Η αριστοτεχνική του ομηρικού Οδυσσέα (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1773/30.12.21)

ΑΝΑΡΩΤΙΕΤΑΙ ΚΑΝΕΙΣ: τί απομένει να υμνήσουμε στον κεντρικό ήρωα του Ομήρου; Στο προηγούμενο άρθρο "Ο ομηρικός Οδυσσέας ως ανδρικό πρότυπο", πάντα στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ (φ.1772/23.12.21) , του βρήκαμε τόσα πολλά: ο απόλυτος τζέντλεμαν, ο εκλεκτός των γυναικών, ο φιλέταιρος, ο αναμφισβήτητου κύρους.

 

Και δεν είπαμε τίποτα για τις πολεμικές αρετές του, τη ρητορική του δεινότητα, την ετοιμότητά του, τις διπλωματικές του αρετές -και τόσα άλλα.

Κι όλα αυτά, να μην σκιάζονται και τόσο από τα λάθη του και τα ολισθήματά του. Το ότι είναι ικανός για το καλύτερο και για το χειρότερο, άλλωστε, είναι κ-α-ι στοιχείο της γοητείας του. Γιατί, πάνω απ' όλα, είναι αυτός που μαθαίνει [και] από τα λάθη του. Ο πολύμητις. Έτσι έβαλε μυαλό, έτσι νόστησε, έτσι νίκησε.

 

ΑΠΟΜΕΝΕΙ, ΛΟΙΠΟΝ, να δούμε λίγο πιό προσεκτικά την άφθαστη ικανότητά του στις διαπροσωπικές σχέσεις. Τόσο απέναντι σε φίλους, όσο και απέναντι σε αντιπάλους, βασίζεται στην ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη ικανότητά του να βλέπει τα πράγματα "με τα μάτια" του άλλου.

Αντιλαμβάνεται τόσο την πλεονεκτική θέση του, όσο και την -σπανίως- μειονεκτική. Αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα που εμπνέει -είτε θετικά, είτε αρνητικά. Ξέρει καλά τον άλλον. Έτσι μάχεται, έτσι γοητεύει.

 

ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΑΡΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΗ δεξιότητά του.

Αν, λόγου χάριν, ερωτηθεί φιλόλογος "Πώς κατάφερε ο Οδυσσέας και έφυγε από την Ωγυγία της θεάς Καλυψούς;", η απάντηση θα είναι κάτι σαν "Μα ήταν απόφαση του συμβουλίου των θεών". Δεν δείχνει να έχει ασχοληθεί η Γραμματεία με το πώς κατάφερε να μεταφέρει τα συναισθήματά του στη θεά που "τον είχε μη στάξει και μη βρέξει".

Ούτε, μάλλον, έχει εντοπισθεί ο ευφυέστατος τρόπος με τον οποίο την βοήθησε να ξεπεράσει τα δικά της συναισθήματα αποχωρισμού, όταν πλέον ήταν φανερό ότι είχε αποφασίσει να τον αφήσει να φύγει. "Δεν βάζω πόδι σε πλωτή, χωρίς κι εσύ να θέλεις" -το οφθαλμοφανέστερο.

Ποιό συμβούλιο των θεών; ποιός αγγελιαφόρος Ερμής; Μόνος του κέρδισε την ελευθερία του, όταν πήρε την ώριμη απόφασή του να γυρίσει στην Ιθάκη. Με κομψό τρόπο.

 

Η ΙΔΙΑ ΠΑΡΑΓΝΩΡΙΣΗ, της ίδιας δεξιότητας, και ίσως ακόμη πιό έντονα, φαίνεται να υπάρχει και ως προς την Ελένη. Η πρωταγωνίστρια για την οποία ο μέγας ποιητής δεν τολμά να αποδώσει ούτε ένα (1) επίθετο. Περιττεύει, προφανώς, οποιοσδήποτε επιθετικός προσδιορισμός.

Η Ελένη, λοιπόν, έχει κι αυτή ανεπτυγμένη την ενσυναίσθηση. Αυτή η δεξιότητα της είναι πολύτιμη, προκειμένου κατ' ουσίαν να επιβιώσει. Εξασφαλίζει τη σταθερή απόφαση του αντραδελφού της Έκτορα να την υπερασπισθεί. Εξασφαλίζει και την συμπάθεια των υπολοίπων, όταν πιά τον μοιρολογεί εις επήκοον όλων.

 

ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΘΕΜΑ μας, αξίζει να δούμε πόσο έχει παραγνωρισθεί αυτή η διάσταση στην ανάγνωση του Εθνικού μας Έπους. Τουτέστιν: Πόσο έχει προσεχθεί η συναισθηματική σοφία του Οδυσσέα. Το εθνικό μας ψυχογράφημα;

Αν ρωτήσουμε, πάλι, "Πώς απέκρουσε ο Οδυσσέας τις προτάσεις της Φαιακίδας βασιλοπούλας Ναυσικάς;", η απάντηση μάλλον θα είναι ξανά απορία. Δεν φαίνεται να έχει πολυπροσεχθεί καν η ευθεία πρόταση γάμου από τον βασιλιά Αλκίνοο. Πόσο μάλλον, η σαφής πλην έμμεση πρόταση της βασίλισσας Αρήτης.

 

ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ ΠΙΑ, το κρίσιμο ζήτημα θα είναι ο αναγνωρισμός του. Σε άλλους πρέπει να φανερωθεί, αλλά στον κατάλληλο χρόνο. Από άλλους πρέπει να κρυφτεί, για όσο χρειάζεται. Σε όλα αυτά, θα αποδειχθεί πολύτροπος. Μία ακόμη βασική ομηρική λέξη, που -2.800 χρόνια μετά!- δεν χρειάζεται μετάφραση.

