Φρένες εσθλών στρεπταί

Άρθρο στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ (φ.1507/28.7.16)

Εσθλός, είναι ένα επίθετο που επαναλαμβάνεται πολλές φορές στα Ομηρικά Έπη. Σημαίνει καλός, καλόγνωμος, γενναίος, αντρειωμένος. Ενάρετος – με μία λέξη. Φρένες, σήμαινε τους ανασταλτικούς μηχανισμούς, τα φρένα που λέμε και σήμερα. Μεταφορικά, σήμαινε και την γνώμη.

Το επίθετο «στρεπταί», μάλλον δεν χρειάζεται επεξήγηση. Και οι τρεις λέξεις μαζί, πάντως, σημαίνουν κάτι σαν «η γνώμη των ενάρετων [είναι] μεταστρέψιμη». Αυτό βάζει ο Όμηρος στο στόμα της Ίριδας (Ιλιάδα, Ο 204), καθώς «τουμπάρει» ολόκληρο Ποσειδώνα.

Στα Ομηρικά Έπη σπανίζει το φαινόμενο να αλλάζει κανείς γνώμη με το διάλογο. Αρκετοί συνετίζονται, αφού απλώς τους βρει το κακό. Πολλοί, όμως, ούτε και τότε. Ο αρχηγός Αγαμέμνονας, λ.χ., παρά τα παθήματα, συνεχίζει απτόητος ακόμη και στον Άδη. Σαν αγύριστο κεφάλι, θα αναρωτηθεί στο τέλος, απογοητευμένος, τί κέρδισε από τον πόλεμο (ω 95 – «κι αν τέλεψα τον πόλεμο, ποιάν είδα αλήθεια χάρη ;»). Ποτέ, όμως, δεν θα προβληματισθεί γιατί άρχισε τον πόλεμο …

Αρκετά αργότερα, στην αθηναϊκή δημοκρατία, η μεταστροφή της γνώμης των άλλων γίνεται επάγγελμα. Επιτήδειοι ρήτορες, δημαγωγοί δηλαδή, χειραγωγούσαν την γνώμη των πολιτών. Ο Αριστοτέλης βάφτισε «εριστική διαλεκτική» την τέχνη να κερδίζει κανείς σε μια λογομαχία, έχει δεν έχει δίκιο. Από τότε έγινε ντροπή να αλλάζουμε γνώμη. Από τότε έγινε και συνήθεια να ακούμε όχι για να καταλάβουμε, αλλά απλώς για να απαντήσουμε …

Οι Ρωμαίοι μας υποδούλωσαν με ένα υπερόπλο – την Σύγκλητο. Τα καλύτερα μυαλά της πόλης συσκέπτονταν υπό το δόγμα “audiorum et altera pars”. «Ας αφουγκρασθούμε και την άλλη άποψη» προτείνω ως πιστή απόδοση του νοήματος. Έτσι γινόταν απροκατάληπτος διάλογος ουσίας. Έτσι παίρνονταν ισχυρές αποφάσεις. Οι καλύτερες για την αυτοκρατορία. Υπό ισχυρές αποφάσεις κινούνταν οι ρωμαϊκές λεγεώνες. Στρατό είχαμε κι εμείς. Κοινές εθνικές αποφάσεις, ισχυρές, είναι που δεν είχαμε.

Πολύ αργότερα, ο μαρξισμός άλλαξε άρδην το τοπίο στον πολιτικό διάλογο. Αφ’ ενός, επί της ουσίας, κατάφερε να πείσει ότι δεν υφίσταται κοινό συμφέρον. Έπεισε ότι έχουν προτεραιότητα τα ταξικά συμφέροντα. Δεν υπάρχουν έθνη αλλά πρώτα τάξεις. Αφ’ ετέρου, επί της διαδικασίας, ο μαρξισμός έπεισε ότι «η αντικειμενικότητα είναι αστικό κατάλοιπο». Η κοινοβουλευτική παράδοση, μέχρι κάποια στιγμή, επέβαλλε στους κοινοβουλευτικούς άνδρες να σέβονται την αλήθεια. Ο υποκειμενισμός είχε εύλογα όρια. Γι αυτό και υπήρχε ευθιξία. Η αριστερά διέδωσε και καθιέρωσε το «λέω ό,τι με συμφέρει». Από τότε ευσταθεί και η απορία «ποιος νοιάζεται για την ουσία ;».

