλειψε ηθελημένα.

Δεν λέει λέξη, σκέψου, για τον θεσμό του εξοστρακισμού.

Μάλιστα. Κατάλαβα. Πώς να επαινέσει την εξορία π.χ. του Μιλτιάδη; Άσε του Αριστείδη…

Σωστά.

Αν, λοιπόν, λέω καλή μου, αν ξανασκεφθείς τον φθόνο και τον εξοστρακισμό, ως ζωντανά και διαχρονικά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας, ως προβλήματα που μας φέρνουν πλέον στην εθνική ατίμωση, καθώς εμποδίζουν την συσπείρωση των άξιων, θα καταλάβεις ότι είμαστε πολύ κοντά στα κόλλυβα του ελληνισμού. Αν δεν αλλάξουμε συμπεριφορά –εννοείται. Και εγκαίρως.

Με τον τρόπο του, το λέει κι ο Ιπποκράτης –θυμίζω.

Και τα χάλια που βρισκόμαστε;

Θα αναγεννηθούμε –υποστηρίζω– όχι ΑΝ ΚΑΙ είμαστε στα χάλια που λες, αλλά ΕΠΕΙΔΗ είμαστε σε αυτά τα χάλια. Στο αδιέξοδο. Και, μάλιστα, ίσως πάμε κι ακόμη παρακάτω για το αδιέξοδο.

Μεταφορικά, έχει ειπωθεί και ως εξής: η κρίση, ή θα μας κάψει σαν κάρβουνο, ή θα μας μεταμορφώσει σε διαμάντι. Τρίτη περίπτωση, γιοκ.

Έχεις θέμα –σίγουρα. Πιστεύεις, όμως, ότι θα ασχοληθεί κανείς;

Κατά πρώτον, υπάρχει ένα θεωρητικό πρόβλημα. Κάποιος έχει πει την εξής μπαρούφα: «Οι μεγάλοι άνθρωποι, ασχολούνται με ιδέες. Οι μεσαίοι άνθρωποι, ασχολούνται με γεγονότα. Οι μικροί άνθρωποι, ασχολούνται με τους άλλους.»

Και γιατί παρακαλώ το λες μπαρούφα;

Εν μέρει, είναι όντως σωστό. Δεν είναι καλό να χάνεσαι στα γεγονότα, ούτε και να το ρίχνεις στο κουτσομπολιό. Αλλά καταλήγουμε με τους μεγάλους ανθρώπους στην κοσμάρα τους. Ιδέες, χωρίς καμία σχέση με τα γεγονότα και τους άλλους.

Πλάτωνας ο διδάξας.

«Κούραση, τύπος, πόζα» οι «θυρεοί» της Ακαδημίας μας, κατά Λιαντίνη.

Ξαναρωτάω: Πιστεύεις ότι θα ασχοληθεί κανείς;

Θα γίνω ακόμη πιο ωμός. Δεν είναι ώρα, σίγουρα, για μισόλογα και υπεκφυγές.

Δώσε βάση: Μπορεί κάποιος να δώσει τέλος στη ζωή του. Αυτοθέλητα. Π.χ. πέφτοντας από βράχο, ή καταπίνοντας δηλητήριο. Δεν μπορεί, όμως, να αφήσει τον εαυτό του να πνιγεί, και μάλιστα σιγά-σιγά, ενώ ξέρει κολύμπι. Αναλαμβάνει δράση το ασυνείδητο.

Πιστεύεις, λοιπόν, ότι σήμερα «δεν ξέρουμε κολύμπι»; Ότι δεν ξέρουμε τίποτα για το σαράκι της φυλής; Για τους βαθύτερους λόγους της κρίσης;

Να στο ξεκαθαρίσω, ευθέως: είναι άλλο να λες «έτσι είμαι εγώ», και να συμπληρώνεις «κι ας πεθάνω». Κι άλλο να πεις το «έτσι είμαι εγώ» όταν βλέπεις κατάματα τον θάνατο. Άλλο τα λόγια τα παχιά, κι άλλο η πραγματικότητα.

Από εκεί και πέρα, απομένουν λεπτομέρειες. Κυρίως, όμως, απομένει να εντοπισθεί και συνειδητά η πλάνη ως προς το ακριβές δίλλημα.

Αυτόν τον εντοπισμό της πλάνης, τον επιβάλλουν οι περιστάσεις. Η δυναμική τους. Πρώτα ασυνείδητα, μετά συνειδητά. Είναι θέμα μόνον χρόνου. Και είναι ένα ζήτημα αν μπορούμε να τον επισπεύσουμε.

Τελικά δεν κατάλαβα. Σε ποιους απευθύνεσαι;

Το έχω γράψει: «Απευθύνομαι σε όσους αισθάνονται ότι έχουν συμφέρον να με διαβάζουν. Απολύτως τίποτα άλλο.»

Μάλιστα. Χαιρετίσματα.

Ο καθένας κάνει τις επιλογές του. Κι εγώ λούζομαι τις δικές μου.

Και ποια πιστεύεις ότι είναι η αιτία του φθόνου;

Η βλακεία. Συγκεκριμένα, η βλακεία στην διαχείριση του φθόνου.

Ο φθόνος είναι –στη βάση του– κάτι απολύτως φυσικό. Είναι το ανταγωνιστικό μας ένστικτο. Είναι απολύτως φυσικό να αισθάνεσαι μία –ακόμη και άγρια– αντίδραση στην υπεροχή του άλλου. Ή της άλλης. Σωστά;

Αλλά, το ζήτημα είναι τι κάνεις παρακάτω, πως το διαχειρίζεσαι. Και, για μία ακόμη φορά, προκύπτει το ερώτημα: «μέχρι ποιού σημείου;»

Εδώ σε θέλω –σε πρόλαβα;

Ναι αστέρι μου. Είμαστε –συνεχίζω–  να αποφασίσουμε τι είναι φυσιολογικό και τι είναι μη φυσιολογικό. Και το όριο, ατυχώς, δεν είναι φράχτης. Ούτε τυφλοσούρτης. Είναι κάτι που χρειάζεται να το κρίνουμε. Ίσως, και κατά περίπτωση.

Με ποιο κριτήριο, κατά την γνώμη σου;

Το συμφέρον μας, αλλά υπό την ευρεία έννοια.

Κάποιος που παρασύρεται άβουλος από τον φθόνο του, πιθανότατα βλέπει πολύ στενά το συμφέρον του. Το τονίζω: πιθανότατα.

Άσε με να σε ζορίσω λίγο, όμως, με την κινέζικη ματιά περί του κοινού συμφέροντος, αλλά και για τη σχέση του με το ατομικό. Υπάρχει –πάντα κατά τη γνώμη μου!– και σε αυτό το θέμα πλάνη.

Αλήθεια, μια και το ‘φερε η κουβέντα, γιατί με τσαντίζουν τα κινέζικα που αραδιάζεις κάθε τόσο;

Γιατί δεν πολύ-σηκώνουν αντιρρήσεις. Εσύ ρώτησες –μην με κοιτάς τοιουτοτρόπως. Παρεμπιπτόντως: έχω ορισμένες αντιρρησούλες, όχι πολλές, που θα τους έκαναν να νιώσουν τι εστί «Ο άλλος μεγάλος πολιτισμός», ο Σι Λα. Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας τώρα.

Κινέζικη σοφία, εκδόσεις Οδυσσέας, λοιπόν: «Ό,τι είναι καλό για την κυψέλη, είναι καλό και για τη μέλισσα». Πώς σου ακούγεται;

Θαυμάσιο. Να φροντίζουμε την κυψέλη μας. Μη μου πεις ότι θα το σχολιάσεις κιόλας.

Ό,τι δ-ε-ν είναι καλό για τη μέλισσα, δ-ε-ν είναι καλό και για την κυψέλη. Πώς σου ακούγεται;

Για δικό σου μου ακούγεται. Και διαφορετικό. Σαν να επιστρέφουμε στα συμφεροντάκια μας, ένα πράμμα…

Κοριτσάκι μου καλό και όμορφο, λέω κάτι ακριβώς ισοδύναμο, ως αντιθετοαντίστροφο, με το κινέζικο που συμφώνησες αβίαστα. Εκτός αν διαφωνείς με την Λογική του Αριστοτέλη…

Ουπς. Ακριβώς ισοδύναμο;

Απόδειξη απλή, δια της εις άτοπον απαγωγής: Αν ήταν καλό για την κυψέλη, θα ήταν –όπως είπαμε–  καλό και για τη μέλισσα. Αντίφαση –οέο;

Βάστα μισό λεπτό: θες να πεις ότι, κάτι που είναι καλό για τους πολιτικάντηδες, είναι καλό και για την κοινωνία μας;

Πάλι μου τρέχεις, χωρίς να σε προλαβαίνει το μυαλουδάκι σου.

…

Η κινέζικη παροιμία μιλάει για μέλισσες, όχι για κηφήνες.

…

Πάμε στο προκείμενο, τώρα που κατάλαβες. Ξέρεις να ξεχωρίζεις τις μέλισσες από τους κηφήνες; Εγώ πιστεύω ότι ξέρεις.

Θα με κατηγορήσεις για κάτι;

Όχι βέβαια. Θα σε ρωτήσω κάτι, απλώς από ενδιαφέρον…

Όταν μία μέλισσα προσπαθεί για το καλό της κυψέλης, εσύ τι κάνεις;

Ευτυχώς που δεν με κατηγόρησες προκομμένε μου…

Θα σου απαντήσω, αλλά σε μία ερώτηση που δεν έκανες αυτή τη φορά.

Τι λέει ο Όμηρος; Άντε από εκεί εξυπνάκια. Το φύλαγα για το τέλος.

Με εκπλήσσεις, φιλενάδα, και δη ευχάριστα.

Κατ’ αρχήν, ο Όμηρος προβάλλει ιδέες, παραστατικά, αλλά ασχολείται και με τα γεγονότα και με τους άλλους. Διδάσκει με ρεαλιστικό μύθο. Και ασχολείται πολύ-πολύ σοβαρά με το τι συμβαίνει στην κοινωνία μας. Πρόκειται για ψυχογράφημα ολκής. Αποδίδει μοναδικά τα προτερήματά μας, αλλά και αναδεικνύει και τα ελαττώματά μας.

Μετά, επί της ουσίας, περί φθόνου, το ξανάπαμε. Ο Όμηρος βάζει πρώτη-πρώτη λέξη την «Μήνιν», το αποτέλεσμα του φθόνου. Και είναι τα Έπη μια ολόκληρη πραγματεία περί του φθόνου και των συνεπειών του. Είναι, όμως, ένα μέγα θέμα που λάμπει δια της απουσίας του στους προβληματισμούς των κλασσικών.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο είναι να τους υπερβούμε, και η διδασκαλία του Ομήρου είναι το πολύτιμο βοήθημα.

Αλλά –κι αυτό το είπαμε–  η Ομηρική Παιδαγωγική δεν έχει καμία σχέση με την σωκρατική εκπαίδευση. Ξέρεις, υποθέτω τη διαφορά. Και εντελώς συνειδητά, διαλέγεις για τα παιδιά σου την σωκρατική. Τι όχι;

Στο τέλος θα φας ξύλο. Θυμίσου το.

Επί του προκειμένου θέματος, με την μέλισσα που προσπαθεί για το καλό της κυψέλης, και το τι κάνει η/ο κάθε προκομμένη/ος, έχουμε την αποθέωση της ομηρικής τεχνικής αλλά και την απόλυτη και απλή λύση στο πρόβλημα.

Το πρόβλημά μας, σήμερα, είναι ότι δεν υπάρχει απήχηση. Δεν διαδίδουμε το σωστό, και ούτε καν το επιβραβεύουμε. Αυτό που αποδεχόμαστε ως σωστό –συνεννοηθήκαμε;

Μήπως, λοιπόν, εσύ που διδάσκεις Όμηρο, έχεις κάτι σχετικό να θυμηθείς;

Όταν παίζεις, και τόσο σαδιστικά μάλιστα, τη γάτα με το ποντίκι, να βράσω τις ιδέες σου. Θα σε έδιωχνα τώρα έξω απ’ το σπίτι μου. Ας όψονται οι περιστάσεις. Τέλος πάντων: ρίχτο.