 

ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΨΑΞΕΙ ΚΑΝΕΙΣ στο ποίημα τα μυστικά των αλλεπάλληλων αναγνωρισμών του. Πώς δεν τον κατάλαβαν οι μνηστήρες, πώς τον κατάλαβαν αργά. Στην άλλη άκρη, ο πιστός του σκύλος Άργος: τον αναγνωρίζει αμέσως, και -ήσυχος πιά- πεθαίνει.

Αλλιώς, λοιπόν, θα φανερωθεί στους ανθρώπους του, αλλιώς στο γιό του, αλλιώς στο γέρο πατέρα του. Καθένας καταλαβαίνει με άλλο τρόπο, καθώς έχει διαφορετική αντίληψη του αναπάντεχου, αλλά και διαφορετική ψυχολογία. Το ίδιο σημάδι, η ουλή στο πόδι του, για άλλους λειτουργεί αυτομάτως, ενώ για άλλους δεν λέει κάτι.

 

Η ΕΛΕΝΗ, ΟΙΚΟΔΕΣΠΟΙΝΑ πιά στη Σπάρτη, θα αναγνωρίσει όχι τον Οδυσσέα, αλλά τον Τηλέμαχο. Αναπάντεχο επισκέπτη του παλατιού της, θα τον αναγνωρίσει αβίαστα, από την ομοιότητα με τον πατέρα του. Εκεί, θα διηγηθεί ότι είχε αναγνωρίσει και τον Οδυσσέα στην Τροία, όταν μπήκε στο κάστρο μεταμφιεσμένος ζητιάνος.

Κάπου εκεί, θα κρύψει επιμελώς ο Ποιητής και την δραματική έκκληση της απόλυτης γυναίκας: "κέλεται δέ με θυμός" (Ν.Καζαντζάκης: μα να μιλήσω θέλω). Τί πιό επίκαιρο;

 

Η ΠΡΩΤΟΞΑΔΕΡΦΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ, θα βρεθεί στην άλλη άκρη -και σε αυτό το θέμα. Όχι μόνον δεν θα αναγνωρίσει τον άντρα της από τη χαρακτηριστική ουλή στο πόδι, αλλά ούτε καν θα την πείσουν ο γιός της κι η βάγια της. Τα ίδια της τα μάτια.

Προφανώς, δεν υστερούσε σε αναγνωριστική ικανότητα. Το πρόβλημά της ήταν καθαρά ψυχολογικό. Το απόγειο της ποιητικής μεγαλοφυΐας του Ομήρου, πάντα κατά την ταπεινή μου άποψη, είναι η ανάγλυφη περιγραφή του γιγαντιαίου μετεωρισμού συναισθημάτων της γνωστικής βασίλισσας της Ιθάκης.

 

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ, μαθαίνοντας ξαφνοξυπνημένη τα νέα από την πιστή της βάγια Ευρύκλεια, θα πετάξει από τη χαρά της. Αμέσως μετά, μαθαίνοντας και για τη μνηστηροφονία, θα αρνηθεί να πιστέψει. Θα φθάσει να αγριομιλήσει στη βάγια της.

Καθώς οι κουβέντες τρίτων θα αποδειχθούν ανίσχυρες να πείσουν, η λύση θα δοθεί τελικά μεταξύ των δυό τους. Και εκεί ακριβώς είναι η αριστοτεχνική.

 

ΠΟΛΛΕΣ ΝΟΜΙΖΟΥΝ ότι αρκεί η απλή ανάγνωση της πανέμορφης ψ ραψωδίας της Οδύσσειας. Λεκτικά, πράγματι φαίνεται να έπεισε την αγχωμένη οικοδέσποινα το ότι ο Οδυσσέας ήξερε το μυστικό του ακίνητου κρεβατιού. Σαν δηλαδή να πείσθηκε επί τέλους από λογικά επιχειρήματα.

Κρίνοντας από γνώμες καλών διαδικτυακών φιλενάδων μου, η εξήγηση αρκεί να διατυπωθεί για να πείσει. Και χρειάζεται να ρίξουμε μία -έστω κλεφτή- ματιά στο πρωτότυπο, για να βρούμε το κρίσιμο μη λεκτικό σήμα που εξέπεμψε ο Οδυσσέας στη γυναίκα της ζωής του.

Είχε προετοιμάσει το κλίμα αποβραδίς. Είχε ανασύρει τη θύμιση, ζωντανεύοντας εικόνες και αναμνήσεις -με ψέματα κι αλήθειες ανάκατα. Και είχε καταφέρει να κοιμηθεί "μακριά της", αλλά τόσο κοντά της. Και μετά από 20 ολόκληρα χρόνια.

 

Ο Οδυσσέας, τελείως αυθόρμητα, θα δώσει το αλάθητο σημάδι. Θα είναι -πολύ απλά- ο εαυτός του. Έξαλλος από θυμό, στην ιδέα πως κάποιος άλλος μπήκε στην κρεβατοκάμαρά του, έχει την αντίδραση που μόνον αυτός θα μπορούσε να έχει για την ΠΗΝΕΛΟΠΗ.

 

Διμηνιό 23 Δεκεμβρίου 2021

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

Ο ομηρικός Οδυσσέας ως ανδρικό πρότυπο (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1772/23.12.21)

ΘΕΛΟΝΤΑΣ ΚΑΝΕΙΣ να αξιοποιήσει επιτυχώς την Ομηρική Παρακαταθήκη, οφείλει πρωτίστως -πάντα κατά την ταπεινή μου γνώμη- να είναι ακριβής στους συλλογισμούς, στις συσχετίσεις και -κυρίως!- στα συμπεράσματα. Είναι πολύ εύκολο να παρεξηγηθεί το νόημά της, αλλά και να νομίσει κανείς ότι ο Όμηρος προσφέρεται για δογματισμούς.

