Τί ακριβώς πλημμύρισε στην Μάνδρα;

Ένα ρεματάκι, με κοίτη που μόλις διακρίνεται στους χάρτες, με λεκάνη απορροής κάπου 20 τετραγωνικών χιλιομέτρων, κατέστρεψε μία πόλη και έστειλε στον τάφο 20 συνανθρώπους μας. Κι όλα αυτά, ως αποτέλεσμα μιάς απλώς ισχυρής βροχής. Στα όρια του συνήθους αντιπλημμυρικού σχεδιασμού, αλλά δυσμενώς κατανεμημένης. Μιάς βροχής που στις περισσότερες χώρες του πλανήτη θα θεωρούνταν ψιχάλα.

Το όψιμο ενδιαφέρον κάποιων για τα θύματα, όμως, ελάχιστα κρύβει την βασική επιδίωξη: συγκάλυψη ευθυνών. Καμία δημόσια αναφορά στην ταμπακέρα: το έργο στο ρέμα Αγίας Αικατερίνης, για την εκτροπή του έξω από την πόλη. Αυτό που έμεινε με τον χαρακτηρισμό «κατεπείγον» από λίγο μετά την προ 40ετίας προηγούμενη καταστροφική πλημμύρα.

Περί αυτών ακριβώς πρόκειται. Τα υπόλοιπα, να είχαμε να λέγαμε.

Ο μύθος της βιβλικής θεομηνίας, αντιθέτως, έπαιξε στα Μ.Μ.«Ε.» και με υπερωρίες. Πρόχειρες εκτιμήσεις ειδικών, με ρεκλάμα αλλά χωρίς υπογραφή, αναλάμβαναν να σπείρουν εντυπώσεις. Ακόμη και για κλιματική αλλαγή, απροσδιορίστων διαστάσεων.

Πουθενά μία εξήγηση γιατί δεν υπάρχουν βροχομετρικοί σταθμοί, σε μια στοιχειωδώς επαρκή πυκνότητα. Πουθενά μία ελέγξιμη εκτίμηση, όπως π.χ. για την εμφανισθείσα πλημμυρική παροχή. Πουθενά μία εξήγηση για την πλημμύρα σε αυτοκινητόδρομο.

Είναι δεδομένο: η γνωστή «παράγκα» του πελατειακού κράτους συνεχίζει απτόητη να ψαρεύει σε θολά νερά. Μαζί με τους συνεργούς στην «ενημέρωση», έχουν πλέον την τεχνογνωσία του πανικού: αοριστία κινδύνου. Ο απλός τηλεθεατής απορροφά κάπως το μετρημένο μεγάλο, τρομοκρατείται στο ακαθόριστα μεγάλο. Και θυματοποιείται.

Όλα αυτά, οι «νοικοκυραίοι», η ραχοκοκαλιά του ελληνικού λαού, απλώς τα παρακολουθούν. Ο καθένας αμύνεται ατομικά, φροντίζοντας μόνος του να μην γίνει θύμα όλης αυτής της αθλιότητας. Κι όποιος την πατήσει, ας πρόσεχε.

Σοκάρει, ίσως, η ωμότητα, αλλά έτσι είναι οι αλήθειες. Είναι φυσικό φαινόμενο, που κάνει κι αυτό τον κύκλο του.

Σε αυτό το κλίμα, πάντως, αξίζουν αναφοράς –εκτιμώ– δύο θέματα: ο μύθος των καταπατητών και η φιλοσοφία του αντιπλημμυρικού σχεδιασμού.

Καταπατητές.

Εξετάζοντας κανείς προσεκτικά τα τοπογραφικά διαγράμματα της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (Γ.Υ.Σ.), εποχής 1970, σε κλίμακα 1:5.000, τα γνωστά και ως «πεντάρια», διαπιστώνει το εξής απλό: τα περισσότερα ρέματα της Αττικής ΔΕΝ κατέληγαν στη θάλασσα. Ακόμη και κάποια μεγάλα, «έσβηναν» νωρίτερα. Η διαπίστωση δεν σηκώνει αντιρρήσεις.

Καταπατητές ρεμάτων δεν υπήρχαν ακόμη. Περιοχές που σήμερα είναι γεμάτες μεζονέτες, ήταν ακόμη απάτητες –ούτε καν χωράφια. Και ο μηχανισμός διαδοχικών αλλαγών στα ρέματα είναι γνωστός στην Επιστήμη.

Εν ολίγοις: Τα ρέματα είχαν σχηματισμένη κοίτη στις –παρθένες τότε– ορεινές λεκάνες απορροής. Και, όταν έβρεχε, «κατέβαζαν» με ορμή φερτά υλικά. Φθάνοντας πιά στους πρόποδες των βουνών, έκοβαν αναγκαστικά ταχύτητα, και συνεπώς δεν μπορούσαν πλέον να παρασύρουν πέτρες κ.λ.π. Έτσι σχηματιζόταν ο λεγόμενος «κώνος αποθέσεων». Το νερό το απορροφούσε το έδαφος, στον χώρο αποθέσεων. Δηλαδή: δεν υπήρχαν, τότε!, ρέματα ώστε να καταπατηθούν. Ούτε αυτή η επιστημονική εξήγηση σηκώνει αντιρρήσεις, όπου –φυσικά– τα παλιά διαγράμματα συνηγορούν.

Η συνέχεια είναι περισσότερο γνωστή. Στην αρχή τα απάτητα έγιναν χωράφια, και μετά οικόπεδα-φιλέτα. Οι ορεινές λεκάνες απορροής έδιναν πιά πολύ περισσότερα ύδατα στα ρέματα. Μοιραία, τα ρέματα άνοιγαν πλέον κοίτες στους χώρους των κώνων αποθέσεων. Όλο και μεγαλύτερες.