Πάνω σε αυτό το ηθικό υπόβαθρο, αναπτύχθηκε η τέχνη της προπαγάνδας. Ο Στάλιν, όμως, αποδείχθηκε απλός ερασιτέχνης μπροστά στον Χίτλερ και τον Γκαίμπελς. Η χοντροκομμένη προβολή θέσεων «του κόμματος» έγινε πιά ολόκληρη επιστήμη μαζικής πλύσεως εγκεφάλου.

Κάπως έτσι, καταλήξαμε σήμερα στην παντοδυναμία της βαρβαρότητας στην «ενημέρωσή» μας. Δεν ήταν ποτέ ιδανικά τα πράγματα, αλλά πια έχουμε τεράστιο πρόβλημα με την προπαγάνδα. Όχι μόνον την πολιτική. Πρόβλημα μεγάλο είναι και η χυδαία διαφήμιση, η συνεχής πλύση εγκεφάλου.

Έχω – μάλιστα – την αίσθηση ότι, ακόμη και δεινοί γνώστες των προπαγανδιστικών μεθόδων του περασμένου αιώνα, αγνοούν την άγρια υφή και την εξαιρετική σοβαρότητα του θέματος στις μέρες μας. Θα κάνω μία φιλότιμη προσπάθεια να μεταφέρω μερικά καίρια μηνύματα του εξαίρετου βιβλίου του Νίκου Καλογερόπουλου «Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΜΕΣΟΝ ΒΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΛΑΩΝ» (1984, γ’ έκδ. 2012).

«Όταν μία ιδέα έχει φθάσει ανενόχλητα, με μίαν επαρκή προπαγάνδα, στο τελικό στάδιο της “αποκρυσταλλώσεως”, τότε καμία δύναμις στον κόσμο, καμία νουθεσία, καμία λογική ανάλυσις, καμία αντιξοότης δεν μπορεί να την θίξει». Ερώτηση : Ποιες ιδέες έχουν αποκρυσταλλωθεί σήμερα χωρίς να το πολυκαταλαβαίνουμε ;

«Δεν έχει υπάρξει τίποτε το εξευτελιστικότερο για την αξιοπρέπεια του ανθρωπίνου πνεύματος από την αποκρυσταλλωμένη ιδέα, το επιβεβλημένο “στερεότυπο” που έχει γίνει αυτοσκοπός». Ερώτηση : Μήπως πια σπανίζει η ικανότητα αμφισβητήσεως παγιωμένων ιδεών ;

Απευθυνόμενος σε όσους βλέπουν ακόμη ψύχραιμα την κατάσταση, και χρειάζονται απλώς εναύσματα και όχι «διαφώτιση», παραθέτω και σχολιάζω δύο ακόμη αποσπάσματα :

«Αλίμονο στον πολιτικό που θα σκεφθεί να απευθύνει “λογικά” επιχειρήματα». Μήπως έχουμε δηλητηριαστεί ως το μεδούλι από την προπαγάνδα ;

«Πρέπει όμως να θυμόμαστε το μάθημα της Ιστορίας : ότι όποτε το “Έθνος” των Ελλήνων ευρέθη προ του διλήμματος να επιλέξει μεταξύ Ελευθερίας και Ειρήνης, δεν εδίστασε ποτέ να θυσιάσει την Ειρήνη». Αυτό ακριβώς είναι το ερώτημα της Ιστορίας.

Πολύ απλά, η άποψη του ταπεινού υπογράφοντος, είναι ότι μας λείπουν απλώς οι τρεις λέξεις του τίτλου. Μας λείπει η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ να αλλάζουμε γνώμη. Ο δογματισμός και η στερεότυπη σκέψη έχουν κατακτήσει και τους πιο φανατικούς «φιλελεύθερους». Χρειάζεται να ξαναγίνουμε «ευρύοπες», να ξαναφέρουμε στη μόδα την «ομοφροσύνη».

Λέξεις ομηρικές. Πολύτιμη παρακαταθήκη για τα δύσκολα που ζούμε. Τρεις χιλιάδες (3.000) χρόνια μετά …

Κόρινθος 22 Ιουλίου 2016

Κώστας Τζαναβάρας

 

Ε

Προαπαιτούμενα της ιδεολογικής ηγεμονίας

Άρθρο στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ (φ.1506/14.7.16)

Πώς θα μας φαινόταν, αλήθεια, κάποιος που τραβάει τα φύλλα ενός φυτού για να μεγαλώσει και να ανθίσει ; Αλλά, πώς θα μας φαινόταν και κάποιος που σκαλίζει, λιπάζει, ποτίζει, φροντίζει το φυτό του για να μεγαλώσει και να ανθίσει ; Και που εξακολουθεί να το φροντίζει, ενώ ακόμη ούτε φαίνεται να μεγαλώνει ούτε ανθίζει ;

Ο πρώτος είναι ο τυπικός αυταπατώμενος βλάξ. Είναι ο ευφυής προχειρολόγος που αρκείται στην απλή περιγραφή της αιθεροβάμονος επιθυμίας του. Μπροστά στα αδιέξοδα – αίφνης – της Ενωμένης Ευρώπης, αναφωνεί ένα πομπώδες «Χρειαζόμαστε ένα “New Deal”» και «καθαρίζει».