ΣΤΟ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟ, εν προκειμένω, μητρικής υπερπροστασίας του ομηρικού Αχιλλέα και σύγχρονων γυναικοκτονιών, αξίζει να σκεφθούμε αν έχουμε να κάνουμε με αποδείξεις ή πρόκειται απλώς για ιδέες προς αξιοποίηση.

Υποστηρίζω το δεύτερο. Και βάση αυτής της αξιοποίησης, είναι να βγάλουμε ΠΡΩΤΑ συμπεράσματα για το μύθο. ΜΕΤΑ, είναι ευκολότερο να σκεφθούμε στο προκείμενο σύγχρονο πρόβλημα.

Έχει σημασία δηλαδή ο ΣΑΦΗΣ διαχωρισμός του μύθου από την πραγματικότητα.

 

ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ, λοιπόν, είδαμε στα προηγούμενα άρθρα "Από το δράμα της ομηρικής Βρισηίδας στις γυναικοκτονίες" (Φ.τ.Κ. φ.1770/9.12.21) και "Τί πρόβλημα είχε η πτέρνα του Αχιλλέα;" (Φ.τ.Κ. φ.1771/16.12.21) τα εξής εν ολίγοις:

[1] Επισημάναμε την κάτι-σαν-γυναικοκτονία της αιχμάλωτης Βρισηίδας από τον Αχιλλέα.

[2] Επισημάναμε κι άλλες απαράδεκτες συμπεριφορές ανδρών -Δίας, Αγαμέμνονας, Πρίαμος.

[3] Επισημάναμε άνδρες παραδεκτής συμπεριφοράς προς τις γυναίκες -Διομήδης, Ποσειδώνας, Μενέλαος, Έκτορας. Κυρίως: Οδυσσέας.

[4] Επισημάναμε ότι υπάρχουν αντιπαραδείγματα κακής, αλλά και παραδείγματα καλής (Οδυσσέας, Έκτορας, Αλκίνοος), συμπεριφοράς ανδρών με εξουσία.

[5] Πρωτοδιαβάσαμε [όχι;] για τα αλλεπάλληλα και κραυγαλέα δείγματα μητρικής υπερπροστασίας του ομηρικού Αχιλλέα από τη μητέρα του θεά Θέτιδα.

 

ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΘΕΝΟΣ, τίθεται ο συσχετισμός αγωγής και πράξεων, με έμφαση στον ομηρικό Αχιλλέα. Ο εντοπισμός του ακριβούς προβλήματος στην αγωγή. Η διάκριση μεταξύ υπερπροστασίας και προστασίας. Σωστά;

Για να ενισχύσουμε το συμπέρασμα, όμως, πάντα επί της Ομηρικής Παρακαταθήκης, καλό είναι να αντιπαραβάλουμε τη μητρική αγωγή που είχε λάβει η προσωπικότητα-υπόδειγμα. Τουτέστιν: να δούμε τη σχέση του ομηρικού Οδυσσέα με τη μητέρα του Αντίκλεια.

Την βρίσκει, μαζί μας, στον Άδη. Εκεί θα ακούσει από τη "σεβαστή του μάνα" σκέτη την πραγματικότητα: τί συμβαίνει στην Ιθάκη, ενώ αυτός λείπει. Ούτε νταντέματα και ωραιοποιήσεις, ούτε χειρισμοί και γκρίνιες. Αρκεί αυτή η σκέτη πραγματικότητα, για να αναλάβει ο πράγματι καλαντρειωμένος γιός τις ευθύνες του. Έστω, μετά από κάποιο χρόνο. Αυτό μας υποδεικνύει, εμμέσως πλην σαφώς, ο ποιητής.

Κι αν πάμε και στη σχέση του Τηλέμαχου με την μητέρα του Πηνελόπη, πάλι κάτι τελείως απλό θα δούμε: βλέποντας τον γιό του Οδυσσέα να της αντιμιλά δημοσίως, αλλά σωστά και σταθερά, αποσύρεται ήσυχη.

 

Ο ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ, εμφανίζεται στο έπος ως ο απόλυτος τζέντλεμαν.

Είναι άψογος στη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες.  Δεν υπάρχει το παραμικρό που θα μπορούσε να του καταλογίσει κανείς. Ούτε με την Κίρκη, ούτε με την Καλυψώ, ούτε με την Ινώ που βρήκε μεσοπέλαγα. Ούτε με τις Σειρήνες.

Ούτε με τη  νεαρή βασιλοπούλα των Φαιάκων Ναυσικά, όπου βρήκε τον πιό ευγενικό τρόπο για να αποκρούσει τις διαδοχικές δελεαστικές προτάσεις γάμου της ίδιας, του πατέρα της και της μητέρας της.

Είναι εμφανώς ο εκλεκτός των γυναικών, ίσως ακόμη και της Ελένης -κατά μία ερμηνεία των απολόγων της. Αλλά το σίγουρο είναι ότι ουδέποτε παραλείπει να εξασφαλίσει τη ρητή! συγκατάθεση της εκάστοτε ερωμένης του.

 

ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΦΙΛΕΤΑΙΡΟΣ, κατά τον αείμνηστο Καθηγητή Δ.Ν.Μαρωνίτη. Το φιλέταιρο ήθος του, το νοιάξιμο για τους συμπολεμιστές και τους συντρόφους του, διακρίνεται επανειλημμένως. Σκέφτεται το καλό του άλλου, όπως και της ομάδας. Παίρνει επάνω του πρόθυμα την ευθύνη "να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά". Ατομιστής, είναι μόνον όταν πρέπει.