Κι εκεί άρχιζαν οι «δουλειές με φούντες» για το διεφθαρμένο κράτος. Άδειες για δόμηση πάνω σε ρέματα, με νόμιμη! διευθέτηση ή/και κάλυψη του ρέματος. Βιομηχανία ολόκληρη: μελέτες, γραφειοκρατία, κατασκευές, αντιδικίες, «εξυπηρετήσεις»…

Φυσικά υπήρχαν και οι αυθαίρετοι καταπατητές, αλλά ο τελευταίος που ενδιαφερόταν να τους συνετίσει ήταν το πελατειακό κράτος. Γι’ αυτό και φρόντισε να βάζει τους πάντες «στο ίδιο τσουβάλι»: (1) τους καταπατητές, (2) τους αδειούχους και (3) αυτούς που απλώς είδαν το ρέμα να απαιτεί κοίτη από την ιδιοκτησία τους. Στον χώρο των κώνων αποθέσεων, δηλαδή, όπου πριν δεν υπήρχε ρέμα.

Μια παραλλαγή αυτού του φαινομένου, είχαμε και στην Μάνδρα.

Φιλοσοφία.

Ας σκεφθούμε την εξής υπόθεση εργασίας: δίνει κάποιος την μελέτη του ως άνω έργου εκτροπής στο Δημοτικό Συμβούλιο της Μάνδρας. Και μαζί, τα κάπου 6 εκ. ευρώ της προϋπολογιζόμενης δαπάνης. Με το ελεύθερο στη διάθεση του ποσού, είτε για το αντιπλημμυρικό, είτε για φιλανθρωπία, σχολεία, καθαριότητα –ο,τιδήποτε.

Ερώτηση: τι να περιμένουμε ότι θα κάνουν;

Προφανώς, για κάποιο διάστημα, οι νεκροί και η καταστροφή δεν επιτρέπουν εξυπνάδες. Κανείς αιρετός δεν θα αποτολμούσε να προτείνει κάτι άλλο από το έργο εκτροπής. Πιθανότατα, ουδείς θα τολμούσε να προτείνει ακόμη και κάποια εναλλακτική λύση αντιπλημμυρικής προστασίας.

Τι θα γινόταν, όμως, αν η δωρεά [που υποθέτουμε] είχε γίνει πέρυσι; Αν κάποιος επικαλούνταν ότι το έργο έχει χαρακτηρισθεί κατεπείγον, τι θα απαντούσε στην παρατήρηση-ματ: «ναι, από το 1978»;

Σοκάρει η θέση, αλλά νάτην: έχει κάποιο δίκιο η παρατήρηση. Κάποιο –το τονίζω.

Εν ολίγοις: έχουμε φιλοσοφία και τεχνικές προδιαγραφές αντιπλημμυρικού σχεδιασμού που δεν αντέχουν σοβαρή κριτική. Δεν αντέχουν σε τεχνικοοικονομική σύγκριση με πιο έξυπνα μέτρα αντιπλημμυρικής προστασίας.

Και δεν είναι μόνον τα γνωστά περί έργων ορεινής υδρονομίας. Είναι και αντιλήψεις ενεργού άμυνας σε σπάνια φαινόμενα. Αντιλήψεις που βάζουν λίγο στην άκρη τις ευρωπαϊκές αντιλήψεις μονιμότητας. Και πολλά άλλα.

Το κυριότερο: τεχνικοοικονομικές συγκρίσεις υπό τις ελληνικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες. Και αντίστοιχες αποφάσεις.

Μέχρι να τα ξανασκεφθούμε όλα αυτά καλά, σε ανοιξιάτικους καιρούς για την χώρα, ας θαυμάσουμε τις παντοειδείς διανομές «σανού», τις διεισδυτικές εισαγγελικές έρευνες και τους εκ των υστέρων ηρωισμούς οργανωμένων συμφερόντων.

Μαζί και το γνωστό ρεφραίν: δεν φταίνε οι τωρινοί, γιατί και οι προηγούμενοι έφταιγαν.

Κόρινθος 26 Νοεμβρίου 2017

Κώστας Τζαναβάρας

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ - Πρόλογος στην διαδικτυακή έκδοση εργασίας

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Πιστεύω ειλικρινά, και μετά λόγου γνώσεως, ότι τα Ομηρικά Έπη είναι το απόλυτο εγχειρίδιο του ξεχωριστού Έλληνα στην κρίση. Ιδιαιτέρως, μάλιστα, της Ελληνίδας. Γι’ αυτό και συνιστώ, θερμά και ανεπιφύλακτα, την ανάγνωσή τους. Ως επένδυση χρόνου.

Ο Όμηρος είναι πρώτα από όλα μεγάλος δάσκαλος. Γι’ αυτό έπλασε τον μύθο: για να διδάξει. Είναι Δάσκαλος της Ελλάδας, ιδιαίτερα της Κλασσικής, και κατ’ επέκταση της Δύσης.

Μετά από δάσκαλος, υπήρξε άφθαστος ποιητής και αναμφισβήτητος θεμελιωτής του Πολιτισμού μας. Και σαφώς δεν ήταν ιστορικός, ούτε έχει ανάγκη επιστημονικών επιβεβαιώσεων. Ενέταξε απλώς ιστορικές αφορμές στο διδακτικό του μύθο.

Ο Όμηρος, λοιπόν, διδάσκει μεταξύ άλλων την εξής στάση του βασικού ήρωά του: Βολεμένος στην Ωγυγία, εφτά ολόκληρα χρόνια, με την πανέμνοστη θεά Καλυψώ να τον έχει «θεό της», βρίσκει τον εαυτό του να μη βολεύεται.