Κι ήταν στη μέση εκεί δυό τάλαντα χρυσάφι απιθωμένο,

όποιος απ’ όλους φρονιμότερα μιλούσε να το πάρει.

Ιθύντατα, λοιπόν, βλέπω στο πρωτότυπο. Και είναι οι δύο πολιτείες που βάζει ο κακοποιημένος θεός Ήφαιστος στην καινούργια ασπίδα του Αχιλλέα.

Ακριβώς. Αν θες, ψάξε και το παρακάτω για την δεύτερη πολιτεία.

«Μια λέξη σου μου δίνει τη ζωή, και μια σου λέξη μου την παίρνει» –γιατί το θυμήθηκα;

Γιατί αυτό ακριβώς είναι –αντιστοίχως– να προσπαθήσουμε και να αποφύγουμε. Και, μάλιστα, όχι μόνον στην Ελλάδα. Στη χώρα μας, η διαδικασία είναι μη αναστρέψιμη, αλλά και με ελάχιστες δυνατότητες να επιταχυνθεί η Ελληνική Αναγέννηση. Ίσως δεν θα ήταν και καλό να επιταχυνθεί.

Ξέρεις, που λέει «Όταν το δάχτυλο έδειχνε το φεγγάρι, ο ηλίθιος κοίταζε το δάχτυλο»; Ε εδώ το δαγκώνουμε κι από πάνω. Αλλά, πιστεύω, όχι για πολύ ακόμη.

Ιθύντατα είποι, λοιπόν, εκτός Ελλάδος;

Ακριβώς.

Ασκήσεις ακριβείας στα …ψιλοπράγματα, σε συνδυασμό με φρόνιμες παρεμβάσεις στις midterms.

«Κι αν μας αντέχει το σκοινί, θα φανεί στο χειροκρότημα»…

Ε ναι. Ξαναπαιγμένο, βέβαια, το έργο –θυμάσαι με τις προεδρικές; Μεταξύ μας, by the way, έχω …πληροφορήσει, σχετικά με το θέμα που ψάχνουν, με email από 18 Ιουλίου, το Λευκό Οίκο.

Πάλι κλαις;

Φιλαράκι δεν υπάρχεις –έληξε.

Υπερβάλλεις, βέβαια, αλλά κι εγώ σ’ αγαπάω.

Θα επιχειρήσεις, επομένως, να σε καταλάβει η Αμερική;

Βλέπεις κι εκεί την «δίχα βουλή» του Ομήρου. Την δεύτερη πολιτεία του, σε ακραία «Έριδα».

Και, καλώς ή κακώς, εκεί είναι σήμερα η κορυφή της τροφικής αλυσίδας του πλανήτη. Της πνευματικής, ουδέποτε έφυγε από αυτόν εδώ το ρημαδότοπο.

30 Σεπτεμβρίου 2018

Κώστας Τζαναβάρας

Προηγούμενες «συνεντεύξεις»:

2/9 «Για την Ελληνική Αναγέννηση»

9/9 «Για την Αναπλαισίωση»

16/9 «Για την Ανατροπή»

23/9 «Για τη Μέθοδο»

Για τη Μέθοδο

Είπες, λοιπόν, να φορολογούμε την αξία και όχι το εισόδημα…

Πιο πριν, λέω κάτι λίγο διαφορετικό: γιατί φορολογούμε το εισόδημα και όχι την αξία;

Εγώ πάλι, θα σε ρωτήσω άλλο: δεν είναι το ίδιο;

Σε πολύ πρόχειρη ματιά, πράγματι, φαίνεται σαν να παίζουμε την κολοκυθιά. Η αξία, εν γένει, είναι συνάρτηση του εισοδήματος. Αλλά κάτι τέτοιες πρόχειρες γενικεύσεις πληρώνουμε στην σημερινή κρίση. Κάτι απροσεξίες στις σημαντικές λεπτομέρειες.

Και είναι εξόχως χαρακτηριστικό, και σημαντικό, το εξής: δεν είναι και τόσο γνωστό ποιος είχε τη λαμπρή ιδέα να φορολογούμε το εισόδημα. Ούτε, έστω, πού πρωτοεφαρμόσθηκε αυτή η λαμπρή ιδέα.

Μήπως ξέρεις εσύ;

Για να είμαι ειλικρινής, δεν πάει κάπου το μυαλό μου.

Ούτε εγώ το ξέρω.

Υπάρχει, δηλαδή, μία θεμελιώδης αντίληψη στη σημερινή κοινωνία, που τη θεωρούμε αυτονόητη. Τόσο, που κανείς δεν ψάχνει τον εμπνευστή αυτής της ιδέας.

Κι εσύ γιατί λες να την επανεξετάσουμε;

Γιατί έχουμε την κρίση. Και μη μου πεις ότι κρίση έχουμε μόνον στην Ελλάδα.

Ισχυρίζομαι και κάτι ακόμη: η κρίση δεν είναι απλώς –όπως λέμε συνήθως– ευκαιρία να δούμε αυτό το θεμελιώδες ζήτημα. Είναι αδήριτη ανάγκη. Αν δεν το αλλάξουμε, δεν γλυτώνουμε. Η άποψή μου.

Ο.κ. Με έπεισες στο εξής: αν μη τι άλλο, να το δούμε.

Θαύμα!

Αλήθεια: τι λέει ο Όμηρος σε αυτό το ζήτημα;

Λίγα αλλά σημαντικά. Δεν υπήρχε τότε κράτος με τη σημερινή έννοια.

Ίσως έχεις ακουστά και την εξής άποψη: «Η κοινωνία είναι αγαθό, το κράτος όχι. Η κοινωνία γεννήθηκε από τις αρετές του ανθρώπου, το κράτος από τις κακίες του.»

Από αυτή την σκοπιά, μπορούμε να παραδεχθούμε ότι στην ομηρική εποχή δεν είχε προχωρήσει και τόσο η ανθρώπινη κακία. Αλλά υπάρχουν ήδη οι απαρχές της φορομπηχτικής λογικής της εξουσίας.

Ο Αλκίνοος, ο συνετός βασιλιάς των ομηρικών Φαιάκων, πρωτοστατεί ώστε οι αριστοκράτες ομοτράπεζοί του να «κάνουν το κομμάτι τους», τιμώντας με ακριβά δώρα τον Οδυσσέα. Δεν τους διατάζει, αλλά τους υποχρεώνει με τον τρόπο του. Και, στη συνέχεια, τους προτρέπει να εισπράξουν το αντίτιμο από τον λαό. «Αγειρόμενοι κατά δήμον».

Όλα δείχνουν, λοιπόν, ότι ο εμπνευστής του φορομπηχτισμού που ψάχνουμε είναι απλώς η ανθρώπινη κακία. Η εξουσία, απανταχού της γης, έχει χούι να αρπάζει ό,τι βρίσκει εύκαιρο. Και ό,τι πιο εύκαιρο είναι το εισόδημα –απλά πράγματα.

Τι συνέπειες έχει αυτό το χούι;

Πρώτα απ’ όλα, προφανώς, το κρυφτούλι. Δράση-αντίδραση. Η φορομπηχτική λογική, πάει πακέτο με την προσπάθεια φοροδιαφυγής. Και η φοροδιαφυγή φέρνει προσπάθειες για σύλληψή της. Οι διωκτικοί μηχανισμοί έχουν έξοδα, άρα θέλουν κι άλλους φόρους.

Και, μετά, αρχίζει η βαριά σαπίλα: η συνδιαλλαγή με τα όργανα που καταδιώκουν τη φοροδιαφυγή. Καταλαβαίνεις πού φθάνει ο φαύλος κύκλος του φορομπηχτισμού.

Ε ναι. Αλλά μήπως με τα σημερινά μέσα η σύλληψη της φοροδιαφυγής μπαίνει σε πιο υγιείς βάσεις;

Σίγουρα. Μόνον που θα πρέπει να περιμένουμε και λίγο την αντίδραση.

Αλλά, ούτως ή άλλως, οι χοντρές συνέπειες του άδικου συστήματος παραμένουν. Ίσως μάλιστα οξύνονται.

Βάστα μισό λεπτό: τι ακριβώς είναι άδικο στην φορολόγηση του εισοδήματος;

Φαντάσου δύο επιχειρήσεις, στο ίδιο αντικείμενο, και πάνω-κάτω στα ίδια φυσικά μεγέθη. Ίδιο όγκο παραγωγής, φαντάσου. Η μία, λοιπόν, έχει κάποια εύλογα κέρδη. Η άλλη, βάζει διευθυντή τον ευνοούμενο του τοπικού βουλευτή, τα θαλασσώνει, και δεν έχει κέρδη. Δεν τα κρύβει –δεν έχει κέρδη, λόγω κακής διεύθυνσης.

Γιατί, στην τελική, η μία επιχείρηση να πληρώνει φόρους και η άλλη να μην πληρώνει;

Προφανώς, προκύπτει το ερώτημα γιατί πληρώνουμε φόρους.

Έτσι μπράβο.

Η φορολόγηση του εισοδήματος, των κερδών στην περίπτωσή μας, εκφράζει την αρπακτική λογική που είπαμε. Αλλά, κατά βάθος, εκφράζει την αντίληψη ότι το κράτος είναι συνεταίρος μας, και μάλιστα μόνον στα κέρδη.

Σωστά. Η δική σου αντίληψη, πώς το βλέπει;

Βλέπω το κράτος, το καλώς εννοούμενο κράτος, ως πάροχο υπηρεσιών.

Αυτές οι υπηρεσίες παρέχονται και στην επιχείρηση που έχει κέρδη και στην επιχείρηση που δεν έχει κέρδη. Γι’ αυτό θα πληρώνουν –λέω εγώ– και οι δύο.

Δες το κι αλλιώς: μήπως, στη δεύτερη επιχείρηση του παραδείγματος, γίνονται εκπτώσεις σε ενοίκια;

Λογικό κι αυτό. Υπάρχει, όμως, καλώς εννοούμενο κράτος;

Συνολικά, όχι, δεν υπάρχει. Θα το φτιάξουμε. Αλλά μην υπερβάλλουμε κιόλας.

Μέχρις ενός σημείου, με το κράτος εξυπηρετούνται κοινωνικές ανάγκες. Είναι βέβαιο, μάλιστα, ότι διαρκώς μικραίνει το ποσοστό πραγματικών κοινωνικών αναγκών που εξυπηρετούνται, και αυξάνει το ποσοστό αυτών που προκύπτουν δευτερογενώς από την αρρώστια του συστήματος. Αλλά κοινωνικές ανάγκες προς εξυπηρέτηση από το κράτος, υπάρχουν. Αναμφισβήτητα.

Σίγουρα, δεν είμαι αναρχικός. Θα επανασχεδιάσουμε εκ βάθρων το κράτος μας, αλλά κράτος θα φτιάξουμε. Σχεδιάζω κράτος «Λιτό και αποτελεσματικό» –στο είπα. Να στο ολοκληρώσω το σύνθημά μου: «Διακριτικός ρυθμιστής της κοινωνικής ευημερίας».

Γίνεσαι όλο και πιο εξωγήινος…

Θα στο ξαναπώ κι έτσι: αν βρίσκεις γήινες λύσεις, μην ασχολείσαι με τις χιονοστιβάδες μου. Στα ίσια.

Αισθάνεσαι σίγουρος ότι δεν υπάρχουν γήινες λύσεις, ή λάθος καταλαβαίνω;

«Βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο» –γνωστή έκφραση.

Δηλαδή;

Σου φαίνεται ότι το παράδειγμα, με τα δύο εργοστάσια και τον ευνοούμενο του βουλευτή, είναι κάτι παρατραβηγμένο. Ή κάτι που διορθώνεται. Το ίδιο, όμως, θα ήταν κι αν τα λάθη στο management τα είχε κάνει ένας καταξιωμένος αστέρας της αγοράς στελεχών.