Ο ενάρετος Διομήδης, θα τον διαλέξει ως εταίρο του σε νυκτερινή αποστολή κατασκοπείας. Όταν ο αρχηγός θα του πει "πάρε όποιον θέλεις", θα πει το αυτονόητο: "ποιόν άλλον να διαλέξω;"

Αντίστοιχο εγκώμιο του φιλεταίρου ήθους του, θα πλέξει και ο αρχηγός Αγαμέμνονας.

"τι να σου κάνω εγώ μαλώματα, τι διάτες να σου δίνω/

που εγώ το ξέρω πως στα στήθια σου μονάχα το καλό μου/

θέλει η καρδιά σου "

 

ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥΣ του, θα διατυπώσει αυτόκλητος και ο αντίπαλος Αντήνορας.

"(...) Μα κάθε που απ᾿ τα στήθια του έβγαζε φωνή τρανή, και πέφταν/

έτσι πυκνά πυκνά τα λόγια του σαν του χιονιού οι τουλούπες,/

άντρας θνητός κανείς δε δύνουνταν να μετρηθεί μαζί του,/

και τότε πια δεν εγνοιαζόμαστε για του Οδυσσέα το θώρι."

 

ΚΙ ΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΝΟΜΙΖΕΙ ότι ο Όμηρος είναι προκατειλημμένος υπέρ του Οδυσσέα, του κατ' εξοχήν ήρωά του, καλά θα κάνει να διαβάσει προσεκτικά όσα του καταλογίζει -πάντα με τρόπο!- τόσο στην Ιλιάδα, όσο και στην Οδύσσεια. 

Στην αρχή της Ιλιάδας, τον βρίσκουμε να λάμπει δια της απουσίας του από τον κατ' εξοχήν ομηρικό καβγά. Προφανώς σκέφθηκε ότι θα κινδύνευε να χάσει τη δική του αιχμάλωτη. Λίγο αργότερα, θα πρωτοστατήσει στην γενική κατακραυγή κατά του συνετού Θερσίτη. Κατακραυγή κατά του απλού οπλίτη που πρόφερε δημοσίως τα αυτονόητα.

Στην Οδύσσεια, από τα ίδια του τα λόγια στους Φαίακες, προκύπτει ως ο 100% αποτυχημένος αρχηγός της αποστολής επιστροφής των Ιθακησίων. Και δεν είναι μόνον οι 100% απώλειες. Είναι τα αλλεπάλληλα λάθη του. Οι ολιγωρίες του, οι παραλείψεις του. Δεν έσφαλε μόνον με τον Κύκλωπα.

 

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ αναδεικνύει στον Οδυσσέα ένα μοναδικό ελληνικό χαρακτηριστικό: είναι ικανός για το καλύτερο και για το χειρότερο. Ικανός για απίστευτα επιτεύγματα, αλλά και για εξ ίσου απίστευτα λάθη.

Μαθαίνει και από τα λάθη του, είναι ο κατ' εξοχήν πολύμητις. Μελετημένα, αποκτά συνεχώς εμπειρία στα πάντα. Έτσι, ΕΒΑΛΕ ΜΥΑΛΟ -η από μέρους μου ερμηνεία του κρίσιμου στίχου "πολλών δ' ανθρώπων ίδεν άστεα και ΝΟΟΝ ΕΓΝΩ". Κι από τη στιγμή που θα αποφασίσει να νοστήσει, θα διαπρέψει σε μία απίστευτης δυσκολίας αποστολή.

 

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ, είναι ίσως η μόνη που θα μπορούσε να του παραπονεθεί. Αλλά θα προφέρει κάτι μοναδικό, που ίσως δεν προσέχουν και εκτιμούν όλες:

"Της Άρτεμης να μ᾿ έβρισκε η σαγίτα,/

στην Κάτω Γης να πάω, τη θύμηση κρατώντας του Όδυσσέα,/

και κάποιου την καρδιά αχαμνότερου να μη χρειαστεί να φράνω!"

Ερώτηση: πώς αλλιώς θα μπορούσε να αποδοθεί ο απόλυτος έρωτας;

 

ΜΑΖΙ ΤΗΣ, δίνει και το απόλυτο ρεσιτάλ ενσυναίσθησης, όταν δρα αριστουργηματικά στον αναγνωρισμό του από τη γυναίκα της ζωής του. Θα το δούμε αναλυτικά στο επόμενο άρθρο "Η αριστοτεχνική του ομηρικού Οδυσσέα".

 

ΜΠΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΕΤΟΣ, στο πέμπτο και τελευταίο άρθρο αυτής της πρώτης σειράς, θα ξανασκεφθούμε τη ζοφερή πραγματικότητα, με αιχμή τις γυναικοκτονίες. Με οδηγό την Ομηρική Παρακαταθήκη.

Μετά, σε νέα σειρά άρθρων, πάντα στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, θα μπορούμε να δούμε ξανά τις βάσεις του Ελληνο-Χριστιανικού Πολιτισμού.

 

Διμηνιό 18 Δεκεμβρίου 2021

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

Τί πρόβλημα είχε η πτέρνα του Αχιλλέα; (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1771/16.12.21)

ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ, αν υπάρχει κάποιος/α που να υποψιάζεται τί σχέση υποστηρίζω! [Ξανά: υποστηρίζω] ότι συνδέει την πτέρνα του Αχιλλέα με τις σημερινές -κατά την έκφραση του συρμού- γυναικοκτονίες.