Το καλοσκέφτεται, και αποφασίζει να γυρίσει στην Ιθάκη. Στο σπίτι του, στη γυναίκα του, στο γιό του, στον πατέρα του –με όποια σειρά να ‘ναι. Έχει μάθει για τη μάνα του.

Όμως, η απόφαση για τον νόστο του, για το ταξίδι του γυρισμού του δηλαδή, είναι συνειδητή και απόλυτη. Θα του υπαγορεύει επιτακτικά την σκέψη και την δράση του.

Θα μπει μόνος στην ανοικτή θάλασσα, πάνω σε σχεδία. Θα φθάσει μέχρι και να κολυμπάει επί μέρες γυμνός. Να παλεύει με τα κύματα που τον ρίχνουν στα βράχια του νησιού των Φαιάκων, της Σχερίας, της σημερινής Κέρκυρας.

Θα κάνει ό,τι πιο επιδέξιο, ως ικέτης, για να εξασφαλίσει την βοήθεια των αριστοκρατών Φαιάκων. Αλλά θα βρει και ευγενικό τρόπο να αρνηθεί σταθερά την δελεαστική πρόταση γάμου με την νεαρή και όμορφη βασιλοπούλα Ναυσικά.

Και, φθάνοντας πια στο νησί του, θα τα δώσει όλα για την νίκη. Θα καταστρώσει το απόλυτο σχέδιο, αλλά θα είναι και έτοιμος για ό,τι προκύψει. Θα εξασφαλίσει προσεκτικά την σύμπραξη των ανθρώπων του –πρώτα του γιού του. Θα ανεχθεί βαριές προσβολές στο ίδιο το παλάτι του. Θα συγκρατηθεί υπομονετικά μέχρι την κατάλληλη στιγμή, περνώντας ακόμη μία νύχτα «μακριά» από την Πηνελόπη. Και, εν τέλει, θα αποδείξει αναντίρρητα την υπεροχή του.

Ο Όμηρος, επίσης, διδάσκει τι σημαίνει «ίρηξ». Η θεά Θέτις, η μητέρα του ασυναγώνιστου πολεμιστή Αχιλλέα, δίνει ρεσιτάλ στο διαχρονικό σπορ της ελληνίδας μάνας: υπερπροστασία. Το μεγάλο ατού αλλά μαζί και το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας.

Ανακατεύεται στα πάντα που αφορούν τον παραχαϊδεμένο γιόκα της. Από το να μεσολαβήσει στον Δία, για αχαρακτήριστο χατίρι του, μέχρι να του θυμίσει ότι δεν έχει πιά πανοπλία –την πήρε ο Έκτορας, σκοτώνοντας τον επιστήθιο φίλο του Πάτροκλο. Και η δαιμόνια μαμά θα πάει να παρακαλέσει τον θεό Ήφαιστο για νέα πανοπλία. Και θα την φέρει στον κανακάρη της «ως γερακίνα» από τον Όλυμπο.

Ας σημειωθεί ότι ο Αχιλλέας δεν ήταν κανένας νεαρός. Στον Άδη πιά, χάρηκε για τα καλά νέα του γιού του στον πόλεμο. Και για το γερό μερτικό του στα λάφυρα της Τροίας.

Ο ποιητής, εν ολίγοις, «κάνει ρόμπα» την Θέτιδα. Αλλά εκθέτει και άλλες μαμάδες υπεράνω υποψίας: Εκάβη, Πηνελόπη –μπορεί κι άλλες. Πάνω από όλα, βρίσκει τρόπο να υποδείξει την μητέρα του Οδυσσέα Αντίκλεια ως πρότυπο. Ούτε χειρισμοί, ούτε επιείκειες.

Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, με την υπερπροστασία και τις συνέπειές της, στην Ω ραψωδία της Ιλιάδας, ο ποιητής «καρφώνει» τον ασυναγώνιστο πολεμιστή, με ένα σαφέστατο υπονοούμενο για τον ανδρισμό του.

Ο Όμηρος, γράφει σκληρές αλήθειες. Και τις αποδίδει με μοναδικής τεχνικής τρόπο. Δίνει στον αναγνώστη μεγάλη ποικιλία προσλαμβανουσών παραστάσεων. Αποφεύγει επιμελώς να υποδείξει ευθέως ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ. Ξέρει πολύ καλά τις φυσικές αντιδράσεις στις προστακτικές.

Αντ’ αυτού, διδάσκει ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος, και με ποικιλία. Δίνει στον αναγνώστη μαθήματα ηθικής και ζωής, χωρίς να διατυπώνει ρητή υπόδειξη. Αφήνει τον αναγνώστη να αναγνωρίσει ακόμη και το τι αφορά το εκάστοτε μάθημα. Μαζί, με επίσης αριστοτεχνικό τρόπο, διδάσκει τον άνθρωπο ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ. Που οδηγεί, και πως, η κάθε επιλογή.

Η Ομηρική Παιδαγωγική δεν συγκρίνεται με την σημερινή εκπαίδευση.

Τα Ομηρικά Έπη είναι η απόλυτη πραγματεία περί της Ελληνικής Φυσιογνωμίας. Αποδίδουν έξοχα την ελληνική θεώρηση της ζωής. Ο Όμηρος παρουσιάζει περίτεχνα την ποικιλία και την αντιφατικότητα, τις αρετές και τα ελαττώματα. Του Έλληνα και της φυλής μας.

Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη της ελληνικότητάς μας –που πολλοί και διάφοροι προχειρολόγοι αμφισβητούν– από το ότι παρουσιάζουμε τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά ελαττώματα που καταγράφηκαν πριν 2.800 χρόνια.

Πέρασαν κάπου τρεις χιλιετίες, άλλαξαν άρδην τόσα και τόσα, αλλά η μήνις παραμένει βασικό διακριτικό στοιχείο μας ανά τον πλανήτη. Μαζί, και τα βαθύτερα αίτια που την προκαλούν, όπως και τους εκάστοτε εθνικούς μας διχασμούς.  