Η ουσία, αν θέλεις να στο πάω μέχρι τέλους, είναι ότι τιμωρούμε την επιχειρηματική επιτυχία. Κάθε επιχειρηματίας διαισθάνεται αυτή την αδικία, αν δεν την συνειδητοποιεί. Σκέψου και ότι στο τέλος είναι πιθανό να βρεθεί να διασώζει με τους φόρους του την επιχείρηση του ακαμάτη γείτονα. Δεν έχει τέλος ο παραλογισμός του συστήματος.

Να στο πω και μεταφορικά. Είμαστε σαν μία ποδοσφαιρική ομάδα, όπου ο ιδιοκτήτης της ομάδας βάζει τον εξής κανόνα: να πλένει –αμέσως μετά το ματς– τις φανέλες και τις κάλτσες όλης της ομάδας όποιος βάζει γκολ. Πες μου πόσες Κυριακές θα πανηγυρίσει ο γκολτζής της ομάδας;

Το ‘πιασα. Πού έχουμε φθάσει σήμερα;

Η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα έχει γίνει επικίνδυνο σπορ. Πηγές κέρδους είναι ό,τι πιο αρρωστημένο βάλει ο νους ανθρώπου. Κρατικοδίαιτες πρακτικές, κόλπα με τους φόρους, επιδοτήσεις, κομπίνες. Εκλείπει το μοντέλο του τολμηρού επιχειρηματία που πλουτίζει στα ίσια. Υπάρχουν εξαιρέσεις, και τονίζουν τον κανόνα εκκωφαντικά.

Οι ευρύτερες συνέπειες, είναι ακόμη πιο βαθιά. Εκλείπει η πρωτοβουλία, η πρωτοπόρα σκέψη και δράση. Παραπέρα: εκλείπει ο ανδρισμός. Και η Ελλάδα, όπως και η Ευρώπη, ψάχνει τις λύσεις στο μέγα δημογραφικό της πρόβλημα σε επιδόματα, κρατικές στηρίξεις και δεν συμμαζεύεται.

Μήπως είσαι και σεξιστής;

Για το δημογραφικό μιλάμε. Και οι νόμοι της πραγματικότητας, καλή μου, είναι απλοί. Παιδιά γεννιούνται από τον συνδυασμό ανδρισμού και θηλυκότητας. Ούτε από επιδόματα, αλλά και ούτε από σχέσεις εκτίμησης μεταξύ ομοφυλοφίλων.

Αν όλα αυτά είναι σεξισμός…

Το τερμάτισες.

Όχι ακόμη.

Πολύ φοβάμαι ότι ζούμε, απλώς, την εποχή που οι κατ’ εξοχήν εκπρόσωποι της λευκής φυλής έχουν να απαντήσουν στο ωμό δίλλημα: «Αλλάζουμε, ή πεθαίνουμε». Θα αργήσουν –πόσο άραγε;– οι άλλες φυλές να πάρουν χαμπάρι τι σημαίνει να πλένει τις φανέλες ο σκόρερ, αλλά έχουν κάποιο χρόνο να το σκεφθούν.

Ομηριστί: «όψιμον οψιτέλεστον».

Η Ελλάδα, πάντως, κ-α-ι σε αυτό το σημείο, αποδεικνύεται ότι δ-ε-ν είναι τριτοκοσμικός ουραγός. Ίσα-ίσα, όπως αποδεικνύεται, προπορεύεται. Σκοντάφτει πρώτη στα δομικά προβλήματα του πολιτισμού μας. Τι πιο λογικό, αφού αυτή τον δημιούργησε.

Ματ.

Να δούμε ποιος θα πλένει τις φανέλες;

Δεν υπάρχει λόγος –κατάλαβα. Πες μου την πρότασή σου.

Αντιπροτείνω ετήσιο φόρο περιουσίας:

(α) 1% επί της αξίας των ακινήτων,

(β) 3% επί της αξίας των μεταφορικών μέσων, και

(γ) 1% επί της αξίας των επιχειρήσεων, αλλά αφού αφαιρεθεί η αξία των ιδιόκτητων ακινήτων και μεταφορικών μέσων.

Μισθοί, συντάξεις, κέρδη;

Αφορολόγητα.

Τι δεν καταλαβαίνω;

Μάλλον δεν μπορεί να πάει το μυαλό σου ότι προτείνω πλήρη φορολογική απαλλαγή για τα εισοδήματα. Που σήμερα φορολογούνται αγρίως.

Σήμερα φορολογούνται οι μισθοί και οι συντάξεις, τα κέρδη, τα μερίσματα, οι τόκοι κ.λ.π. Και στα ακίνητα, έχουμε ΕΝΦΙΑ και φόρο στα –τυχόν– ενοίκια. Συν τα τέλη κυκλοφορίας αυτοκινήτων και λοιπών μεταφορικών μέσων.

Να στο πω κι αλλιώς να το καταλάβεις: ο φόρος περιουσίας που προτείνω δ-ε-ν είναι ένας ακόμη φόρος. Είναι ο μόνος άμεσος φόρος.

Όπως λες κι εσύ: ΜΙΣΟ ΛΕΠΤΟ, ΝΑ ΤΟ ΚΑΛΟΣΚΕΦΘΩ…

Σου θυμίζω ότι είμαστε στο «αν μη τι άλλο, να το δούμε».

Ο.κ. Να τα πάρουμε ένα-ένα, και με τη σειρά. Πώς θα βγαίνει η αξία, και δεν θα έχουμε τα ίδια;

Με το ρεαλιστικό σύστημα –όπως το βάφτισα.

Η κεντρική ιδέα, είναι ότι την αξία την δηλώνει ο δικαιούχος. Αλλά –εδώ είναι το κόλπο– τον δεσμεύει παντού. Στα δικαστήρια, στις τράπεζες, στις ασφαλιστικές –παντού. Τέρμα τα αστεία.

Υπό αυτό το νομικό πλέγμα, αν δηλώσει μικρότερη αξία για να γλυτώσει φόρους, κινδυνεύει με πολύ μεγαλύτερες ζημιές. Αν πράγματι το καλοσκεφθείς, θα δεις ότι ο φορολογούμενος θα έχει όχι απλώς κίνητρο, αλλά –κυρίως– συμφέρον να είναι ειλικρινής.

Βοηθητικά, το σύστημα προτείνει εύλογη αξία. Αν σε ενδιαφέρουν λεπτομέρειες, να σου δώσω παραπομπή. Αλλά, αν θες να μείνουμε στα βασικά, έχει δημοσίως χαρακτηρισθεί «αξιοπρεπέστατο!!».

Αν βάλεις μαζί το συμφέρον και την αξιοπρέπεια, πες μου ποιος θα φοροδιαφεύγει.

Το φαντάζομαι. Συμφωνώ να μείνουμε στα βασικά. Πώς θα «βγαίνει» το κράτος;

Θα έχει πολύ λιγότερα έξοδα από τα σημερινά. Ολόκληροι τομείς κρατικών παρεμβάσεων θα πάψουν να έχουν νόημα ύπαρξης. Έχουμε ατελείωτους κοστοβόρους μηχανισμούς π.χ. ενίσχυσης τηε επιχειρηματικότητας, που στην πραγματικότητα σπρώχνουν το άλογο με το κάρο μπροστά του.

Χωρίς να το αναλύσουμε περισσότερο, ισχυρίζομαι ότι έχουμε καπιταλισμό με σοσιαλιστικής λογικής φορολογικό σύστημα. Οξύμωρο σχήμα.

Κι όλα αυτά ανατρέπονται με μία απλή αλλαγή στο ΤΙ φορολογούμε;

Ακριβώς.

Κι όταν λέμε «χιονοστιβάδα», επί του προκειμένου, να ξέρεις ότι υποβαθμίζουμε την ευλόγως αναμενόμενη εικόνα. Πρόκειται απλώς για κοινωνικό big-bang. Ξανασκέψου αυτά που λέγαμε πριν για τις συνέπειες του φορομπηχτισμού. Ε, όοολο αυτό, γυρίζει ανάποδα.

Σςςςς… Η αρχή του φαύλου κύκλου, αν θυμάμαι καλά, ήταν με την προσπάθεια φοροδιαφυγής. Τι προσδοκάς σχετικά;

Παύει να έχει έννοια η φοροδιαφυγή. Δεν καταπολεμάται –εξαφανίζεται. Σου είπα για τον συνδυασμό συμφέροντος και αξιοπρέπειας. Αλλά, να το δούμε και κομμάτι-κομμάτι;

…

Μπορείς –πρώτον– να κρύψεις ότι έχεις ένα ακίνητο, ένα μεταφορικό μέσο, μία επιχείρηση; Θα κρύψεις την αξία –δεύτερον– όταν έχεις συμφέρον να είσαι ειλικρινής; Και –τέλος– θα αρνηθείς την καταβολή φόρου, σε ένα δίκαιο και ανταποδοτικό φορολογικό σύστημα; Σε ένα αξιοπρεπέστατο φορολογικό σύστημα;

Όχι, σίγουρα.

Κι όμως, δεν είναι τόσο απλό. Εκεί, ναι!, τείνει θεωρητικά το σύστημα που προτείνω. Επί πλέον, είναι πράγματι ένα σύστημα που βασίμως προβλέπεται ότι θα αυτοβελτιώνεται. Είναι ενάρετος κύκλος. Οι συνεπείς φορολογούμενοι, θα αισθάνονται όλο και πιο όμορφα. Είναι ο παράδεισός τους.

Αλλού είναι το χοντρό πρόβλημα.

Για πες.

Θα στο πω όπως το έζησα και το διέγνωσα.

Όταν πρωτοπαρουσίαζα την πρότασή μου στο forum του capital.gr, είχα διάλογο με έναν επιχειρηματία. Έτσι έλεγε, και αυτό φαινόταν από τα λεγόμενά του.

Έκανε, λοιπόν, διάφορες ενστάσεις. Το ένα δεν γινόταν, το άλλο δεν είναι δίκαιο κ.λ.π. κ.λ.π. Του απαντούσα σε ένα-προς-ένα. Άλλα τα παραδεχόταν, σε άλλα σιωπούσε. Στο τέλος, έγραψε ξεκάρφωτα το εξής απίστευτο: αν γίνει αυτό το φορολογικό σύστημα, εγώ θα πάω την επιχείρησή μου στην Βουλγαρία.

Εξαφανίσθηκε, αφήνοντας αναπάντητη την τελευταία ερώτησή μου: θα έχει λιγότερους φόρους στην Βουλγαρία που θα πας;

Το συμπέρασμά σου;

Θα φύγει από την Ελλάδα γιατί δεν θα μπορεί να φοροδιαφεύγει. Τον ενδιαφέρει –έτσι πιστεύω– να μπορεί να κλέβει την εφορία, όχι να πληρώνει λιγότερους φόρους.

Λογικό το βρίσκω –ως ερμηνεία του φαινομένου, εννοείται.

Θενξ. Μόνον που κάπου εκεί «φθάνει ο κόμπος στο χτένι». Πάνω απ’ όλα, όπως αντιλαμβάνεσαι, προωθώ όχι συνταγματική αλλαγή, όχι απλή αλλαγή πολιτεύματος, όχι απλή αλλαγή φορολογικού συστήματος –ας μη συνεχίσω.

Πρωτίστως, προωθώ μία ηθική επανάσταση.

Ακριβώς. Από το στόμα μου το πήρες. Αλλά, μια και το έφερε η κουβέντα στην Ηθική, να σε ρωτήσω κάτι βασικό: Πώς θα πληρώνει φόρους κάποιος που έχει ακίνητα αλλά δεν έχει εισοδήματα;

Εκεί ακριβώς, στην απάντηση σε αυτή την ερώτηση, κρίνεται το αν έχεις μπει στην ουσία της επαναστατικής αλλαγής. Αν, δηλαδή, μπορείς να βάλεις με το μυαλό σου το νέο τοπίο. Αν μπορείς να απεγκλωβισθείς από την διαχείριση της μιζέριας.