Στο προηγούμενο άρθρο, "Από το δράμα της ομηρικής Βρισηίδας στις γυναικοκτονίες" (Φ.τ.Κ. φ.1770/9.12.21), είδαμε ότι ο αρχιπολεμιστής Αχιλλέας, είχε διαπράξει κάτι-σαν-γυναικοκτονία, όταν απέδωσε άδικα ευθύνες στη δυστυχή Βρισηίδα.

Θεώρησε ότι ήταν υπεύθυνη για τον κατ' εξοχήν ομηρικό καβγά, μεταξύ του ίδιου και του άνακτα των Αχαιών Αγαμέμνονα. Υπεύθυνη, χωρίς να έχει κάνει απολύτως τίποτα. Και να της έχει σκοτώσει πατέρα, άντρα και τα τρία της αδέρφια. Αιχμάλωτη, να φταίει -γιατί; Γιατί είχε έναν ρόλο μεταξύ "σάκος του μποξ" και "μπαλάκι τένις". Σωστά;

 

ΚΑΛΑ ΟΛΑ ΑΥΤΑ, αλλά τί σχέση έχουν με την πτέρνα του Αχιλλέα;

Η γενική απάντηση, προφανώς, αφορά όχι κάποια άμεση σχέση αλλά αλυσιδωτή συσχέτιση. Διαδοχικές σχέσεις αιτίου-αιτιατού, δηλαδή. Σαν αλυσίδα.

Η ειδική απάντηση, επίσης προφανώς, θα χρειασθεί σε πρώτη φάση ερμηνεία της συμπεριφοράς του Αχιλλέα απέναντι στη Βρισηίδα. Τουτέστιν: Πώς είναι δυνατόν να της αποδώσει ευθύνες, υπό τις συνθήκες που προαναφέραμε;

 

ΕΚΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ, αρχίζει η ακατάσχετη προχειρολογία. Η χαρακτηριστική εκείνη σύγχυση μεταξύ αιτίας και συνθήκης. Μην πάμε μακριά για παραδείγματα τέτοιας σύγχυσης.

Η πρώτη απάντηση του συρμού, παραπέμπει σε σεξιστική συμπεριφορά άντρα. Άντρας ήταν ο Αχιλλέας, άντρας κι ο Αγαμέμνονας, που -όπως είδαμε στο προηγούμενο- πρόσβαλε βάναυσα την τιμή της γυναίκας του. Άντρας κι ο Δίας, που συμπεριφερόταν βάναυσα στη σύζυγό του Ήρα. Άντρας κι ο βασιλιάς της Τροίας Πρίαμος, που πρόσβαλε -δημοσίως κι αυτός- τη σύζυγό του Εκάβη.

Κι από την άλλη, αν δεν μου διαφεύγει κάτι [θυμίζω: ερασιτέχνης ομηριστής δηλώνω], καμία γυναίκα δεν έκανε κάτι συγκρίσιμο. Πάντα στον Ομηρικό Μύθο -εννοείται.

Ιδού, λοιπόν, η απάντηση του συρμού: έτσι κάνουν οι άντρες.

 

ΜΟΝΟ ΠΟΥ, άντρες ήταν και πολλοί άλλοι, που δεν έκαναν τίποτα παρόμοιο. Έκανε ο Αχιλλέας, αλλά όχι ο Διομήδης. Ο Αγαμέμνονας, όχι ο Μενέλαος. Ο Δίας, όχι ο Ποσειδώνας. Ο Πρίαμος, όχι ο Έκτορας.

Κάποτε που η Λογική ήταν στη μόδα, αυτό το λέγαμε "αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη". Απλά: άντρες κάνουν έτσι, αλλά όχι όλοι οι άντρες.

Πάνω από όλα, στον Ομηρικό Μύθο, υπάρχει ο απόλυτος τζέντλεμαν. Ο ομηρικός Οδυσσέας. Άψογος, καταφανώς. Περισσότερα, στο επόμενο: "Ο ομηρικός Οδυσσέας ως ανδρικό πρότυπο".

Ερμηνεία του φαινομένου, εν ολίγοις, θα είναι να βρούμε ΠΟΙΟΙ άντρες συμπεριφέρονται άνανδρα στις γυναίκες τους. Και ποιοί όχι. Αυτό θα είναι αιτία, ικανή συνθήκη.

 

ΤΟ ΙΔΙΟ ΑΣΤΟΧΟ, θα είναι να υποδείξουμε ως αιτία την εξουσία. Πράγματι εξουσία είχαν ο Δίας, ο Αγαμέμνονας κι ο Πρίαμος. Στην περίσταση του παραπτώματος, κι ο Αχιλλέας. Αλλά ούτε η εξουσία έκανε τον Οδυσσέα άναδρο. Ούτε τον Έκτορα. Επί πλέον, εξουσία είχε κι ο βασιλιάς των Φαιάκων Αλκίνοος. Και ήταν και ιππότης και ισχυρός -κι ας νομίζουν ορισμένες ότι ήταν "υπό" την Αρήτη.

Ούτε η εξουσία, συνεπώς, είναι ικανή συνθήκη. Κι αν κρίνουμε από την συμπεριφορά των μνηστήρων, ίσως ούτε αναγκαία. Το τονίζω: ίσως.

 

ΚΙ ΑΝ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ για παιδεία, ως αιτία άνανδρων συμπεριφορών, μάλλον δεν είναι εύκολο να αποδώσει κανείς έλλειψη παιδείας σε κανένα από τους προαναφερθέντες. Έλλειψη αγωγής προφανώς καταλογίζεται. Αλλά, πάλι, μας λείπει το ιδιαίτερο λάθος στην αγωγή τους.