Στη σημερινή εποχή, με την βαθιά κρίση αξιών, η ανάγνωση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι πράξη αντίστασης.

Κόντρα στην πνευματική ισοπέδωση, κόντρα στο ευτελισμό της γλώσσας μας, κόντρα στον ακρωτηριασμό της κριτικής μας ικανότητας, κόντρα στον γενικό ευνουχισμό μας. Είναι ισχυρή άμυνα στην προσπάθεια υπανθρώπων να μας αφελληνίσουν, αλλά και ομοίων τους να μας κάνουν «έλληνες».

Αβίαστα, ο αναγνώστης, ο απλώς πρόθυμος, αισθάνεται τα ελληνικά ένστικτά του να ζωντανεύουν. Νοιώθει τις ζωηρές διεργασίες στις εγκεφαλικές του συνάψεις. Αντιλαμβάνεται την διέγερση της ψυχής του και της σκέψης του.

Περαιτέρω, η προσεκτική ανάγνωση, η επιμελημένη αναζήτηση βαθυτέρων μηνυμάτων δηλαδή, συνιστά πράξη επαναστατική. Όχι επανάσταση φασαρίας. Επανάσταση πνευματική και ηθική. Επανάσταση όχι για την στείρα διαμαρτυρία, αλλά για την Αναγέννηση και την Νίκη.

Διαβάζοντας διεξοδικά Όμηρο, «ακουμπάμε» το θεμέλιο του Ελληνικού Πολιτισμού. Ο ποιητής ήξερε πολύ καλά τι θα θυμίζει στους επερχόμενους, όπως και τι θα υποδεικνύει ακριβώς. Γι’ αυτό και φρόντισε να περάσει τα μηνύματά του με ειδικό τρόπο. Όπως λέγεται χαρακτηριστικά, «κάτω από την μύτη» των ισχυρών. Γι’ αυτό, χρειάζεται λίγο να βρει κανείς τους κώδικές του.

Βασικά μηνύματα «περνάνε» ως συμφραζόμενα στα εκάστοτε κυρίως διαδραματιζόμενα. Χρειάζεται, συνεπώς, κάποιου είδους αποεντοπισμός της προσοχής. Ο Όμηρος είναι μαιτρ στον εμπαιγμό αυτών που χάνονται στις ανούσιες λεπτομέρειες, ενώ παραγνωρίζουν τις σημαντικές.

Για την πλήρη αποκωδικοποίηση του μηνύματος, το μυστικό είναι στις συγκρίσεις. Κυρίως συγκρίσεις λόγων και έργων, επαίνων και απολογισμών, τίτλων και προσόντων. Αλλά και συγκρίσεις διηγήσεων, συμπεριφορών, περιστάσεων, μεταβολών, προόδου κ.λ.π.

Ο Όμηρος απευθύνεται στην κρίση του αναγνώστη του, πολύπλευρη μάλιστα. Και την καλλιεργεί απλά και μεθοδικά. Αποτελεσματικά.

Έτσι, αξιοποιώντας και ξεπερνώντας τα γεγονότα, οδηγεί αβίαστα στις αξίες και τα ιδανικά. Στην κατανόηση και τα εδραία συμπεράσματα. Στις συνειδητές ατομικές επιλογές –το βασικό.

Κομβικό θέμα για την κατανόηση του Ομήρου –πάντα κατά την γνώμη μου– είναι η απομυθοποίηση των θεών του Ολύμπου. Δεν πρόκειται απλώς για θεοποίηση του ανθρώπου, όπως υποστηρίζεται.

Ο Δίας π.χ. δηλώνει επανειλημμένως ανήμπορος να αλλάξει την Μοίρα. Αλλά, μήπως «φωτογραφίζει» την Νέμεση; Τις αναπόδραστες συνέπειες, δηλαδή, των πράξεων και παραλείψεών μας; Αυτές που παραδοσιακά αγνοούμε ή παραγνωρίζουμε;

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Οδύσσεια, ραψωδία ρ, γίνεται λόγος για τον θεμιτό κοινωνικό ρόλο της θρησκείας, αλλά και για κάτι διαφορετικό από τους Ολύμπιους:

«Δεν έκανες καλά τον άμοιρο που χτύπησες ζητιάνο'

Που ξέρεις αν δεν είναι, δύστυχε, κανείς θεός ουράνιος;

Συχνά οι θεοί, την όψη αλλάζοντας λογής λογής, παρόμοιοι

με αλλόξενους θνητούς, αγνώριστοι τις πολιτείες γυρνούνε,

να δουν μαθές ποιοί άνθρωποι είναι άνομοι και ποιοι κρατούν το δίκιο.»

«Φωτογραφίζει» με το Δωδεκάθεο την ελίτ. Την διαπλοκή πολιτικής και θρησκευτικής ηγεσίας. Αυτούς που «κινούν τα νήματα» από τον εκάστοτε «Όλυμπο». Ταυτόχρονα, υποδεικνύει και τις υπερβολές του απλού ιερατείου. Την δεισιδαιμονία.

Ο Όμηρος δ-ε-ν είναι αναρχικός.

Στηλιτεύει την εξουσία, αποκαλύπτει –πάντα με τρόπο!– τις μεθοδεύσεις και την σήψη. Αναδεικνύει τον βαθμιαίο εκφυλισμό της αριστοκρατίας σε «αριστοκρατία». Θυμίζει και τα περασμένα μεγαλεία, τις καλές συνήθειες που φθίνουν.

Αλλά δεν περιορίζεται στην καταγγελία.