Αλλά, δες –στα γρήγορα– και τι προτείνω για την έμμεση φορολογία. Προτείνω, εν γένει, αφορολόγητη την κατανάλωση. Θα φορολογούνται μόνον ορισμένα είδη, και για ειδικούς ανταποδοτικούς λόγους. Π.χ. ο φόρος στα τσιγάρα, θα πηγαίνει για την Υγεία. Ο φόρος στα καύσιμα, θα πηγαίνει στο Περιβάλλον.

Αλλά μην επεκταθούμε, αν και υπάρχει κι εδώ μία άρση αντινομίας.

Ναι, αλλά δεν  μου απάντησες.

Να απαντήσω τώρα.

Πρώτον, αν έχω δίκιο, η φορολογική επανάσταση που προτείνω είναι θεραπεία κοινωνικού καρκινώματος καθολικής μετάστασης. Θέμα προτεραιοτήτων, δηλαδή.

Δεύτερον, το τελευταίο που περιμένει κανείς, μετά από μία τέτοια ηθική επανάσταση, είναι η κοινωνία να αφήσει αβοήθητους τους πράγματι ανήμπορους.

Τρίτον, σκέψου πόσους φόρους πληρώνει τώρα ο άνθρωπος που σκέπτεσαι ως παράδειγμα, και δεν θα τους πληρώνει άλλο. Στη σύνταξη, στα τρόφιμα κ.λ.π.

Και, τέταρτον, αλλά και πιο βασικό, οι δυνατότητες αξιοποίησης του ακινήτου, ώστε να έχει εισοδήματα, αλλάζουν θεματικά.

Κατά τα άλλα, φυσικά μιλάμε για big-bang, αλλά η αλλαγή θα γίνει σταδιακά. Όχι από την μία μέρα στην άλλη.

Κατάλαβα.

Το ερώτημα είναι απλό: την θέλεις αυτήν την αλλαγή; Κι αν ναι, πόσο; Τι θα έκανες γι’ αυτή την ηθική επανάσταση; Θα ήθελες να την ζήσουν τα παιδιά σου και τα εγγόνια σου;

Φυσικά ναι, ούτε συζήτηση.

Τότε τι σε βάζει σε σκέψεις; Σκέψου και το άλλο: τί θα γίνει χωρίς αυτή την επανάσταση Ηθικής; Τι θα γίνει με τα καρκινώματα που υποδεικνύω;

Ντρέπομαι που στο λέω ρε συ Κώστα, αλλά “too good to be true”. Πολύ καλό για να είναι αλήθεια. Πες μου στα ίσια: μήπως είσαι Δον Κιχώτης;

Είμαι.

Έλα, κόψε την πλάκα. Σοβαρολογώ.

Αφού σοβαρολογείς, να σου απαντήσω κι εγώ στα ίσια.

Πρώτα απ’ όλα, απαξιώνεις μία αξιόλογη μυθιστορηματική μορφή. Κακώς αποδίδεται στον ήρωα του Θερβάντες έλλειψη αντίληψης της πραγματικότητας. Αλλά, σίγουρα, αυτό που σε κάνει να με συνδέεις με το ισπανικό μυθιστόρημα, είναι η μοναχική προσπάθεια για ευρείες και ενάρετες αλλαγές Ηθικής.

Σωστά.

Απαντώ ευθέως: Είναι, μάτια μου όμορφα, πολύ εύκολο να βάζεις ταμπέλες. Επίσης, είναι ένας πολύ καλός λόγος να αποφύγεις μία γερή αναπλαισίωση –τα είπαμε.

Επί της ουσίας, λοιπόν, θα είχα να σου συστήσω να προσέξεις τις διαφορές στο ΤΙ και το ΠΩΣ. Εντοπισμός του πυρήνα του προβλήματος και μηχανισμοί κοινωνικών χιονοστιβάδων –οι κυριότερες. Μεταξύ πολλών άλλων.

Θα το ξανασκεφθώ.

Όπως και να ‘ναι, στην επόμενη «συνέντευξή» μας, και τελευταία αυτής της σειράς, θέλω να συζητήσουμε το τι σκέπτομαι για την σταδιακή προώθηση αυτής της –στα σχέδια, εννοείται– φιλόδοξης κοσμοθεωρίας.

Εδώ που φθάσαμε, όμως, θα σου απαντήσω και με μία ιεροσυλία. Θα «παντρέψω» δύο ατάκες εντελώς αντιδιαμετρικών προελεύσεων.

Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ: «Το κέρδος χαμογελάει στην καλοσύνη, όταν το καλό είναι προσοδοφόρο».

«Μπορείς να πετύχεις περισσότερα με μια καλή κουβέντα κι ένα όπλο, απ’ ό,τι μόνον με μια καλή κουβέντα». Αλ Καπόνε.

Άσε τις μαγκιές φιλαράκι, κι απόδειξε το πρώτο.

23 Σεπτεμβρίου 2018

Κώστας Τζαναβάρας

Προηγούμενες «συνεντεύξεις»:

2/9 «Για την Ελληνική Αναγέννηση»

9/9 «Για την Αναπλαισίωση»

16/9 «Για την Ανατροπή»

Επόμενη:

30/9 «Για την Εθνική Χειραφέτηση»

Για την Ανατροπή

Γουστάρω ανατροπές. Αλλά για τι ανατροπή μιλάς;

Σε θεμελιώδεις αντιλήψεις μας. Στην έννοια που δίνουμε σε μερικούς από τους πιο βασικούς όρους της κοινωνικής μας ζωής.

Το κυριότερο, όμως, είναι ότι μιλάω για δημιουργικές ανατροπές. Οι αντίστοιχες τωρινές μας αντιλήψεις, οδηγούν σε αδιέξοδα. Ενώ οι προτεινόμενες υπόσχονται ντόμινο ενάρετων και δημιουργικών αλλαγών.

Ποιος κρίνει αν είναι ενάρετες ή όχι;

Ο καθένας μας. Με την θέση που παίρνει στη μάχη ιδεών.

Και τι θα ήταν μη δημιουργικές ανατροπές;

Αναδιανεμητικές. Αυτές, δηλαδή, που δεν δημιουργούν πλούτο, αλλά μοιράζουν τον ήδη υπάρχοντα πλούτο. Συνήθως, συρρικνώνοντάς τον ταυτόχρονα.

Και γιατί πιστεύεις ότι θα είναι δημιουργικές;

Από την σχεδιασμό τους –δεν γίνεται να αξιολογηθούν αλλιώς οι νέες ιδέες.

Βασίζονται, λοιπόν, σε σαφή διάγνωση του πυρήνα του προβλήματος. Της απώτερης αιτίας. Αιτιολογώ αντίστοιχες επεμβάσεις. Και, μετά την αιτιολογημένη επέμβαση, οι επόμενες αλλαγές προκύπτουν σε μορφή χιονοστιβάδας.

Είναι καλό σημάδι να έρχεται χιονοστιβάδα;

Στο βουνό, όχι. Μεταφορικά, εξαρτάται.

Μεταφορικά, «χιονοστιβάδα» σημαίνει κάποιας μορφής φυσική δυναμική. Σημαίνει την απελευθέρωση φυσικών δυνάμεων. Πρόκειται, λοιπόν, για μεγάλης ισχύος «εργαλείο», το οποίο χρειάζεται αντίστοιχη προσοχή και επιδεξιότητα.

Επί του προκειμένου, προτείνω ειδικά τεκμηριωμένες αλλαγές, που συνιστούν «απελευθέρωση χιονοστιβάδας». Και ισχυρίζομαι ότι, αυτές οι φυσικές δυνάμεις που απελευθερώνονται, προκαλούν ασυγκράτητο ντόμινο ενάρετων και δημιουργικών αλλαγών.

Είναι τόσο απλό;

Είναι. Και, το ότι είναι απλό, αποτελεί ισχυρή θεωρητική ένδειξη ευστοχίας. Στην Επιστήμη, υπάρχει από αιώνες το «Ξυράφι του Occam». Ένα σαφές κριτήριο για το ποιά λύση ενός προβλήματος είναι η σωστή –η απλούστερη. Και είναι χαρακτηριστικό το ότι, αυτό το ασφαλές κριτήριο ευστοχίας, έχει ξεχαστεί και εγκαταλειφθεί από τους επιστήμονες στη Δύση.

Ίσως έχεις ακουστά μία παραστατική εκδοχή του: «Σε ένα πολύπλοκο πρόβλημα, η λύση είναι απλή. Αν δεν είναι απλή, δεν είναι η λύση.» Άντε μίλα για απλές λύσεις σήμερα.

Σε αυτό το κλίμα, κανείς δεν πιστεύει σε αξιόπιστο σχεδιασμό κοινωνικών αλλαγών. Όλες οι ιδέες, συλλήβδην, είναι «λόγια». Αδικώ κανέναν;

Βάστα –θα σε χάσω τελείως. Να τα δούμε όλα αυτά πιο συγκεκριμένα;

Πολύ καλή ιδέα. Εννοείς, υποθέτω, να δούμε τι απλό προτείνω.

Ε ναι. Να μη μιλάμε τόσο γενικά και θεωρητικά.

Προτείνω, λοιπόν, δύο βασικά –όπως λέω– «τουβλάκια»: [1] αριστοδημοκρατία και [2] φοροδικαιοσύνη. Με αυτά τα δύο τουβλάκια, θα χτίσουμε τον κόσμο των παιδιών μας. Θα αλλάξουμε τα πάντα.

Ένα-ένα. Την αριστοδημοκρατία σου, μου την είχες διαφημίσει στην πρώτη συζήτησή μας, «Για την Ελληνική Αναγέννηση». Καιρός να μου πεις τι εννοείς.

Κατ’ αρχήν, πρόκειται για πολίτευμα.

Δεν είναι νέο πολίτευμα, όσο κι αν είναι πρωτάκουστος ο όρος. Μορφή αριστοδημοκρατίας έχει η Ελβετία. Αλλά και στην αρχαιότητα, μορφή αριστοδημοκρατίας είχε η Σπάρτη.

Ποια είναι η βασική διαφορά δημοκρατίας και αριστοδημοκρατίας;

Οι επιστάμενοι.

Είναι οι διακεκριμένοι πολίτες που υπηρετούν τον πολιτικό διάλογο, προκειμένου να αποφασίσουμε. Αυτοί φροντίζουν για τη σαφή διατύπωση και στοιχειοθετημένη διερεύνηση κάθε εναλλακτικής.

Ετοιμάζουν, δηλαδή,  τα σχέδια αποφάσεων που τίθενται στην κρίση του συνόλου των πολιτών.

Πώς ορίζονται αυτοί οι «διακεκριμένοι πολίτες»;

Στην Ελβετία, που το έχει προχωρήσει καλύτερα, είναι αφ’ ενός το υπουργικό συμβούλιο και αφ’ ετέρου πρωτοβουλίες πολιτών. Και γίνεται δημοψήφισμα, αλλά αφού κάθε Ελβετός έχει λάβει ταχυδρομικώς έντυπο με τις αιτιολογημένες απόψεις των δύο πλευρών.

Αν το καλοσκεφθούμε, κάτι τέτοιο όχι απλώς δεν έγινε στα πρόσφατα δημοψηφίσματα, του 61,2% ΟΧΙ και του Brexit, αλλά ούτε θα μπορούσε να γίνει.

Γιατί;

Επειδή η κοινοβουλευτική δημοκρατία έχει τόσο φθείρει την δυνατότητα συγκλίσεων μέσω διαλόγου, που έχουμε φθάσει να είναι αδύνατη η σύγκλιση ακόμη και αυτών που συμφωνούν στο ΝΑΙ, ή το ΟΧΙ.

Πώς γινόταν αυτή η προετοιμασία αποφάσεων στη Σπάρτη;

Επιστάμενοι, ήταν οι 5 έφοροι. Άνθρωποι κύρους. Το ήθος τους, εγγυόταν την ποιότητα των εισηγήσεών τους. Και αυτό –κατά τα λακωνικά ήθη– καθιστούσε περιττό τον πολιτικό διάλογο.

Ετοίμαζαν, λοιπόν, τα σχέδια αποφάσεων, και τα εξέθεταν στην «Απέλλα», τη συνέλευση όλων των ελευθέρων πολιτών. Και γινόταν, χωρίς άλλη συζήτηση, ψηφοφορία δια βοής.