Δεν του χρειάζεται να επιχειρηματολογήσει για το τι αξία θα είχε ένα Deal με ένα υποκείμενο που έχει καταρρακώσει κάθε έννοια συμφωνίας. Δεν χρειάζεται να δώσει δείγματα ιδεών, που να δικαιολογούν στοιχειωδώς την συσχέτιση με την ιστορική ιδέα που έβγαλε την Αμερική από το χάος του 1929. Δεν χρειάζεται καν να αποδείξει ότι αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι New κάτι που είναι απλώς αυτό που λέμε «άλλαξε ο Μανωλιός, κι έβαλε τα ρούχα αλλιώς». Όλα αυτά τα ρυθμίζουν οι μηχανισμοί προπαγάνδας. Και τα εξωραΐζουν κατά το δοκούν.

Ο δεύτερος, ο επιμελής κηπουρός μας, έχει γνώση. Ξέρει καλά πώς μεγαλώνει ένα φυτό. Πότε θα μεγαλώσει, πότε θα ανθίσει. Αν οι προσδοκίες, να μεγαλώσει και να ανθίσει, εξακολουθούν να είναι βάσιμες.

Αποδεικνύεται ότι η σύγχρονη Ευρώπη – όχι μόνο οι εγχώριοι ευροκοτζαμπάσηδες – υστερεί δραματικά όχι ακριβώς στη γνώση αλλά στην επίγνωση. Η στοιχειώδης επίγνωση της κατάστασης, εν όψει του ψηφισθέντος Brexit, θα επέβαλλε πρώτα την διατύπωση του καίριου ερωτήματος : Γιατί έφυγε η Μ.Βρετανία ;

Στη συνέχεια : Γιατί αντιμετωπίζει με τόσο παγερή περιφρόνηση τις κοινοτικές αντιδράσεις ; Γιατί κερδίζει εμφανώς την εμπιστοσύνη των αγορών ; Γιατί τα επιτόκια δανεισμού της έγιναν μηδενικά ;

Αλήθεια, πόσοι από τους αναγνώστες αυτού του έσχατου άρθρου γνωρίζουν για αυτή την τόσο εκκωφαντική ψήφο εμπιστοσύνης των χρηματαγορών στο προδιαγραφόμενο μέλλον της ιστορικής χώρας ; Τα ενορχηστρωμένα δημοσιεύματα το παρασιώπησαν. Όπως καυτηρίαζε ο αείμνηστος συμπολίτης μας Νίκος Καλογερόπουλος «Στην δικτατορία υπάρχει λογοκρισία του Τύπου. Στην δημοκρατία, λογοκρισία από τον Τύπο». Ιδού η δημοκρατική Ευρώπη που θέλει και New Deal τρομάρα της !

Αυτός ο κατ’ ευφημισμόν «Τύπος» αποσιωπά τις ανεπιθύμητες ειδήσεις, και αναγορεύει σε ειδήσεις τις ανησυχίες του κάθε τυχάρπαστου για το αν θα φύγει τελικά η Μ.Βρετανία. Όπως ετσιθελικά αναγορεύει σε οράματα την τιποτολογία του κάθε δημαγωγού.

Δοθέντος του Brexit, κάθε νοήμων θέτει ευθέως το ερώτημα : γιατί υπάρχει Ευρωπαϊκή Ένωση ; Στο κλίμα αβεβαιότητας και ανασφάλειας της εποχής μας, όμως, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει αποδεκτό ότι αυτό το ερώτημα οφείλουν να το θέσουν κυρίως οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της Ευρωπαϊκής Ιδέας. Αυτοί θέλουν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον την ανάπτυξη του «φυτού», αυτοί πρέπει να ψάξουν στις ρίζες του, αυτοί πρέπει να ξέρουν το στοιχειώδες : ποιες είναι οι ρίζες, ποιος είναι – δηλαδή – ο θεμελιώδης σκοπός του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