Προβάλλει θετικά πρότυπα. Ξέρει καλά τη σημασία της άξιας ηγεσίας, της φυσικής. Τον ρόλο της στον ενάρετο δρόμο των πολλών. Η Ιθάκη, εκτός των άλλων, συνιστά την απόλυτη και ανάγλυφη περιγραφή της ελληνικής αρχοντιάς. Της βαθιά ανθρώπινης εξουσίας του αρίστου.

Στην ηγετική μορφή του Ομηρικού Οδυσσέα συνυπάρχουν πολλά.

Από τη μια ο διακεκριμένος «δεύτερος» της Ιλιάδας. Ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές. Ο φιλέταιρος. Ο ρήτορας με την παρρησία και το πανθομολογούμενο κύρος.

Από την άλλη, στην Οδύσσεια, ο ηγέτης με τις δύο όψεις: ο 100% αποτυχημένος αρχηγός του ταξιδιού και ο πρωταγωνιστής στο ρεσιτάλ ηγεσίας στην επιχείρηση μνηστηροφονίας.

Πάνω από όλα, είναι ο άνθρωπος που ξέρει να κουμαντάρει όμορφα το σπίτι του. Αυτός που ξέρει καλά την ψυχή των ανθρώπων του. Αυτός που αβίαστα αποκτά αντάξιο γιό.

Ξαναβλέποντας το θεμέλιο, διεισδυτικά και διεξοδικά, αντιλαμβανόμαστε πολλά για ό,τι έχει μεσολαβήσει. Το ίδιο, και για τις απώτερες αιτίες της σημερινής κρίσης.

Πάνω από όλα, όμως, βρίσκουμε ερεθίσματα για την δική μας «Ιθάκη». Ο καθένας μας την δική του, με τον δικό του μοναδικό τρόπο, με τις προσωπικές του προτεραιότητες και επιλογές. Βρίσκουμε και πολύτιμες ιδέες για το πώς θα τα καταφέρουμε. Και τι να αποφύγουμε.

Εν τέλει, ο αποτελεσματικός μελετητής του Ομήρου, έχει την ευκαιρία να εξοικειωθεί με την λέξη-κλειδί: μήτις. Και έτσι, με την μελετημένη δράση δηλαδή, να ανανεώσει, να ανασυγκροτήσει και να αναβαθμίσει το ελληνικό «DNA» του. Ιδιαίτερα ως προς την φιλοσοφία ζωής, την παιδαγωγική αντίληψη, και την ενόραση πολύπλοκων θεμάτων.

Συνιστώ, λοιπόν, θερμά το διάβασμα του εθνικού μας έπους. Ίσως πρώτα της Οδύσσειας, και μετά της Ιλιάδας. Και έχει μεγάλη σημασία μία πρώτη πλήρης ανάγνωση. Δίνει την απαραίτητη σφαιρική εικόνα. Είναι κάτι παραπάνω από το «ήμισυ του παντός».

Εκτιμώ ότι, ακόμη και για ομηριστές, είναι εξαιρετικά σημαντική μία ακόμη ανάγνωση. Πλήρης, και υπό το φως της σοβούσας κρίσης. Εθνικής και ατομικής. Υπαρξιακών, σίγουρα, διαστάσεων.

Η μετάφραση, παρά την θετική σύμπραξη του καθηγητή Ι.Φ.Κακριδή, φέρει εμφανώς την χαρακτηριστική «υπογραφή» του Νίκου Καζαντζάκη.

Δίνει μοναδικά την ατμόσφαιρα σοφής μαχητικότητας. Υπήρξε διαπρεπής λεξιπλάστης. Και είναι μία όμορφη πνευματική άσκηση η προσπάθεια ερμηνείας των λέξεών του χωρίς λεξικό. Ίσως –γιατί όχι;– μαζί με ματιές στις αντίστοιχες πανέμορφες λέξεις του αρχαίου κειμένου.

Πηγή του κειμένου που ακολουθεί, πρωτότυπο και μετάφραση, δίπλα-δίπλα, είναι ο επίσημος ιστότοπος (site) του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και είναι εξόχως χαρακτηριστική η μεταχείριση που επιφυλάσσεται σε ένα τόσο σημαντικό ποίημα.

Το αρχαίο κείμενο έχει κάποιους κενούς στίχους, οι οποίοι εδώ επισημαίνονται με αστεράκι (*). Αλλά και η μετάφραση έχει λάθη στον τονισμό, που χαλάνε –όσο μπορούν– την έμμετρη απόδοση.

Σκανδάλισε ο πολύμητις Οδυσσέας –είναι γνωστό. Σκανδάλισε –έτσι φαίνεται– και η ανάμειξη του λεβέντη Κρητικού μας στα φιλολογικά. Και σκανδαλίζει, αν δεν μας εξοργίζει, η ύπουλη υπονόμευση. Η διαχρονική προσπάθεια φίμωσης του Ομήρου.

Κατά τον αξέχαστο Δημήτρη Λιαντίνη, ανατρεπτικό καθηγητή του «Αθήνησι», ο ακαδημαϊσμός είναι: «κούραση, τύπος, πόζα». Εκεί βρισκόμαστε. Σε αυτό ακριβώς το εμπόδιο. Μπροστά στις συμπλεγματικές αντιδράσεις για τη δημιουργική σύνδεση του ΤΟΤΕ με το ΤΩΡΑ. Χωρίς αμπελοφιλοσοφίες και ωραιοποιήσεις. Με ευθυκρισία και ρεαλισμό.

Ο Όμηρος ζει. Ζει η ομηρική θεώρηση της ζωής. Ζει ο Οδυσσέας. Ως πρότυπο, με τα προτερήματα και τα ελαττώματά του. Απλώς, κατά το αριστοτελικό «έξις δευτέρα φύσις», όλα αυτά υπάρχουν στο DNA της «ραχοκοκαλιάς» της σημερινής ελληνικής κοινωνίας.