 

ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ ΣΕ ΒΑΘΟΣ, είναι η ώρα να συνεκτιμήσουμε την εκκωφαντική σιωπή του Ομήρου σχετικά με τις συνθήκες θανάτου του Αχιλλέα. Στην Ιλιάδα προεξοφλείται επανειλημμένως ότι θα γοργοθανατίσει. Στην Οδύσσεια, απλώς τον βρίσκουμε στον Άδη. Κρυφο-μετανιωμένος, μάλιστα, για τους πολύ-πολύ προσεκτικούς.

Η σιωπηρή υπόδειξη του Ομήρου είναι ευανάγνωστη: δεν έχει καμία σημασία το πώς πέθανε. Σημασία έχει γιατί πέθανε. Και μην το ψάχνουμε στα πεδία των μαχών.

 

ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ, λοιπόν, τη συμπεριφορά του ομηρικού Αχιλλέα, διακρίνουμε την πανταχού παρούσα θεά Θέτιδα -τη μητέρα του.

Πρωτοεμφανίζεται στο πλάι του, μόλις τελειώνει ο μεγάλος καβγάς με τον Αγαμέμνονα. Τον ενισχύει να συνεχίσει την κόντρα, αλλά και δέχεται ευχαρίστως το αίτημά του να πάει να ζητήσει από το Δία να νικήσουν οι Τρώες.

Επανεμφανίζεται, όταν πιά ο γιός της θρηνεί τον αγαπημένο φίλο του Πάτροκλο. Θα αναλάβει ακόμη και να διώχνει τις μύγες από το πτώμα. Κι όταν ο "δίος" Αχιλλέας θα αποφασίσει να επιστρέψει στον πόλεμο, θα του επισημάνει ότι δεν έχει πια πανοπλία. Και θα σπεύσει στον Όλυμπο, να του φέρει καινούργια.

Κάποια στιγμή, ο Αχιλλέας θα ψελλίσει κάτι για τα ψέματά της.

 

ΜΙΑ ΥΠΟΨΙΑΣΜΕΝΗ ανάγνωση του έπους, λοιπόν, φανερώνει πολλά για την μητρική υπερπροστασία. Και δεν εκπλήσσει, φυσικά, το ότι αυτός ο εναγκαλισμός [υπ' όψιν: ο Αχιλλέας είχε γιό στον πόλεμο] υποσκάπτει τον ίδιο τον ανδρισμό του. Κάποια στιγμή στην Ω, μαθαίνουμε ότι η ανδρεία και το "μένος ηύ" του Πατρόκλου λείπουν πιά από την κρεβατοκάμαρα του αρχιπολεμιστή...

Γυρίζοντας στην αρχή της Ιλιάδας, βρίσκουμε την προσφώνηση "εϋκνήμιδες" προς τους Αχαιούς. Ο ιερέας του Απολλωνα Χρύσης εκλιπαρεί, αλλά ο Όμηρος μάλλον ειρωνεύεται. Αν κυριολεκτήσουμε, είναι γνωστό το πρόβλημα σε έφηβους νέους με την ανάπτυξη της κνήμης τους. Μεταφορικά, υποδεικνύεται κάτι σχετικό με την αγωγή των εφήβων. Ο Νίκος Καζαντζάκης το αποδίδει ως "καλαντρειωμένοι".

Τα συμπεράσματα δικά σας.

 

ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΜΕ, συνεπώς, σε μία απλή απάντηση στο ερώτημα του τίτλου: Κανένα πρόβλημα, εκτός του ότι από εκεί τον κρατούσε η μαμά του.

Η απώτερη αιτία των άνανδρων συμπεριφορών, και τώρα πιά των γυναικοκτονιών, δηλαδή, είναι η προβληματική σχέση μάνας-γιού.  Αυτή τη θεώρηση προτείνω προς εξέταση σε όσους θεωρούν εαυτούς σκαπανείς λύσεων. Απαραιτήτως, θα χρειασθεί νέα ανάγνωση των Επών -εδώ δίνω απλώς εναύσματα.

 

ΚΑΤΙ ΑΚΟΜΗ: Συζήτησα συνοπτικά την ως άνω θεώρηση με εκλεκτή διαδικτυακή φίλη. Βρήκε, πρώτα, ότι απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Αλλά, βεβαίως, η απώτερη αιτία απέχει από την πραγματικότητα εξ ορισμού.  Η χρησιμότητά της, έγκειται στο ότι δίνει απλή, γρήγορη και  -κυρίως!- σίγουρη λύση. Όχι στην αμεσότητά της.

"Το καλό γιατρικό, έχει πικρή γεύση, λένε οι Κινέζοι" -πρόσθεσα στη συνέχεια. Απαντούσα σε κάτι αυθεντικό, που χρειάζεται την προσοχή μας, κι από πολλές πλευρές: "Υπάρχει μέσα στην αιτία αυτή τόση επιείκεια που νιώθω δυσφορία".

 

Διμηνιό 11 Δεκεμβρίου 2021

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

Από το δράμα της ομηρικής Βρισηίδας στις γυναικοκτονίες (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1770/9.12.21)

Η ΕΠΑΝΟΔΟΣ του "Κορίνθιου" στις επάλξεις, δίνει και το σήμα εκκίνησης σειράς άρθρων Νέου Ομηρισμού -ισοδυνάμως: Κορινθιακού. Ο αγαπητός φίλος και ομοτράπεζος Βαγγέλης Κόκκινος, ήταν που συνόψισε το νόημα του άρθρου-θεμέλιο "Ο Όμηρος, η Κόρινθος, κι εμείς" (Φ.τ.Κ. φ.1764/21.10.21), στον υπέρτιτλο, σε τέσσερεις μόλις λέξεις: "ΤΟΜΗ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ".