Αντιστοίχως, τι γινόταν στην Αθήνα;

«Τις αγορεύειν βούλεται;» φώναζε ο κήρυκας, στην «Εκκλησία του Δήμου», και σηκωνόταν ο καθένας και έλεγε την ελεύθερη γνώμη του. Και, στο τέλος, ψήφιζαν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες.

Θαυμάσιο μου φαίνεται. Ποιο είναι το πρόβλημα;

Έχει «αχίλλειο πτέρνα». Δημαγωγία, με μία λέξη.

Στην Αθήνα, «δοξάσθηκε» η –κατά τον όρο του Αριστοτέλη– «εριστική διαλεκτική». Η τέχνη να κερδίζεις σε μία λογομαχία, έχεις-δεν-έχεις δίκιο.

Αυτή, και τα αποτελέσματά της, όπως η καταστροφική απόφαση εκστρατείας στη Σικελία, έκαναν τον Πλάτωνα να χαρακτηρίσει τη δημοκρατία «πόλεως νόσημα».

Τι γινόταν ακριβώς;

Οργανωμένες ομάδες, κάτι σαν τα σημερινά κόμματα, αλλά όχι με ίδιο θεσμικό ρόλο, αναλάμβαναν να υφαρπάξουν ψήφους. Με ψέματα και ωραιοποιήσεις, με διαστροφή των προτάσεων της άλλης πλευράς, με προσωπικές επιθέσεις στους αντιπάλους κ.τ.τ.

Είχαν βρει και το κόλπο να μιλάνε διαδοχικά πολλοί με τις ίδιες απόψεις. Με κάποιο πρόσχημα, επαναλάμβαναν προτάσεις που είχε πει προηγουμένως και άλλος του ίδιου κόμματος. Κάτι σε προπαγάνδα και πλύση εγκεφάλου, ένα πράγμα…

Με την ύπαρξη επισταμένων, για να γυρίσουμε στο θέμα μας, δεν μένει χώρος για δημαγωγία πριν τις καθολικές ψηφοφορίες της αριστοδημοκρατίας.

Άρα η άμεση δημοκρατία δεν έχει μονοπώλιο στις άμεσες διαδικασίες.

Ακριβώς. Και αυτό ζορίζει άσχημα πολλούς.

Να δεις μόνον τα μούτρα αμεσοδημοκράτη, όταν ανακαλύπτει ότι η Ελβετία δεν αφήνει χώρο για αθλιότητες. Άσε όταν μαθαίνει ότι θεωρούν πρότυπό τους την Αρχαία Σπάρτη. Για πότε αλλάζει θέμα συζήτησης, να δεις, από εκεί που εκθείαζε την «άμεση δημοκρατία» της Ελβετίας…

Λαμπρά! Οι Ελβετοί, τι άλλο κάνουν;

Πρώτα απ’ όλα, οι Ελβετοί είναι άλλης φυσιογνωμίας άνθρωποι. Εκ φύσεως, δεν επιτρέπουν εριστικότητα. Είναι θετικοί, εργατικοί και παραγωγικοί –άλλο θέμα τι τους λείπει.

Δεν εκπλήσσει –συνεχίζω– το ότι διάλεξαν ως πρότυπο το πολίτευμα της Αρχαίας Σπάρτης. Αλλά ούτε και το ότι το «μπόλιασαν» με ουσιώδη στοιχεία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Κράτησαν όμως, τόσο τους επιστάμενους της Σπάρτης, όπως και την πεμπτουσία της κοινωνίας της Σπάρτης. Έχεις ακούσει κάτι;

Όχι. Σίγουρα.

Συγκατάβαση. Είναι η έννοια που η δημοκρατία έχει διαστρέψει όσο καμία άλλη.

Κάτσε μισό λεπτό: με ποιους μου λες να είμαι συγκαταβατική;

Το βλέπεις; Συγκαταβατικότητα, καλή μου, δ-ε-ν σημαίνει να σκύβεις στους άλλους. Δεν σημαίνει να είσαι …yeswoman. Σημαίνει να καταλαβαίνεις τι λέει αυτός που διαφωνείτε –εννοείται: το ίδιο και ο άλλος.

Αν το θες, συγκαταβατικότητα είναι το αντίθετο της δημαγωγίας. Όχι της διαφωνίας.

Γερή ανατροπή!

Ε ναι. Αν και δεν νομίζω να έχεις «πιάσει» μέχρι πού φθάνει αυτή η ανατροπή…

Ναι φωστήρα μου. Περίμενε μετά να σε συμπαθήσω.

Ναι. Κατ’ αρχήν, η συγκαταβατικότητα απορρέει και διαπνέεται από την έννοια του κοινού συμφέροντος. Καλύτερα: του ολοφάνερα κοινού συμφέροντος.

Υπάρχει, δηλαδή, και αναδεικνύεται, ένα minimum που εξυπηρετεί τους πάντες. Από αυτό το minimum  και πέρα, ας βγάζουμε και τα μάτια μας,. Σωστά;

Προχώρα.

Στη συνέχεια, η συγκαταβατικότητα «υπονομεύει» την περιώνυμη ταξική πάλη. Εν τέλει, αναδεικνύει το τι ακριβώς έχουν να χωρίσουν οι κοινωνικές τάξεις. Η έμφαση, στο ακριβώς. Το τονίζω.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο, η Ελβετία έχει πετύχει «συνεργία των τάξεων». Και πριν με ρωτήσεις αν θα μπορούσε να γίνει αυτό στην Ελλάδα, σκέψου ποιός θα το ήθελε.

Έχεις δίκιο, αλλά μου γίνεσαι όλο και αντιπαθέστερος.

«Το καλό γιατρικό, έχει πικρή γεύση» –κινέζικη σοφία, εκδόσεις Οδυσσέας.

Και γιατί, φωστήρα μου, να μην αντιγράψουμε τους Ελβετούς;

Το σύστημά τους δεν κάνει για την Ελλάδα. Έχει «τρύπα».

Θα ανακύψει –πιστεύω– και στην Ελβετία, αλλά θα αργήσει. Στην Ελλάδα, όχι μόνο θα φαινόταν η τρύπα μέσα σε μερικά χρόνια, αλλά είναι και για γέλια ακόμη και σαν σκέψη.

Να δω τι βρήκες πάλι…

Έχουν για καμάρι τους τον «χρυσό κανόνα», που μοιράζει μετεκλογικά τις θέσεις υπουργών στα 4 κόμματα. Έχουν πάντα όλα τα κόμματα στην κυβέρνηση. Ανεξαιρέτως. Και, τα 4 κόμματα που έχουν, συνεννοούνται ποιο υπουργείο θα πάρει το καθένα.

Έχουν 7 υπουργεία, αλλά σκέπτονται να τα αυξήσουν. Γιατί κλαις;

Σκέ… σκέπτομαι… Ε ναι, σε καλό μας τα γέλια. Εσύ τι προτείνεις προκομμένε μου;

Άμεση εκλογή ανακλητών.

Θα το αναλύσεις.

Αριστοδημοκρατική διάκριση εξουσιών, σε συνδυασμό με άμεσες και προσωποπαγείς εκλογικές διαδικασίες. Με βάση την ιδέα των επισταμένων, όχι δηλαδή εκπροσώπων στο στυλ του κοινοβουλευτισμού.

Έχει σημασία να δεις διαδοχικά το ΤΙ, το ΠΩΣ και το ΑΝ της αριστοδημοκρατίας. Τις αντίστοιχες λειτουργίες, δηλαδή, (α) έκδοσης νόμων και πολιτικών αποφάσεων, (β) εφαρμογής τους, και (γ) ελέγχου της εφαρμογής τους.

Το πρώτο, νομίζω το είπαμε. Με τους επισταμένους και τα δημοψηφίσματα.

Ακριβώς. Πρόσεξε και κάτι: η Νομοθετική Εξουσία, όπως την προτείνω, είναι όχι μόνον τελείως διαχωρισμένη από τις άλλες, αλλά είναι και διασπασμένη σε Προβουλευτική (οι επιστάμενοι) και Εγκριτική.

Καινούργιο φρούτο αυτή η Εγκριτική;

Ναι. Αλλά να το δούμε στο τέλος;

Ας μη σου χαλάσω χατίρι. Στην Εκτελεστική, τι ανατροπές προτείνεις;

Κατ’ αρχήν, όπως αντιλαμβάνεσαι, την πρώτη ανατροπή την είπαμε. Είναι άλλο να εκλέγεις αρχηγούς που φτιάχνουν ό,τι νόμους θέλουν και κάνουν κάτι-σαν-αυτό που έταξαν στα μπαλκόνια. Και άλλο να εκλέγεις απλά εκτελεστικά όργανα.

Είναι τελείως διαφορετικός χαρακτήρας εκτελεστικής εντολής. Αν το θες, επιστάμενοι είναι πια κι αυτοί. Επιστάμενοι εφαρμογής.

Ναι, είναι σαφές. Στη συνέχεια;

Στα πλαίσια αυτά, τους δίνουμε ευρείες εκτελεστικές αρμοδιότητες. Και τους εκλέγουμε σε τελείως ανεξάρτητες εκλογές, και προσωπικά. Εκλέγουμε άμεσα, δηλαδή, πρωθυπουργό, υπουργό Παιδείας κ.λ.π.

Αυτό κι αν είναι ανατροπή. Τέρμα οι μαριονέτες –σωστά κατάλαβα;

Γάτα. Σκέψου μόνον ποιοι π.χ. από τους υπουργούς Παιδείας που θυμάσαι θα είχαν κάποιους να τους προτείνουν σε άμεση εκλογή. Σκέψου απλά, δηλαδή, όχι ποιους θα εκλέγουμε, αλλά ποιοι θα είναι υποψήφιοι.

Μια χαρά, αλλά μήπως θα γίνεται «μύλος»;

Όχι, κάθε άλλο. Η πολιτική εντολή καθενός είναι σαφής. Και η κοινή προέλευση των επί μέρους εντολών, εγγυάται την κυβερνητική συνοχή.

Αλλά, επί πλέον, έχει σημασία ότι –κατά τεκμήριο!– δεν θα εκλέγουμε ανθρώπους μικροπρεπείς. Εκεί, τουλάχιστον, τείνει λογικά το προδιαγραφόμενο σύστημα. Περιμένεις «συντροφικά μαχαιρώματα» από ανθρώπους αξίας; Αλλά δες κι αυτό: ένας τέτοιος υπουργός Παιδείας, λ.χ., γιατί να ανταγωνίζεται και να υπονομεύει τον υπουργό Εξωτερικών, ή Περιβάλλοντος;

Οι υπουργοί, άρα, δεν θα νομοθετούν;

Όχι.

Φυσικά θα έχουν την δυνατότητα νομοθετικών πρωτοβουλιών. Θα μπορούν, δηλαδή, να προτείνουν νόμους και αποφάσεις. Δεν θα είναι απλώς υψηλόβαθμοι υπάλληλοι.

Αλλά δεν θα έχουν πίσω τους κομματικούς στρατούς να υπερψηφίζουν εκ προοιμίου. Δεν θα έχουν προεξασφαλισμένη έγκριση, σε συνήθως αδειανά έδρανα. Θα χρειάζεται να πείσουν.

Λογικό. Κάτι έλεγες και για Ελεγκτική Εξουσία.

Ναι. Ελέγχει ΑΝ τα πάει καλά το ΠΩΣ με το ΤΙ. Αν η Εκτελεστική Εξουσία, δηλαδή, εκτελεί σωστά την πολιτική εντολή που έχει λάβει.

Επιστάμενοι είναι κι αυτοί, αιρετοί επίσης, οι οποίοι ετοιμάζουν σχέδια αποφάσεων ελέγχου μελών της Εκτελεστικής Εξουσίας, μέσα από ανάλογες διαδικασίες. Σχέδια που –κι αυτά– ψηφίζονται από την Εγκριτική Εξουσία.