Για να τα δει όλα αυτά κανείς, όμως, χρειάζεται να καταφέρει να τα ξεχωρίσει. Σε αυτό ακριβώς έγκειται η πιο πολύτιμη συμβολή του Ομήρου.

Τα Ομηρικά Έπη, εισάγουν στην ιδέα της επικής ανατροπής, και από ακραία δυσχερή θέση.

Με γνώση και κρίση. Κόντρα στην προχειρολογία και την ξενομανία. Κόντρα στην αδιαφορία και την συμμόρφωση. Με πόθο και πειθαρχία. Κόντρα στην σήψη και την οκνηρία.

Με αρετή και τόλμη.

Αρχίζοντας από μια –μικρή-μικρή αλλά σημαντική– πράξη: εκτύπωση.

Καλή ανάγνωση !

Και καλή αντάμωση !

ΟΔΗΓΙΕΣ

Για κατέβασμα του αρχείου .pdf (433 σελίδες)

- Facebook : από την ομάδα ΟΔΟΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

- Scribd.com : Kostas Tzanavaras   

- Academia.edu : Kostas Tzanavaras

Η εκτύπωση σε καταστήματα ψηφιακών εκτυπώσεων στοιχίζει 15-20 ευρώ

Η κοινοποίηση και χρήση του αρχείου είναι ελεύθερη

Κόρινθος 17.11.17

Κώστας Τζαναβάρας

Η περιοδεία που άλλαξε τον πλανήτη

Η περιοδεία του Προέδρου Trump στην Άπω Ανατολή, έφερε την εξής κοσμοϊστορική αλλαγή: έστριψε τις ανά τον κόσμο διαχωριστικές γραμμές κατά 90 μοίρες. Και μια καλή σκέψη, για το κρίσιμο κριτήριο της νέας διαχωριστικής γραμμής, έχει διατυπωθεί από τον Άγγλο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Arthur Clark (1907-2008): «Ένας πολιτικάντης, σκέπτεται τις επόμενες εκλογές. Ένας πολιτικός, τις επόμενες γενεές.» Ανάλογο κριτήριο, βεβαίως, ισχύει για τους πάντες.

Αυτόν ακριβώς τον πολιτικαντισμό χτύπησε ο Αμερικανός Πρόεδρος στην περιοδεία του. Αλύπητα, επί της ουσίας, και όσο ποτέ πριν. Και κέρδισε την πρόθυμη συστράτευση προσωπικοτήτων. Χωρίς τυμπανοκρουσίες. Σχεδόν κρυφά από τα Μ.Μ.«Ε.»

Ο πολιτικαντισμός, εδώ και δεκαετίες, είναι που σπρώχνει το βορειοκορεατικό ζήτημα στους επόμενους. Το «λύνει», κάθε τόσο, με περίτεχνες διαπραγματεύσεις. Ο Trump πρόφερε κατ’ ουσίαν ένα ξερό «ως εδώ.», διατυπώνοντας αποφασιστικά το αυτονόητο: «Ο κόσμος δεν μπορεί να ανεχτεί την απειλή ενός αδίστακτου καθεστώτος που απειλεί με πυρηνική καταστροφή».

Απευθυνόμενος στην Εθνική Συνέλευση της Νότιας Κορέας, έκοψε ανάσες με την ανατριχιαστική ανασκόπηση του ζητήματος. Ξεχασμένες αλήθειες, ξεχασμένες συγκρίσεις, ξεχασμένοι δισταγμοί και εμπαιγμοί.

Πάνω από όλα, προειδοποίησε σοφά: «Όσο πιο επιτυχημένη γίνεται η Νότια Κορέα, τόσο πιό επιτυχημένα κακοπιστώνετε (discredit) την σκοτεινή φαντασία στην καρδιά του καθεστώτος της Βόρειας Κορέας».

Το κλίμα μεταστροφής και αποδοχής, εξέφρασε άριστα η δημόσια εξομολόγηση του Προέδρου της Δημοκρατίας της Κορέας Moon Jae-in: «Κατά τη διάρκεια των μηνών, διατηρώ στενή επαφή με τον Πρόεδρο Trump. Αλλά τώρα, αφού περάσαμε μια μέρα με τον Πρόεδρο και την Πρώτη Κυρία στο Cheong Wa Dae, νιώθω μια αίσθηση οικειότητας, σαν να ήμασταν παλιοί φίλοι.»

Το «βαρύ» βιογραφικό του, ως νομικού-ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δίνει πρόσθετη σημασία στην απερίφραστη προσχώρησή του στην λογική «Ειρήνη μέσω δύναμης» (Peace through strength). Συμφώνησε και ότι η μοναδική διαπραγμάτευση που έχει νόημα είναι η συζήτηση επί όρων για αποπυρηνικοποίηση.  

Ο Πρόεδρος Moon, δεν παρέλειψε να δώσει την δική του «πινελιά» στο άλλο μεγάλο θέμα της περιοδείας: «να απολαύσουμε το πλεονέκτημα του ελεύθερου, δίκαιου (equitable) και ισορροπημένου (balanced) εμπορίου μαζί».

Τούτου δοθέντος, δεν αποτελούν έκπληξη οι περαιτέρω κινήσεις αυτών που από καιρό –κατά την έκφραση του «σκληρού μπισκότου»– «έμπλεξαν με κακές παρέες, και πήραν τον κακό το δρόμο».

Η «μαρίδα», όμως, κάπου 700 C.E.O.’s μεγάλων επιχειρήσεων χωρών του Ειρηνικού, σε συνέδριο του APEC  στο Da Nang του Vietnam, μάλλον δεν πήραν και πολύ χαμπάρι τι άκουσαν ακριβώς. Γοητευμένα, προφανώς, τα …«χαμηλόμισθα» στελέχη, από την πολιτική παρουσία «ενός από εμάς», δύσκολα θα πρόσεξαν ότι το προεδρικό μάθημα Ιστορίας, αρχίζοντας από τα τέλη του 18^ου αιώνα, είχε και κάτι απίστευτα πρωτάκουστο.