ΕΝ ΟΛΙΓΟΙΣ: Σήμερα "θεωρούνται άκρως εξεζητημένο ειδικό θέμα Φιλολογίας. Όχι επίκαιρο, οπωσδήποτε." Και αντιτείνω ότι "τα Ομηρικά Έπη είναι η παρακαταθήκη του Ομήρου, ακριβώς για την έσχατη κρίση του Έθνους μας. Δηλαδή: ανεκτίμητης αξίας εγχειρίδιό μας, για τώρα ακριβώς. Εγχειρίδιο αυτογνωσίας και αγώνα."

ΤΟ ΝΟΗΜΑ του, συνεχίζω, ως εγχειριδίου αυτογνωσίας μας, εκφράζεται με τον εξής σχηματικό αλγόριθμο: [1] καταγράφουμε ένα σημερινό πρόβλημα, [2] το αναζητούμε στον Όμηρο, [3] εμβαθύνουμε στην ομηρική προσέγγιση, [4] εντοπίζουμε την απώτερη αιτία του προβλήματος, και [5] οδηγούμαστε αβίαστα στη λύση.

Τελείως επικουρικά, μπορούμε με άνεση να παρακολουθήσουμε τη διαδρομή του εκάστοτε προβλήματος στην ελληνική κοινωνία, στις κάπου τρεις χιλιετίες που μεσολάβησαν.

 

Ο ΟΡΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΑ, επί του προκειμένου, σηματοδοτεί μία σύγχρονη διάσταση του μείζονος προβλήματος στις σχέσεις των δύο φύλων. Δικαίως, γίνεται καβγάς για τον όρο. Εισάγει ξένα ήθη στην ελληνική νοοτροπία σχηματισμού λέξεων. Ήθη ανακρίβειας και συμβατικότητας. Εξηγώ: γυναικοκτονία, ελληνιστί, έχουμε και όταν γυναίκα φονεύσει γυναίκα, ή ο άνδρας φονιάς είναι κάποιος τρίτος.

Στο ίδιο πνεύμα προχειρολογίας [επιεικώς], μαθαίνουμε για 14 γυναικοκτονίες στο τρέχον έτος, χωρίς κανείς να μας έχει πει κάτι για το πόσες είχαμε πέρυσι, ή τον μέσο όρο πενταετίας. Επίσης, δεν διαχωρίζονται οι τραγικοί συζυγικοί καβγάδες, φυσικά! με ένοχο και θύμα, από τα επεισόδια με ψυχασθενή δράστη.

Τουτέστιν: Δεν διαχωρίζεται το κοινωνικό πρόβλημα στη σχέση, από το ατομικό πρόβλημα στο δράστη. Σωστά;

 

ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ, στο ισοπεδωτικό πνεύμα γενικής κατακραυγής, δεν αναζητούνται αιτίες και λύσεις. Ποιός ασχολείται λ.χ. με το γνωστό "Το της πόλεως όλης ήθος ομοιούται τοις άρχουσι"; Είναι, άραγε, σύμπτωση η ταυτόχρονη έξαρση αυθαιρεσιών εξουσίας; Ή, πάλι, πόσο λίγοι αριθμητικά! ασχολούνται με το ρόλο της ευρείας τηλεοπτικής προβολής των γυναικοκτονιών; Η καραντίνα;

Πρυτανεύει πνεύμα "πονάει δόντι, κόβει κεφάλι". Το υπονοούμενο: Να μην έχουμε ένταση στις ερωτικές μας σχέσεις, για να μην καταλήγουν τα έντονα αισθήματά μας σε φόνους -έστω και σε ελάχιστο ποσοστό. Λίγοι δεν θα σάρκαζαν ένα επιχείρημα σαν "άλλο έρωτας ανάμεσα σε Έλληνα και Ελληνίδα, κι άλλο Love ή Amour".  Και δεν προβληματίζει καν το ότι οι ευρωπαϊκοί όροι δεν δίνουν δυνατότητα διάκρισης μεταξύ των εννοιών "έρωτας" και "αγάπη". Ή μήπως είναι το ίδιο;

 

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΘΕΜΑ ορολογίας ή στατιστικής, όμως. Αναμφισβήτητα δέχονται ξενόφερτη επίθεση θεμελιώδη πολιτισμικά στοιχεία της κοινωνίας μας, όπως ο έρωτας και η οικογένεια. Ο συναισθηματικός μας πλούτος. Επίθεση, βεβαίως, με πρόθυμους συμπαραστάτες "εντός των τειχών". Μας έλειψαν, άλλωστε, ποτέ;

Αλλά, όλα αυτά, δεν θα ήταν σωστό να μας οδηγήσουν στο να κλείσουμε τα μάτια στο πρόβλημα. Κι αν θέλουμε να το καταλάβουμε καλά, να το ερμηνεύσουμε διεξοδικά δηλαδή, χρειάζεται να το δούμε κατάματα. Να μπήξουμε το μαχαίρι στο κόκκαλο, όπως λέμε.

Ακριβώς για μιά τέτοια προσπάθεια αυτογνωσίας, θαρραλέας και τολμηρής, είναι πολύτιμη πηγή τα Ομηρικά Έπη. Ο Όμηρος δίνει περίτεχνα και πολυδιάστατα το ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος. Τί κάνουμε εμείς οι Έλληνες, δηλαδή. Δύσκολα θα βρει κανείς στα Έπη τί κάνουν, ως ανδρόγυνα!, οι Γερμανοί ή οι Βρετανοί -ίσως ούτε οι Ιταλοί κι οι Ισπανοί. Να το ψάξουμε;

 

ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΘΕΜΑ στον Όμηρο, λοιπόν, δεν βρίσκουμε ακριβώς αυτό που ο συρμός ονομάζει γυναικοκτονίες. Βρίσκουμε, όμως, συμπεριφορές αρσενικών μας ακραία μειωτικές για τις γυναίκες, που θα έλεγε κανείς ότι ισοδυναμούν με φόνο. Πάνω απ' όλα, βρίσκουμε το δράμα της αιχμάλωτης Βρισηίδας.