Τουτέστιν: Θα βγάζουμε στη σέντρα, και εδώ και τώρα, την όποια αυθαιρεσία. Και φθάνει ο έλεγχος μέχρι άμεση ανάκληση και καθαίρεση μελών της Εκτελεστικής Εξουσίας.

Μόνο που θα έχει και συνέπειες για αστήρικτες κατηγορίες.

Πάμε και στην Εγκριτική;

Ψηφίζουμε όλοι, ή ένα ευρύ σώμα εκπροσώπων.

Έχω παρουσιάσει στο internet την πρόταση για «Το εργαλείο της δημοκρατίας». Ένα σύγχρονο σύστημα για άνετη, γρήγορη και οικονομική διεξαγωγή ψηφοφοριών (εκλογές, δημοψηφίσματα). Βρες το: «ΕΛΛΗΝΟΠΡΕΠΕΣ ΚΡΑΤΟΣ - Πρόταση Εθνικού Οράματος».

Κάποια θέματα, το βλέπουμε ποια, μπορεί να ψηφίζονται  από ένα ευρύ σώμα εκπροσώπων. Δεν είναι ανάγκη να ψηφίζουμε όλοι για όλα. Αυτό το ευρύ σώμα, σε εθνική κλίμακα, μπορεί να είναι το σώμα των δημάρχων. Να αναβιώσουμε την Αμφικτιονία.

Αυτή λοιπόν η Εξουσία, η Εγκριτική, έχει ανά πάσα στιγμή τον τελευταίο λόγο στο ΤΙ το ΠΩΣ και το ΑΝ. Εκλέγει, ψηφίζει και ελέγχει.

Καλό μου ακούγεται, αλλά μήπως είναι περίπλοκο;

Σου φαίνεται περίπλοκο, γιατί σου είναι πρωτάκουστο. Είναι, όμως, ξεκάθαρο και απλό. Αλλά χρειάζεται… –πώς το είπαμε;

Αναπλαισίωση!

Τέλεια. Αφού μπεις καλά στο νόημα, μην ξεχάσεις –τότε!– να το κρίνεις. Και να αποφασίσεις αν το θέλεις. Και πόσο το θέλεις –έχει σημασία.

Ξεκαθάρισέ μου: ποιο πρόβλημα βλέπεις ανίατο στο σημερινό πλαίσιο, και θες να βάλουμε νέο;

Όχι μόνον ένα.

Η κοινοβουλευτική δημοκρατία, πρώτον, βιάζει την λαϊκή βούληση ως προς το ΤΙ.

Δεύτερον, ανακατεύει ανεπίτρεπτα το ΤΙ με το ΠΩΣ. Τουτέστιν: την Νομοθετική με την Εκτελεστική Εξουσία.

Και, τρίτον, διαστρέφει τα κριτήρια εκλογής της Εκτελεστικής Εξουσίας. Σκέψου πάλι! τους υπουργούς Παιδείας που θυμάσαι.

Όλα αυτά, το σημερινό μας πολίτευμα απλώς τα επιτρέπει. Και η μακροημέρευση αποδεικνύει περίτρανα τον γνωστό νόμο του Μέρφυ: «Αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει».

Αλλά, ας μην μπούμε σε άλλες λεπτομέρειες. Ούτως ή άλλως, όλα αυτά θα τα σκεφθείς και μόνη σου. Ήθελες να ρωτήσεις κάτι, πριν πάμε στο άλλο «τουβλάκι»;

Ναι. Μου έκανε εντύπωση που δεν με πήγες στον Όμηρο. Από εδώ το πας, από εκεί το φέρνεις, πάντα στον Όμηρο καταλήγεις.

Έχεις απόλυτο δίκιο. Κ-α-ι η αριστοδημοκρατία ξεκινάει στον Όμηρο.

Στην Τροία, και στις δύο αντίπαλες πλευρές, η βασική διαδικασία του ΤΙ γίνεται παρουσία όλων. Και προκύπτει αβίαστα ομοφωνία. Αλλά, φευ!, αυτή είναι μόνον η καλή πλευρά των ομηρικών συνάξεων.

Από εκεί και πέρα, ο Όμηρος δίνει –πάντα με παραστάσεις– τις νοσηρές αποκλίσεις. Όχι μόνον τις αυθαιρεσίες του Αγαμέμνονα, όπως και του Έκτορα. Ο πρώτος δημαγωγός είναι ο Οδυσσέας. Αυτός, είναι και ο πρώτος διδάξας στη φίμωση των «ηγετικών φωνών από τα κάτω» –η περίπτωση Θερσίτη. Εξ ου και έκτοτε μιλούσαν μόνον οι «ρηγάδες».

Ο.κ. Καλά που ρώτησα. Αλλά γιατί ισχυρίζεσαι ότι «Η αριστοδημοκρατία είναι πιο αριστοκρατική από την αριστοκρατία, και πιο δημοκρατική από τη δημοκρατία»;

Αριστοκρατία, σημαίνει να πρυτανεύει το σωστό. Δημοκρατία, σημαίνει να επικρατεί η πλειοψηφία. Και τα δύο συστήματα, θεωρητικά!, πιστεύουν στο διάλογο.

Τα υπόλοιπα, κρίνε τα μόνη σου.

Ναι. Πάνω που πήγαινα να σε συμπαθήσω…

Αυτά έχει η αρμονία κοριτσάκι μου.

Και στο άλλο «τουβλάκι» παντρεύεις την φορολογία με τη δικαιοσύνη;

Ακριβώς. Αλλά πρώτα, θα ήθελα να σου υποδείξω κάτι: έχουμε, για μία ακόμη φορά, σαφή διαχωρισμό του ΤΙ από το ΠΩΣ.

Εν ολίγοις: Όλη η συζήτηση περί αριστοδημοκρατίας, αφορά το δεύτερο. Η φοροδικαιοσύνη, είναι το ΤΙ. Το ζητούμενο στην όλη πολιτική οργάνωση και στη σχέση πολίτη-κράτους.

Για κάν’το μου πιο λιανά.

Η φοροδικαιοσύνη, είναι ο μεζές. Η αριστοδημοκρατία, είναι το πιρούνι.

Το πολίτευμα, γενικά, δεν είναι αυτό που λέμε «αυτοσκοπός». Όσο κι αν κάποιοι γουστάρουν καριέρες, ‘ξουσία, καβγάδες, γηπεδοποίηση κ.λ.π., η κοινωνία θέλει την ουσία. Είναι αυτό που βάζει ψηλά ο Αριστοτέλης, ως ένα βασικό σκοπό του πολιτεύματος: ο διακανονισμός των ιδιοκτησιών.

Χρειάζεται, βέβαια, κάποια επικαιροποίηση. Σήμερα πιά, ελάχιστα μιλάμε για οριοθέτηση των ιδιοκτησιών –έχουμε σχεδόν Κτηματολόγιο. Ελάχιστα, πλέον, μιλάμε και για νομική προστασία –έχουμε εμπράγματο δίκαιο και αστικά δικαστήρια.

Το βασικό που μένει να ρυθμισθεί, σήμερα, είναι η συμμετοχή της ιδιοκτησίας στα κρατικά έξοδα. Η φορολογία δηλαδή, και συγκεκριμένα η άμεση φορολογία.

Εκεί ακριβώς, εισηγούμαι την βασική ανατροπή: αντί να φορολογούμε το εισόδημα, θα φορολογούμε την αξία.

Και λες ότι είναι κολοσσιαία αλλαγή αυτή η φράση όλη κι όλη;

Ναι, σαφέστατα. Χιονοστιβάδα, όσο καμία άλλη στην Ιστορία.

Θα σου πω, όμως, κάτι τελευταίο για σήμερα, μια και σίγουρα σε κούρασα: την αριστοδημοκρατία την χρειαζόμαστε για την πολιτική διαχείριση της κολοσσιαίας αλλαγής της φοροδικαιοσύνης.

Είναι μεγάλο θέμα, όμως, και προσφέρεται να μιλήσουμε ταυτόχρονα και «Για τη Μέθοδο». Πριν δούμε, στο φινάλε μας, τι πρακτικά έχω να σου πω «Για την Εθνική Χειραφέτηση».

Ναι καλέ μου. Σου μύρισε το παστίτσιο μου, ε;

Δεν ξέρω πως θα το πάρεις, φιλενάδα, αλλά καταλαβαινόμαστε.

16 Σεπτεμβρίου 2018

Κώστας Τζαναβάρας

Προηγούμενες «συνεντεύξεις»:

2/9 «Για την Ελληνική Αναγέννηση»

9/9 «Για την Αναπλαισίωση»

Επόμενες:

23/9 «Για τη Μέθοδο»

30/9 «Για την Εθνική Χειραφέτηση»

Για την Αναπλαισίωση

Είχαμε μείνει στην σφαιρική εικόνα «Για την Ελληνική Αναγέννηση» –πώς σου φάνηκε;

Εγώ κάνω τις ερωτήσεις παλικάρι μου.

Καλά ντε, μη βαράς. Δεν σε είπα και παρθένα.

Αυτό σου έλειπε.

Θα απαντήσεις;

Μία σφαιρική εικόνα, ναι, την σχημάτισα. Τι με δυσκολεύει, όμως; Για βόηθα.

Ναι. Είναι μία τελείως πρωτάκουστη συνολική θεώρηση για εσένα. Είχες διαβάσει διάφορα σκόρπια άρθρα μου, και σου άρεσαν όλα. Βρήκες βέβαια μικροψεγάδια, και δυσκολεύτηκες –εδώ που τα λέμε– να βρεις να διαφωνήσεις. Αλλά τώρα κάτι καίριο αλλάζει και σε δυσκολεύει αλλιώτικα.

Αφού πάντως σου άρεσε η προσέγγιση, έστω σε γενικές γραμμές, σου αλλάζει και όλο το πλαίσιο. Σε βάζει σε άλλης κλίμακας αλλαγή απόψεων. Κολοσσιαίας, αν θες. Και χρειάζεται αναπλαισίωση, που δεν είναι κάτι το αυτόματο στον εγκέφαλό μας, ούτε καν σε πολύ απλούστερα πράγματα. Αυτό σε δυσκολεύει.

Επί πλέον, δυσκολεύει και το παρακάτω: Τι θα κάνεις.

Ένα-ένα, να χαρείς. Για ποιο πλαίσιο μιλάμε συγκεκριμένα;

Για τη ματιά μου στην ελληνική κρίση. Ελληνοκεντρική και φιλόδοξη.

Πιο φιλόδοξη, πεθαίνεις. Όντως.

Καταλαβαίνεις, συνεπώς, ότι βάζω τον πήχη πιο ψηλά από ποτέ.

Πολλοί έχουν μιλήσει για Ελληνική Αναγέννηση, ιδίως για την ιδιαίτερη Ελληνική Φυσιογνωμία και την χειραφέτησή της. Πολλοί έχουν υποδείξει και καυτηριάσει την ξενομανία.

Αλλά κανείς δεν κούνησε επιτιμητικά το δάχτυλο στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Κανείς δεν μίλησε έτσι για τον Όμηρο. Όπως, επίσης, κανείς δεν έχει πει κάτι –έξω από κατηγόριες, γκρίνιες και ευχολόγια– για το σαράκι της φυλής μας.

Και κανείς, βέβαια, δεν έκανε τέτοιο άγριο άδειασμα στον δυτικό πολιτισμό. Όχι;

Σε νέο πλαίσιο, λοιπόν, το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον του Ελληνισμού.

Ακριβώς. Αυτή είναι η «Ελληνοκεντρική Θεώρηση της Κρίσης» που εισηγούμαι. Και με αυτήν ακριβώς τη σειρά.

Αλλά θέλω να είμαι ξεκάθαρος, και εξ αρχής, σε ένα λεπτό σημείο: Το ότι βάζω ένα τέτοιο νέο πλαίσιο, ελληνοκεντρικό και φιλόδοξο όπως είπαμε, δεν σημαίνει ότι αναγκαστικά είναι και σωστό. Μπορεί κάλλιστα να είναι λάθος, ή ακόμη και μία μεγάλη μπαρούφα.