Συνηθίσαμε στην ιδέα ενός «αγαναχτισμένου δισεκατομμυριούχου» (Φ.τ.Κ. φ.1511/8.9.16) που σμπαραλιάζει καθημερινά τα στερεότυπα. Και, απλώς, κάποιοι ενοχλούνται από τη φασαρία.

Συνηθίσαμε στην ιδέα ενός πολιτικού που φέρνει μαζί του και τις δεξιότητες επιχειρηματία: ρεαλισμό, γνώση, σχεδιασμό, ευθύτητα, συγκαταβατικότητα, ζωντάνια, ευελιξία, αποφασιστικότητα. «Όνομα» –βασικό. Με το βλέμμα στα αποτελέσματα –το κυριότερο. Μαζί, φυσικά, ρίσκο και μπλόφες και λάθη και υπερβολές. Και, απλώς, κάποιοι βλέπουν μόνον χάος. Σαν άλλοι βορειοκορεάτες.

Συνηθίσαμε στην ιδέα ενός Αμερικανού Προέδρου που κάποιοι τον πολεμούν λυσσασμένα. Και κάνουν τους πολλούς να τον μισούν, ενώ αγνοούν τι λέει και τι κάνει. Πυροβολούν τυφλά την ταμπέλα «μισητές πολιτικές» (Hateful Politics). Προκατειλημμένοι και αφελείς, όσο δεν θα επέτρεπε στον εαυτό του κανείς άνθρωπος της πιάτσας. Κανείς που ξέρει από αξιοπρέπεια και σεβασμό.

Ας –ας! – πούμε ότι τα συνηθίσαμε. Αλλά, φευ!, πώς να συνηθίσουμε στην ιδέα ενός αντι-ιμπεριαλιστή [σωστά διαβάζετε] Αμερικανού Προέδρου; Απίστευτο;

Κάπως έτσι, το «κάν’το για μένα», παρασύρει αβίαστα: άστο επάνω μου Donald. Μαζί με φιλικές σποντίτσες δημοσίως: «Αυτός που μπορεί να έχει υπομονή, μπορεί να έχει αυτό που θέλει.»

Παρόλα αυτά, όμως, δύσκολα θα βρισκόταν κάποιος που να μπορεί να τον βοηθήσει να τα βγάλει πέρα με το πολιτικό κατεστημένο, τον τύπο-ρύπο και τις μεθοδευμένες υστερικές αντιδράσεις στην πατρίδα του.

Λείπει κάτι –αναμφισβήτητα. Ίσως, μία πιο πειστική ρήξη με τον πολιτικαντισμό. Κάτι που να καθιστά ευρύτερα κατανοητό το «Κατηγορώ τις προηγούμενες κυβερνήσεις» (I do blame past administrations). Κάτι που να πείθει ότι αλλάζει βιβλίο –όχι απλώς σελίδα. Ότι αλλάζει το παιχνίδι –όχι το σκορ.

Κάτι που να στρίβει την διαχωριστική γραμμή. Γιατί όχι νέο κόμμα; Ούτως ή άλλως, ένα διόλου ασήμαντο 45% απαντούν στην Rasmussen ότι «κυβερνάει σαν Πρόεδρος ενός τρίτου κόμματος». Γιατί όχι, αίφνης, ένα εντελώς καινούργιο φορολογικό σύστημα; Συναρπαστικά απλό και δίκαιο –όχι μόνον για τους ανθρώπους της δημιουργίας.

Ο,τιδήποτε σχετικό, πάντως, θα «ψηφιζόταν» από τις αγορές «και με τα δυό χέρια». Αρκεί να γίνει πριν καταστεί υποχρεωτικό. Υπογράφω.

Κόρινθος 12 Νοεμβρίου 2017

Κώστας Τζαναβάρας

Σημ. : το άρθρο δημοσιεύθηκε στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ  φ.1571/23.11.17

Το τελευταίο ταγκό στο Πεκίνο;

Σε λίγες μέρες, μεσοβδόμαδα, συναντώνται στο Πεκίνο ο Πρόεδρος Ξι, της επερχόμενης υπερδύναμης, και ο Πρόεδρος Trump, της τρέχουσας. Διαφαίνεται συναντίληψη, θα τεθούν εποικοδομητικώς σοβαρά θέματα, αλλά οι εντυπώσεις –ίσως και η ουσία– εκτιμάται ότι θα είναι σε μία δραματική σύγκριση των δύο ανδρών.

Ο οικοδεσπότης, αφ’ ενός, είδε προ εβδομάδων τις «σκέψεις» του να καταγράφονται στο καταστατικό του κυβερνώντος ΚΚΚ. Για να ξέρουμε τι λέμε: κάτι παραπάνω από το σύνταγμα των δυτικών «δημοκρατιών».

Ο φιλοξενούμενος, αφ’ ετέρου, όχι μόνον βλέπει τις απόψεις του να λογοκρίνονται, να λοιδορούνται και να διαστρεβλώνονται στα μεγαλύτερα μέσα «ενημέρωσης» της χώρας του, αλλά επανειλημμένως έχει αποτύχει να δημοσιευθούν ως πληρωμένη διαφημιστική καταχώρηση.