Για αυτήν, έγινε ο μεγάλος καβγάς μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα. Αρχικά, ήταν λάφυρο στη διάθεση του Αχιλλέα. Κι ο καβγάς ξεκίνησε, όταν η Χρυσηίδα, που ήταν λάφυρο στη διάθεση του Αγαμέμνονα, χρειάσθηκε να επιστραφεί στον γέρο πατέρα της.

"Κουβέντα στην κουβέντα", ο κατ' εξοχήν ομηρικός καβγάς, κατέληξε να αποσπασθεί βιαίως η Βρισηίδα, προκειμένου να αντικαταστήσει την επιστραφείσα Χρυσηίδα, στη διάθεση του Αγαμέμνονα. Πεισμωμένος ο Αχιλλέας, θα αποχωρήσει από την ενεργό πολεμική δράση. Με τραγικές συνέπειες.

 

Η ΒΡΙΣΗΙΔΑ, θα μιλήσει μία και μόνη φορά στην Ιλιάδα. Μετά το θάνατο του Πατρόκλου, ο Αχιλλέας έχει επιστρέψει στον πόλεμο, για να εκδικηθεί την απώλεια του αδελφικού του φίλου. Ταυτόχρονα, επιστρέφεται στον Αχιλλέα η δύστυχη Βρισηίδα.

Εκεί, λοιπόν, μαθαίνουμε ότι ο Πάτροκλος επρόκειτο να γίνει κουμπάρος της, καθώς θα την πάντρευε με τον Αχιλλέα. Ο οποίος Αχιλλέας, όπως μας πληροφορεί κλαμένη η Βρισηίδα, την είχε κατακτήσει σκοτώνοντας τον πατέρα της, τον πρώτο της άνδρα και τα τρία αδέρφια της.

Το σχόλιο του ποιητή είναι καθηλωτικό: "Αυτά θρηνώντας του 'λεε, κι έκλαιγαν μαζί της κι οι γυναίκες,/

τάχα τον Πάτροκλο, μα πίσω του τα πάθη τα δικά τους." Αν μη τι άλλο, ας προσέξουμε ότι δεν ήταν καμία γυναίκα παρούσα στη σκηνή...

ΚΑΙ σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στο τέλος ο Αχιλλέας θα ρίξει στη Βρισηίδα και το φταίξιμο για τον καβγά με τον Αγαμέμνονα. Στον οποίο Αγαμέμνονα δεν είπε ποτέ ο Αχιλλέας το αυταπόδεικτο: "δεν είναι δυνατόν να πολεμάω για την τιμή του αδελφού σου Μενέλαου, κι εσύ να προσβάλλεις την τιμή τη δική μου".

 

Ο ΑΝΑΚΤΑΣ των Αχαιών Αγαμέμνονας, ακόμη και στον άλλο κόσμο, στον Άδη, έχει τα χειρότερα λόγια για να χαρακτηρίσει τις γυναίκες, με πρώτη την δική του Κλυταιμνήστρα. Την οποία σύζυγό του, αρχή-αρχή στην Ιλιάδα, την έχει συγκρίνει με την αιχμάλωτη Χρυσηίδα που έχει στη σκηνή του.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, δηλαδή, προσβάλλει βάναυσα την τιμή της γυναίκας του, ακόμη και ως προς τις επιδόσεις της στο συζυγικό κρεβάτι. Κι όλα αυτά δημοσίως. Μπροστά στους άλλους βασιλιάδες και όλη τη φανταρίλα.

Το ερώτημα, βεβαίως, δεν είναι ποιά Ελληνίδα θα συγχωρούσε μία τέτοια βάναυση συζυγική προσβολή της τιμής της. Καμία απολύτως. Μόνον η μορφή της εκδίκησης συζητείται. Ο άγριος φόνος του νικητή του Τρωικού πολέμου, από τον αντεραστή Αίγισθο, είναι απλώς μία ακραία εκδοχή.

Αξίζει την προσοχή μας, ως προς τις συνέπειες, η επιβλητική θέση του Δημήτρη Λιαντίνη: "Ο γιός της αντροφόνας μοιχαλίδας και του αδικοσκοτωμένου κερατά γεννήθηκε δεμένος κόμπος".

 

Ο ΙΔΙΟΣ Ο ΔΙΑΣ, εμφανίζεται βάναυσος απέναντι στη σύζυγό του Ήρα. Κάποια στιγμή, μάλιστα, της θυμίζει την άγρια βιαιοπραγία του, παρ' ολίγον γυναικοκτονία, απειλώντας τη με χειρότερα.

 

ΚΑΠΟΥ ΕΔΩ, αρχίζουμε κι αναρωτιόμαστε αν λύνουμε το πρόβλημα ή μήπως το περιπλέκουμε. Σωστά;

Αφ' ενός, λοιπόν, θυμίζω ότι στο άρθρο-θεμέλιο, τίθεται ως "υψηλή παιδαγωγική τεχνική", η απλή θέαση του ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος.

Αφ' ετέρου, πάντα στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, κυριολεκτικά και μεταφορικά, θα συνεχίσουμε την αναζήτηση: "Τί πρόβλημα είχε η πτέρνα του Αχιλλέα;" και "Ο ομηρικός Οδυσσέας ως ανδρικό πρότυπο".

 

Διμηνιό 6 Δεκεμβρίου 2021

 

Κώστας Τζαναβ

άρας

σύμβουλος μηχανικός  - συγγραφέας