Το ερώτημα, από την δική μας σκοπιά, το έχω θέσει ήδη προ διετίας σε άρθρο στην εθνική μας έπαλξη : «Πόσο μεγάλο λάθος είναι η Ευρώπη και το ευρώ ;» ήταν ο τίτλος (Φ.τ.Κ. φ.1406/24.6.14). Και η επωδός : «Κάπως έτσι, το θέμα δεν είναι τι να απαντήσουμε στην ερώτηση του τίτλου. Το ερώτημα είναι ποιος μπορεί να την συζητήσει ώριμα …». Και, δύο χρόνια μετά, για όσους αντιλαμβάνονται, απλώς «η Ελλάδα αλλάζει χέρια». Αλλά καταφέραμε και «Μένουμε Ευρώπη» …

Στα δύσκολα, η σύγχρονη Ευρώπη αποδεικνύεται παντελώς ανώριμη. Και οι πολιτικοί της, καταφανώς κατώτεροι των περιστάσεων. Όχι μόνο ιδεολογικά και πολιτικά, αλλά κυρίως ηθικά. Είναι μακράν των πνευματικών δυνατοτήτων τους να αντιληφθούν ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν ανάγκη άλλων καιρών. Ήταν ανάγκη – καλώς ή κακώς – αντιπαράθεσης στις μεθοδεύσεις του αλήστου μνήμης «υπαρκτού σοσιαλισμού».

Αυτή η ανάγκη – ισχυρίζομαι – είχε επιβάλει την πορεία της Ευρώπης προς την ενοποίηση. Σε ευθεία αντίθεση με την κύρια φυσιογνωμία της, με την πεμπτουσία του χαρακτήρα της. Αλήθεια : σε τι ακριβώς αναφέρομαι ;

Θα αφήσω τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη να δώσει την δική του απάντηση. Ας κρίνει μαζί και αν η «Ευρώπη των Λαών» είναι κάτι συγκεκριμένο και υλοποιήσιμο, ή απλώς ένα χρήσιμο παραμύθι της Χαλιμάς. Χρήσιμο σε αυτούς που νοιάζονται για τη βολή τους και τη θεσούλα τους.

Η ουσία είναι ότι, αν – αν ! – έχω δίκιο, δεν σώζουν ούτε οι ονειρώξεις, ούτε τα ψέματα, ούτε τα επικοινωνιακά παιχνίδια, ούτε οι συμφωνίες κορυφής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αργά ή γρήγορα, θα έχει την μοίρα που είχαν όλοι οι προγενέστεροι δεινόσαυροι. Τόσο απλό, τόσο ωμό.

Κόρινθος 3 Ιουλίου 2016

Κώστας Τζαναβάρας

 

Ε

Πόσο μεγάλο λάθος είναι η Ευρώπη και το ευρώ ;

Άρθρο στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ (φ.1406/26.6.14)

Είναι γνωστό ότι η προπαγάνδα κατασκευάζει αλήθειες. Από την εποχή του Αδόλφου Χίτλερ εκατομμύρια άτομα πείθονταν σωρηδόν από τον μηχανισμό του άμεσου συνεργάτη του Γκαίμπελς. Πεμπτουσία του συστήματος ήταν η διάχυση της φήμης «Όλοι λένε …».

Ήταν η πρώτη εμφάνιση του ναζισμού. Πολλοί μελέτησαν το φαινόμενο, αλλά ίσως κανείς δεν ασχολήθηκε σοβαρά με το τί σημαίνει αυτό για τον λαό που πείσθηκε. Οι Γερμανοί έχουν δικαίως την καλή φήμη εργατικού και πειθαρχημένου λαού. Ποιος όμως εξετάζει ως ενδεχόμενο τον χαρακτηρισμό τους σαν ανώριμο λαό, πολιτισμικά καθυστερημένο ;

Ανωριμότητα σημαίνει να μην μπορείς να έχεις δική σου γνώμη, να πρέπει να έχεις τη γνώμη κάποιου άλλου. Πολιτισμικά καθυστερημένος είναι αυτός που ακολουθεί συστηματικά το κοπάδι, αυτός που δεν είναι σε θέση να πάρει πρωτοβουλίες. Αυτός που έχει μόνο λεφτά, καλό αυτοκίνητο, υψηλό εισόδημα, ίσιους δρόμους, πηγαίνει στην όπερα και λοιπά, δεν είναι πολιτισμικά προηγμένος. Χωρίς ανθρώπινες αξίες, χωρίς κριτική ικανότητα, χωρίς ανθρωπιά – όλα αυτά του δίνουν επαξίως την ιδιότητα του υλιστικά ανεπτυγμένου. Έχει μεγάλη διαφορά.