Η διαφορά είναι μέρα-νύχτα. Και είναι ευκαιρία, ίσως, να σκεφθούν κάποιοι την διαφορά μεταξύ συσπειρωμένου και διχασμένου έθνους. Ιδίως, βλέποντας νοερά τον συγκριτικό απολογισμό της τελευταίας 40ετίας…

Ευρύτερα, είναι μια καλή ευκαιρία να εκτιμηθεί η χρησιμότητα μιάς ιδεολογίας, ενός ιεραρχημένου συστήματος αξιών και προτεραιοτήτων. Κι ας είναι οποιαδήποτε ιδεολογία –όχι όμως και μεταμοντερνισμός. Έλεος.

Καλώς εχόντων των πραγμάτων, στην συνάντηση θα πρωταγωνιστήσει το γνωστό «Αφήστε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν». Κινέζικο μεν, αλλά δεν ήταν λ.χ. και στην καθημερινή πρωινή γυμναστική επί Μάο.

Πολύ περισσότερο, δεν συμπεριλαμβανόταν μέχρι προσφάτως στο menu του Λευκού Οίκου. Πριν ένα χρόνο, αίφνης, ο πολύς Obama, χρησιμοποιούσε βήμα εν Αθήναις για να κάνει υπαγορεύσεις στους πάντες.

Σε ένα τέτοιο κλίμα συγκατάβασης, όπως διαφαίνεται πλέον, τα τρέχοντα θέματα είναι λογικό να βρουν απλές λύσεις. Κοινής επιθυμίας –όχι απλώς κοινής αποδοχής.

Πρώτον: κάπου πρέπει να τελειώνει το «Πρώτα η Κορέα μας!»; Η λογική διέξοδος: «Γιατί όχι και η Βόρεια Κορέα στον «δρόμο» της Κίνας;» (Τί συμβαίνει με την Β.Κορέα; -Φ.τ.Κ. φ.1568/2.11.17) δείχνει κοινός τόπος. Μένει, απλώς, να δούμε την κατά περίπτωση τελική διατύπωση. Και η Κίνα ελέγχει πάνω από το 80% του εξωτερικού εμπορίου της άτακτης γειτόνισσας…

Δεύτερον: θα χρειασθούν, επί του ιδίου θέματος, κάποιες παραχωρήσεις. Κάποιες στρογγυλεύσεις στις φραστικές διατυπώσεις –το προφανές. Κάποιοι εξοπλισμοί στην περιοχή, «με πολλά μηδενικά». Για σιγουριά, για να μην ξανατρέχουμε στα καταφύγια. Λογικά πράγματα.

Τρίτον: πως αρχίζει η νέα διμερής εμπορική σχέση; Η προηγούμενη, ευρύτερη, γνωστή ως TPP (Trans-Pacific Partnership), έχει –ούτως ειπείν– διακοσμηθεί δεόντως από τον Πρόεδρο Trump. Και οι ανά τον κόσμο ανόητοι, με την κυριολεξία του όρου, έφθασαν να μιλούν μέχρι και για απομονωτισμό.

Και τέταρτον: ο Πρόεδρος Ξι, θα βρει λακωνικό τρόπο να εξηγήσει –επί του ιδίου θέματος– ότι η Κίνα ενδιαφέρεται ειλικρινά για το πρόβλημα της άλλης πλευράς. Θα το έκανε, άλλωστε, ακόμη και αν δεν κατείχε χοντρό πακέτο του δημοσίου χρέους της υπερδύναμης. Ακόμη-ακόμη, κι αν το επάρατο πιά ελεύθερο εμπόριο, το «free trade», δεν το είχε επιβάλει η άλλη πλευρά προ ολίγων δεκαετιών…

[Παρεμπιπτόντως: Σε αυτό το κλίμα, τολμηρών προβληματισμών ουσίας, η εισέτι μαρξιστική Κίνα δεν είναι και πολύ μακριά από την ώρα που θα διακρίνει το χονδροειδές θεωρητικό σφάλμα γενικοποίησης του Carl Marx: έκρινε ως εγγενώς καπιταλιστική την συμπεριφορά των Άγγλων πρωτο-καπιταλιστών.]

Όλα αυτά, ως άνω, «καλώς εχόντων των πραγμάτων». Μια συντηρητική δύναμη σαν την Κίνα, όμως, προτιμά τα σίγουρα βήματα. Η είδηση, δηλαδή, θα είναι να μη συμφωνηθούν τα –περίπου– αυτονόητα.

Μια ρεαλιστική δύναμη σαν την Κίνα, δεν παραλείπει να διακρίνει την ωμή πραγματικότητα. Ιδίως στην άλλη πλευρά. Τα διαδοχικά χρηματιστηριακά ρεκόρ και οι επερχόμενες σαρωτικές φορολογικές αλλαγές, συνυπάρχουν με ακραία κοινωνικά προβλήματα: το ανοικτό μέτωπο των ναρκωτικών (opioid crisis), την ανεξέλεγκτη βία, το μεταναστευτικό, τα αφροδίσια, την κατάρρευση του συστήματος υγείας.

Κυρίως, όμως, συνυπάρχουν και με την υστερία της αμερικανικής «rulling class», της ελίτ που βάζει τους κανόνες δηλαδή, εναντίον του Προέδρου Trump. Και το ξεκαθάρισμα λογαριασμών δείχνει αναπόφευκτο.

Είναι προφανές, μιλώντας γενικά, και πολύ απλά, ότι δεν γίνεται να ανθίζουν και όλα τα λουλούδια, και όλα τα αγκάθια. Κάποια στιγμή, μοιραία, ακόμη και οι συντηρητικοί παίκτες, «ανοίγουν τα χαρτιά τους».

Συνεπώς, αν όντως πρόκειται να δούμε κάποιο «τελευταίο ταγκό», όχι πάλι στο Παρίσι, το ερώτημα είναι αν θα χρειασθεί ξανά …βούτυρο.

Κόρινθος 5 Νοεμβρίου 2017

Κώστας Τζαναβάρας