Τονίζω εδώ, όμως, και με έμφαση: αν δεν το δεις σαν πλαίσιο, εντελώς καινούργιο μάλιστα, δεν πρόκειται ποτέ να το αξιολογήσεις σωστά. Ούτε αν το απορρίπτεις, ούτε αν το αποδέχεσαι. Θα διαφωνείς ή θα συμφωνείς με κάτι που έχεις μισοκαταλάβει. Με κάτι που νομίζεις ότι λέω.

Κάπως πιο παραστατικά;

Φαντάσου να μιλάει κάποιος για εκβαρβάρωση από την πολιτισμικά καθυστερημένη Δύση π.χ. στη Βουλή. Κι ας μην συνεχίσει να λέει περί μεσότητας, Αριστοτέλη, Πλάτωνα –μέχρι μέτρον και Όμηρο. Και να έχει θέμα η συζήτηση π.χ. τα μνημόνια.

Πώς να βρεις λόγια να εξηγήσεις ότι είμαστε ικανοί για κάτι μακράν καλύτερο από τη διαχείριση της φτώχειας και την επαιτεία στις αγορές; Από εκεί που πηγαίνεις για υποβιβασμό, πώς να μιλήσεις για πρωτάθλημα;

Είναι τελείως ασύμβατη προσέγγιση. Είναι σχεδόν κινέζικα. Ακόμη και την απλή και  κατανοητή άποψη «Δεν είναι άρρωστα τα άτομα. Είναι το σύστημα.», θα την έκοβε το προεδρείο ως εκτός θέματος.

Δεν είναι καθόλου απλό πράγμα το να ξεφύγεις από την τρέχουσα θεματολογία, από το τρέχον επίπεδο σκέψεως. Γι’ αυτό και είναι πιθανό να συμφωνήσεις μαζί μου, επειδή απλώς σου καλάρεσε κάτι που είπα εναντίον κάποιου.

Κάτσε μισό λεπτό: εσύ με ποιόν είσαι;

Με κανέναν. Είμαι με το σωστό, όπως το αντιλαμβάνομαι. Αλλά, κυρίως, είμαι αλλού. Εισηγούμαι δημιουργικές επαναστατικές λύσεις, πρωτάκουστες. Κι αν το καλοψάξεις, κανένα κόμμα δεν θα μπορούσε να δικαιολογήσει αντιρρήσεις του σε αυτά που προτείνω.

Για βάστα: Λες να συγχωρήσουμε τα ασυγχώρητα;

Κατ’ αρχήν, αυτό που σε παραξενεύει το έχει πει άλλος. Νίκος Καλογερόπουλος, γνωστός στο εξωτερικό και το internet ως Nicolas Kaloy. Αυτός από τον οποίο αισθάνομαι ότι παρέλαβα την σκυτάλη. Δες πώς τον αποχαιρέτησα τον Νοέμβριο του ’15 από την ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ: «Νίκος Καλογερόπουλος, ο Δάσκαλος της Αλήθειας».

Θα το δω. Επί της ουσίας;

Κατά τη γνώμη μου, υπάρχει ένα λεπτό ζήτημα, ως προς τα ασυγχώρητα που λες. Με δύο άκρες.

Αφ’ ενός, στη μία άκρη, δεν είναι και τόσο δόκιμο να κατηγορείται ο οιοσδήποτε γιατί απλώς δεν σκέφθηκε επαναστατικές αλλαγές.

Αφ’ ετέρου, στην άλλη άκρη, υπάρχει μία σημαντική σκοπιμότητα. Κάποιοι που θα καταλάβουν, έστω και τώρα, ότι είναι όλο το σύστημα σάπιο, και υπάρχει λύση με ανώτερο σύστημα, κ-α-ι θελήσουν να συμβάλουν στην ανατροπή αυτού του σάπιου συστήματος, αξίζουν κάτι καλύτερο από το ανάθεμα.

Κάπου ανάμεσα, υπάρχει η πραγματικότητα. Και η δικαιοσύνη. Τα ελαφρυντικά της πλάνης και της έμπρακτης μεταμέλειας. Και είναι ένας γενικός προβληματισμός, για εφαρμογή κατά περίπτωση.

Προτρέχουμε κάπως, βέβαια. Λες και νικήσαμε κιόλας δηλαδή, και στήσαμε λαϊκά δικαστήρια. Αλλά καλό είναι να βάζουμε από τώρα κάποιες προτεραιότητες. Κάπως πρέπει να βρούμε δρόμο για το μέλλον των παιδιών μας.

Αυτό κι αν είναι αναπλαισίωση…

Ε ναι. Κάθε θερμοκέφαλος βλέπει μόνον αντιπάλους και αίματα.

Η «μήνις» που μου έλεγες στην προηγούμενη συζήτησή μας.

Ακριβώς. Δες και το βασικό μας δίλλημα –πάντα κατά τη γνώμη μου!– σε ένα παλαιότερο άρθρο: «Μήνις ή μήτις ;»

Να σημειώσω ότι, σύμφωνα με τις νεώτερες σκέψεις μου, μήτις είναι η πείρα.

Και θα έπρεπε, λες, να συμφωνούν όλα τα κόμματα μαζί σου;

Θεωρητικά, ναι. Όσοι, δηλαδή, δεν βάζουν προτεραιότητα το μπαϊράκι και την καρέκλα.

Υπάρχουν και τέτοιοι στα κόμματα σήμερα;

Σίγουρα έχουν «μαϊντανούς». Το κυριότερο, όμως, είναι ότι η αδυσώπητη κρίση οδηγεί πολλούς κατά εκεί. Ακόμη και η αθλιότητα, έχει όριο το δράμα.

Ο.κ. Θεωρητικά, όμως, πώς θα συγκλίνουν;

Leibnitz: Όλες οι φιλοσοφίες είναι σωστές σε αυτό που βεβαιώνουν, και λανθασμένες σε αυτό που παραλείπουν. Κάπου εκεί, μπαίνει και η «Θεωρία της Ολοκληρώσεως» του Καλογερόπουλου. Συνθετικά, σε νέα ποιότητα.

Να γυρίσουμε στο θέμα μας. Τι το δύσκολο έχει ο εγκέφαλός μας με την αναπλαισίωση;

Μπαίνεις στο super market της γειτονιάς σου.

Ναι γειά σου.

Και, εκεί στα ράφια με τα πρόχειρα ρούχα, βρίσκεις μία μαύρη σινιέ τουαλέτα. Την έχεις ζαχαρώσει πανάκριβη στην ακριβή μπουτίκ που περνάς μόνον απέξω. Την αγοράζεις, σε τιμή super market γειτονιάς;

Σιγά μην χάσω τέτοια ευκαιρία. Θα κάνω και παζάρια –πλάκα με κάνεις;

Άρα προσπαθώ να σου εξηγήσω κάτι που –έτσι τουλάχιστον φαίνεται– ξέρεις. Γι’ αυτό και δεν το καταλαβαίνεις. Νομίζεις ότι σου εξηγώ κάτι που δεν ξέρεις. Εκεί μπερδεύεσαι.

Μα δεν μπερδεύομαι. Γιατί το λες αυτό;

Ο.κ. Να τα βάλουμε σε μία σειρά.

Πρώτα απ’ όλα, δεν μιλάμε για μία συνηθισμένη αναπλαισίωση. Είναι άλλης κλίμακας αναπλαισίωση. Πρόκειται για άλλη κοσμοθεωρία, όχι απλώς για ένα καινούργιο πλαίσιο.

Ξαναλέω: μπορεί κάλλιστα να είναι λάθος κοσμοθεωρία. Αλλά είναι κοσμοθεωρία. Θα την βρεις, δηλαδή, σε άλλο super market. Όχι σε άλλο ράφι.

Είναι ένα νέο πλαίσιο πλαισίων δηλαδή;

Ακριβώς. Αλλά και κάτι ακόμη: είναι αναπλαισίωση σε μεγάλο βάθος χρόνου. Σε θέματα που θεωρούνται από αιώνες εξαντλημένα.

Τι εννοείς ακριβώς;

Δες, λόγου χάριν, τι γράφει ο Δημήτρης Λιαντίνης (ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Η γλώσσα μας και τα σχολειά, ΒΙΒΛΙΟΓΟΝΙΑ, σελ.80): «Στη μακρά ερμηνεία που έγινε, ο κάθε αρχαίος έχει αφήσει τη μορφή του πέτρα. Και δεν αλλάζει.»

Τουτέστιν: Ένα επαναστατημένο πνεύμα σαν τον Λιαντίνη, βλέπει ότι τέλος οι ερμηνείες. Ό,τι ήταν να καταλάβουμε από τους αρχαίους, το καταλάβαμε.

Κι εσύ λες να ξαναδούμε τα θεμέλια.

Καταλαβαίνεις –ναι, ακριβώς– για τι ανατροπή μιλάμε. Όπως, επίσης, και για τι μεγέθους αντίστοιχη εξοικείωση μιλάμε. Πόσο γερά εγκαθιδρυμένες αντιλήψεις πάω να ανατρέψω.

Τι είναι ακριβώς εξοικείωση;

Ένα απλό παράδειγμα εξοικείωσης, είναι το «φαινόμενο του αεροδρομίου».

Μετακομίζεις σε ένα σπίτι κοντά σε πολυσύχναστο αεροδρόμιο. Στην αρχή, δεν μπορείς να ησυχάσεις. Σε ένα μήνα πάνω-κάτω, όμως, δεν ακούς καν τα αεροπλάνα που μουγκρίζουν πάνω από το κεφάλι σου.

Αυτή είναι η προσαρμογή. Έτσι λειτουργεί το παλιό πλαίσιο, το γνωστό και οικείο. Σαν τον θόρυβο των αεροπλάνων. Σαν ένα λάθος που το έχεις συνηθίσει. Και ούτε καν μπορείς να διανοηθείς ότι είναι λάθος.

Και τι σημαίνει εξοικείωση για τον εγκέφαλό μας;

Αν μου επιτρέπεται να εκλαϊκεύσω την Νευροφυσιολογία, ο εγκέφαλός μας είναι σαν ένα παχύρευστο υλικό. Μισοστεγνωμένη λάσπη. Κάτι μεταξύ στερεού και υγρού.

Αυτά, λοιπόν, που συνηθίζουμε να κάνουμε, είναι σαν καλοστρωμένες λωρίδες πάνω σε αυτή τη λάσπη. Πάνω σε αυτές τις καλοστρωμένες λωρίδες, κινείσαι με άνεση. Αν θέλεις άλλη διαδρομή, θα πρέπει να στρώσεις λωρίδα.

Είναι αυτό που λένε ότι «μας έχουν βάλει τα μυαλά σε ράγες». Πάνω στις ράγες, κινείσαι με άνεση. Έξω από τις ράγες, είσαι για μπελάδες. Αλλά φευ! πάνω στις ράγες πας μόνον εκεί που πάνε ράγες.

Και πώς καλοστρώνουμε νέες λωρίδες στον εγκέφαλό μας;

Εξαρτάται. Κατόπιν εορτής, συνηθίζουμε θέλοντας και μη. Όπως συνηθίζουμε την βουή του αεροδρομίου. Εγκαίρως, μόνον με γερή προσπάθεια. Πρωτοπόρα.

Έτσι κι αλλιώς, δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι ίδιοι. Αλλά, στις μεγάλες αλλαγές, η διαφορά είναι χαώδης. Στην κρίση, λοιπόν, κάποιοι ψάχνουν ανήσυχα για το μέλλον, και κάποιοι αναγορεύουν φιλοσοφία την αποδοχή του τέλματος.

Ιδίως στην τέχνη, η δυστυχία πουλούσε πάντοτε. Στις μέρες μας, θησαυρίζει.

Κάτι πιο χειροπιαστό;

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι αντιστροφές τάσης στο χρηματιστήριο. Άλλοι είναι «βέβαιοι» για την συνέχισή της, παρότι έχει ήδη ολοκληρωθεί οφθαλμοφανής σχηματισμός αντιστροφής. Ούτε που παίρνουν χαμπάρι το δούλεμα ψιλό γαζί από τα Μ.Μ.«Ε.»