Δεκαετίες μετά τον Μεγάλο Πόλεμο ο ναζισμός ξανάρχεται, αλλά τώρα πιά είναι ολόκληρη επιστήμη. Τώρα πιά ξέρει να χειραγωγεί και την αντίθετη άποψη. Ξέρει να εγκλωβίζει την κοινή γνώμη σε τεχνητά διλήμματα. Ο δέκτης της προπαγάνδας πείθεται γιατί οι «αντίθετοι» έχουν άδικο. Δεν παρατηρεί καν ότι και αυτοί ακολουθούν τις ίδιες προπαγανδιστικές μεθόδους, ότι είναι του ίδιου συναφιού. Του ίδιου πολιτισμικού επιπέδου.

Όποιος θέτει το ερώτημα του τίτλου μπαίνει στο κουτάκι : ευρωσκεπτικιστής. Κατατάσσεται στην ίδια ομάδα όπου διάφοροι γραφικοί περιφέρουν τις οικονομικές θεωρίες τους. Οι προοπτικές μιάς πιθανής εξόδου εγκλωβίζονται στις προσδοκίες που μπορούν να εμπνεύσουν οι αντίστοιχες προτάσεις, τα αιθεροβάμονα πλάνα των γραφικών. Η ίδια η προοπτική εξόδου παίρνει ένα κακόηχο απειλητικό παρατσούκλι : Grexit.

Η πλευρά η δική τους έχει όμορφο όνομα : φιλοευρωπαϊστές. Ποιος να τολμήσει να τους δώσει τον χαρακτηρισμό που δικαιούνται ; Ευρωραγιάδες και ευρωκοτζαμπάσηδες. Περί αυτού πρόκειται. Βολεμένοι με το ευρωσύστημα όλοι – με την νομενκλατούρα, τον κρατισμό, τις επιδοτήσεις και τα συναφή. Η διαφορά είναι στη θέση που έχει ο καθένας στο λουφέ, στη μάσα. Άλλοι απλώς υποτάσσονται, αρκούνται στο ότι το σύστημα τους αφήνει να ζήσουν. Οι άλλοι ‘κονομάνε, πλουτίζουν. Υπερέχουν από τα θύματα.

Η πλευρά η δική τους είναι και τυχερή. Οι συμπτώσεις απανωτές, αρχής γενομένης από τα Ίμια. Ο εσωκομματικός «αντίπαλος», επίσης γερμανοθρεμένος, κατέληξε να θησαυρίζει στις στρατιωτικές προμήθειες. Στο απυρόβλητο ο νεώτερος εργολάβος, αυτός που χρυσοπλήρωσε τα ελαττωματικά γερμανικά υποβρύχια. Αλλά αφού ο άλλος φυλακίσθηκε …

Περιέργως φέρονται ως σημερινοί νεοναζιστές κάποιοι παντελώς άσχετοι με την πεμπτουσία του ναζισμού, την προπαγάνδα. Τα χονδροειδή επικοινωνιακά λάθη τους δεν κινούν υποψίες. Και – φυσικά ! – όποιος υποδεικνύει ότι πρόκειται για γιαλαντζί ναζιστές είναι φίλα προσκείμενος. Γιατί όχι ; Ο ανεμιστήρας με τη λάσπη να είναι καλά …

Πετραδάκια στο τέλμα της πολιτικής μας σκέψης είναι αυτό το άρθρο. Λόγια που χάσκουν στον αγέρα. Το επιστημονικά μελετημένο «Σύνδρομο της Στοκχόλμης» είναι σε πλήρη εφαρμογή. Ένα ζευγάρι ηλικιωμένων, κάπου γύρω στο 1960, υπήρξε για μεγάλο διάστημα όμηρος αδίστακτων απαγωγέων. Απειλή άμεση κατά της ζωής, αδυναμία απόδρασης, αποκοπή από τον έξω κόσμο, σε συνδυασμό με μικρές δόσεις καλοσύνης. Αυτά τα τέσσερα μαζί είναι η επιστημονική συνταγή της δημιουργίας και συντήρησης μιάς σχέσης εξάρτησης.

Κάπως έτσι, το θέμα δεν είναι τι να απαντήσουμε στην ερώτηση του τίτλου. Το ερώτημα είναι ποιος μπορεί να την συζητήσει ώριμα …

Κόρινθος 22/6/14

Κώστας Τζαναβάρας

 

Ε