Άλλοι το καταλαβαίνουν εγκαίρως, λίγο πριν – λίγο μετά.

Κι άλλοι, αρκετά καλά, ξέρουν που θα γυρίσει. Και πότε.

Κομπλιμέντα ψάχνεις πάλι.

Στα μάτια σου.

Παρεμπιπτόντως, τι θα γίνει με τα …ψιλοπράγματα που λέγαμε;

Θέλει δουλίτσα κάποιων μηνών. Αλλά και τα τωρινά εργαλεία, τολμώ να είπω, δεν είναι και του πεταματού.

Αλίμονο. Συνολικά, πώς είναι η διαδικασία της αναπλαισίωσης;

Όπως στην Οδύσσεια και τον αναγνωρισμό του Οδυσσέα.

Κι αυτό το έχει μελετήσει ο Όμηρος;

Εμένα, φιλενάδα, το αντίθετο θα με εξέπληττε.

Διδάσκει, λοιπόν, ότι η αναπλαισίωση, ο αναγνωρισμός του Οδυσσσέα, είναι σε μεγάλο βαθμό προσωπικό θέμα. Ο καθένας, δηλαδή, αντιλαμβάνεται την μείζονα αλλαγή με τον δικό του τρόπο. Με τα δικά του σημάδια, στο δικό του χρόνο.

Σκέψου ότι η Ελένη αναγνώρισε τον Τηλέμαχο, από την ομοιότητα με τον πατέρα του. Αλλά και τον ίδιο τον Οδυσσέα στην Τροία, ντυμένο ζητιάνο. Και η Πηνελόπη δεν τον αναγνώριζε –υπό άλλες συναισθηματικές συνθήκες– ενώ της το έλεγαν.

Ο Οδυσσέας έδωσε πραγματικό ρεσιτάλ στην μεταχείριση της διαφορετικότητας. Εκεί, κατ’ εξοχήν, αποδείχθηκε πολύμητις και πολύτροπος.

Και η γενική διαδικασία αναπλαισίωσης;

-          Εντοπισμός αντίφασης

-          Θεωρητική σύλληψη

-          Εξουδετέρωση αναστολών

-          Απόφαση συμμετοχής

-          Δράση.

Εξπλαίην πλζ

Ξεκινάμε αντιλαμβανόμενοι ότι κάτι δεν ταιριάζει με το παλιό πλαίσιο που έχουμε ακόμη στο μυαλό μας. Εντοπίζουμε την αντίφαση. Βλέπουμε, δηλαδή, ότι το μοντέλο που έχουμε δεν ταιριάζει απολύτως με την πραγματικότητα. Ή ότι δεν μας εξυπηρετεί το παλιό –π.χ. η σημερινή «δημοκρατία».

Πού δυσκολεύεται ο εγκέφαλός μας;

Σε όλα. Διαρκώς, ψάχνει για ευκαιρίες να γυρίσει στο παλιό πρότυπο. Να τα βολέψει με μικροαλλαγές. Χωρίς αλλαγή πλαισίου.

Είναι «μαγικός» ο τρόπος που το εξηγεί αυτό ο Όμηρος. Η Πηνελόπη του, στην πανέμορφη ραψωδία χ, είναι ό,τι πιο παραστατικό σε αυτό το πίσω-μπρος. Αν το θες σε κρεμούλα, δες το βιβλίο μου «Ελένης απόλογος», αλλά και μία πρώτη ιδέα στο άρθρο «Απέναντι στο Ομηρικό Ψυχογράφημα».

Η σύγχρονη επιστήμη, πώς το βλέπει;

Η Θεωρία της Αντιλήψεως (Perception theory) υποδεικνύει ότι βέλπουμε αυτό που περιμένουμε να δούμε. Ας πούμε, διαβάζει κανείς «βλέπουμε», ενώ γράφει «βέλπουμε». Σωστά;

Αλλά, και η προχωρημένη Νευροφυσιολογία βεβαιώνει ότι βλέπουμε με πρότυπα. Έχουμε δηλαδή την εικόνα-πρότυπο ενός δένδρου ή ενός αυτοκινήτου, και βλέπουμε το δένδρο ή το αυτοκίνητο με βάση το πρότυπο που έχουμε στο μυαλό μας.

Η όρασή μας, δηλαδή, είναι πολύ πιο πολύπλοκη διαδικασία από αυτά που μας μαθαίνουν στο σχολείο, με τις οθόνες και τα ανεστραμμένα είδωλα. Και ξεκινάει από το ΤΙ είναι αυτό που βλέπουμε. Ξέχωρα, σε τελείως άλλο εγκεφαλικό κέντρο, αντιλαμβανόμαστε το ΠΩΣ είναι αυτό που βλέπουμε.

Καταλαβαίνεις, όταν είναι τόσο πολύπλοκη η όραση, τι γίνεται με την θεωρητική αντίληψη.

Ώστε βλέπουμε αλλού το ΤΙ ΕΙΝΑΙ και αλλού το ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ;

Τυφλός, εντελώς τυφλός με τα γνωστά κριτήρια, βάζει φάκελο σε σχισμή ταχυδρομείου. Είπες κάτι;

Πού το βρήκες αυτό γραμμένο;

«Φαντάσματα στον εγκέφαλο – Εξερευνώντας τα μυστήρια του νου»

Β.Σ. Ραματσάντραν & Sandra Blakeslee

Μετάφραση Θανάσης Ντινόπουλος

Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης – 2004

Άλλο και τούτο. Εσύ, διαβάζεις και Νευροφυσιολογία; Εγώ σε είχα για ρεμάλι των χρηματιστηρίων και του Facebook.

Ιδού, λοιπόν, μία ακόμη αναπλαισίωση που έχεις μπροστά σου.

Ό,τι πείτε μεσιέ. Λέει κάτι ο Ραματσάντραν και για την αναπλαισίωση;

Έχει ολόκληρο κεφάλαιο. Δεν σου λέω ποιό, για να διαβάσεις σωστά το βιβλίο: από τους προλόγους. Να μπεις καλά στο νόημα. Χώρια που είναι συναρπαστικό ανάγνωσμα.

Με δικά σου λόγια;

Η αναπλαισίωση, η «αλλαγή προτύπου» στο βιβλίο, έχει έναν μεγάλο αντίπαλο: το αριστερό μας εγκεφαλικό ημισφαίριο. Αυτό που –μεταξύ άλλων– φροντίζει για την συνοχή του Εγώ μας.

Χωρίς αυτή τη συνοχή, είμαστε φτερά στον άνεμο. Χρειαζόμαστε, ανά πάσα στιγμή, ένα σύστημα πεποιθήσεων. Δεν είναι για να αλλάζει το σύστημα πεποιθήσεων από τη μία στιγμή στην άλλη.

Αλλά μία αναπλαισίωση, προφανώς, έχει μεταβατικές διαδικασίες. Ο «στρατηγός» μας, το αριστερό μας εγκεφαλικό ημισφαίριο δηλαδή, διαβλέπει τους μεταβατικούς κινδύνους απώλειας ελέγχου της ζωής μας. Γι’ αυτό πολεμάει κάθε αλλαγή προτύπου. Και φθάνει να αποκλείει σκληρά τα ανησυχητικά μηνύματα αντιφάσεων, που στέλνει το δεξιό ημισφαίριο.

Έχει στο βιβλίο κλινικά περιστατικά, αλλά και λύσεις απλές, που σε αφήνουν με ανοικτό το στόμα. Δες πώς περιγράφω μερικά, σε ένα απόσπασμα από τη διάλεξή μου στο Κιάτο στις 1 Ιουνίου 2011: «Όλα είναι στο μυαλό ! - YouTube»

Και το δεξιό ημισφαίριο τι κάνει;

Πολλά και διάφορα. Πρώτα απ’ όλα, όταν καταφέρει να πάρει το πάνω χέρι, θέλει να τα αλλάξει όλα. Εδώ και τώρα, και χωρίς ιδιαίτερη προσοχή. Χωρίς την συνοχή που δίνει το αριστερό.

Δύσκολα αντιλαμβάνεται και τι είναι το ντόμινο αλλαγών. Ότι δηλαδή, αν αλλάξεις κάτι, αυτόματα αλλάζει και κάτι άλλο. Και πάει λέγοντας. Αυτό το ντόμινο αλλαγών, πολύ απλά, το δεξιό ημισφαίριο το υποτιμά, ενώ το αριστερό το υπερτιμά. Ενθουσιασμός / φόβος.

Και πώς προκύπτει ανατροπή με συνοχή;

Με την αρμονική συνεργασία των δύο εγκεφαλικών μας ημισφαιρίων.

Η λεγόμενη «Αναθεώρηση του χάρτη», χρειάζεται τις δεξιότητες και των δύο, και σε συνεχές πέρα-δώθε. Το ίδιο, με τη συνεχή και αρμονική συνεργασία δηλαδή, γίνεται και ο σχεδιασμός του οράματος. Μαζί, πάει και το όραμα για τη διαδικασία της αλλαγής.

Μετά τον σχεδιασμό, στη δράση, αναλαμβάνει τα ηνία το αριστερό. Αλλά πάντα είναι χρήσιμη η κριτική ματιά του δεξιού.

Οι αναστολές;

Κατ΄ αρχήν, θα πρέπει να τις βλέπουμε ως ένα φυσιολογικό φαινόμενο. Είναι απαραίτητοι οι «Αμυντικοί μηχανισμοί του Εγώ». Είναι υγιές φαινόμενο, δηλαδή, ο φόβος της αλλαγής. Αλλά μέχρις ενός σημείου.

Μέχρι ποιού σημείου;

Εκεί σε θέλω. Εκεί φαίνεται ποια μυαλά δουλεύουν, και ποια δεν δουλεύουν. Δεν υπάρχει, καλή μου, τυφλοσούρτης. Ούτε βεβαιότητα.

Μήπως είναι πολύ βαριά φιλοσοφία όλα αυτά;

Ναι, αλλά για ποιους; Ξέρεις που λέει «Αμαθία μεν θράσος, λογισμός δε όκνον φέρει»;

Στα λόγια μου έρχεσαι. Μας βουλιάζει ο λογισμός. Νύσταξα με τις φιλοσοφίες σου.

Τα θέλει και εσένα ο οργανισμός σου. Πάρε να ‘χεις:

Εισπράττω.

Πρώτον, δεν είναι καθόλου κακό να πας για ύπνο. Ο εγκέφαλός σου, χρειάζεται χρόνο. Για ανασυγκρότηση του συστήματος πεποιθήσεων. Και την καλύτερη δουλειά σε αυτό, την κάνει ο ύπνος. Αρκεί να σε ξυπνάει ο Μορφέας, όταν σε αφήνει από την αγκαλιά του, κι όχι κάποιο ξυπνητήρι, ή κάποιο «επείγον» τηλεφώνημα.

Μωρέ τι όμορφα που τα λες… Δεύτερον;

Δεύτερον, αν έχεις λύση με ελαφριά φιλοσοφία, ή και με καθόλου φιλοσοφία, κακώς χάνεις το χρόνο σου με εμένα.

…

Τρίτον, να προσέχεις τον εγκλωβισμό. Το «σπήλαιο» του Πλάτωνα, αν το έχεις ακουστά.

Εγκλωβιζόμαστε στο γνωστό και το οικείο;

Άπαιχτη. Εγκλωβιζόμενοι, μάλιστα, ανεχόμαστε διαρκώς και χειρότερα.

Κοντεύεις;

Και, τέταρτον, αυτό για το θράσος και τον όκνον, δεν ισχύει για «εμάς». «Γιατί υπερέχουμε από τους άλλους και ως προς αυτό: ότι δηλαδή εμείς οι ίδιοι τολμούμε να υπολογίσουμε για όσα πρόκειται να επιχειρήσουμε».

Ισχύει, δηλαδή, μόνον για τους άλλους. Ψάξ’το, προκομμένη μου, όλο μαζί το απόσπασμα, στον «Επιτάφιο» του Περικλή.

Εκεί που λέει και το «φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας»;

Ακριβώς.

9 Σεπτεμβρίου 2018

Κώστας Τζαναβάρας