Η αναγέννηση της Φιλοσοφίας ως ιστορική ανάγκη (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, φ.1815/10.3.2022)

"Η οικονομική κρίση, που μαστίζει τον πλανήτη και την Ελλάδα, η εξαθλίωση ενός ολόκληρου Έθνους, που στην θεωρία είναι κυρίαρχο, αλλά στην πραγματικότητα χωρίς δικαίωμα εξουσίας της λειτουργίας του έχει, ως πέπλο, απορροφήσει ολοκληρωτικά τη σκέψη και τις ενέργειες του Ελληνικού Λαού. Οι επικείμενες Δημοτικές και Βουλευτικές Εκλογές δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την ψυχολογική κατάσταση του Λαού. Οι περισσότεροι Έλληνες, γονατισμένοι από τα προσωπικά μας και Ελλαδικά προβλήματα δεν έχουμε τον χρόνο και τη διάθεση να δούμε τι συμβαίνει στον περίγυρό μας (...)."

Αυτά ήταν τα πρώτα λόγια στο κύριο άρθρο του "Κορίνθιου" με τίτλο "Δείγματα της παγκόσμιας τρέλλας..." (Φ.τ.Κ. φ.1814/3.11.2022). Ο αγαπητός φίλος και ομοτράπεζος Βαγγέλης Κόκκινος, περιέγραφε, "Με το θάρρος της γνώμης" του, την ζοφερή πραγματικότητα.

Δεν είναι καθόλου απλό ένα "στρατιωτικό μάτι" να διαβλέπει ότι "θέλουν πόλεμο με κάθε τίμημα οι δήθεν φιλελεύθεροι Νατοϊκοί, αλλά και οι δήθεν προοδευτικοί της Ανατολής!"

Διαπιστώνει και προθέσεις "αποπληθυσμού της γης" στα "600 εκατομμύρια". Έναντι "7 δις" τώρα.

ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΤΑ, ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΛΙΜΑ, αυτά είναι τα σχέδια, αυτό είναι το ζοφερό ενδεχόμενο.. Αλλά, ακόμη και στην καλύτερη συνηθισμένη εξέλιξη, όλα αυτά απλώς θα αναβληθούν. Το πολεμικό κλίμα πλήττει τους περισσότερους, και τα σχέδια θα παραμένουν. Όσο για την χειρότερη εκδοχή, πράγματι, οι ελπίδες μας εναπoτίθενται στο Θεό.

ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΕΡΩΤΗΣΗ, είναι η βασική φιλοσοφική "Πώς είναι τούτο δυνατόν;" Πώς γίνεται δηλαδή να ΘΕΛΟΥΝ κάποιοι να πραγματοποιηθούν τέτοια σχέδια. Τί κόσμο φαντάζονται; Τί ζωή θα είναι για τους νικητές ενός τέτοιου πολέμου; Τί συμφέρον έχουν; Τί επιδιώκουν για τις γυναίκες και τα παιδιά τους;

ΜΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΡΩΤΗΣΗ, κι αυτή βασική φιλοσοφική, αφορά την ΑΠΩΤΕΡΗ ΑΙΤΙΑ όλων αυτών. Ακολουθώντας δηλαδή το μίτο των διαδοχικών αιτίων, φθάνουμε στη ρίζα, στο πρόβλημα που τα προκαλεί όλα. Και η λύση σε όλα προβάλλει απλή, σίγουρη και οικονομική. Αυτό λέει η θεωρία.

ΩΣ ΔΕΙΓΜΑ ΤΕΤΟΙΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ, θα επαναφέρω στη μνήμη των αναγνωστών της Φ.τ.Κ. την πρότασή μου για καινοτόμο φορολογικό σύστημα (2012). Πρόταση που είχε υποβληθεί δημοσίως στον τότε Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος κ.Γεώργιο Προβόπουλο. Τώρα πια, μπορώ κι εγώ να το θέσω καλύτερα, στις θεμελιώδεις διαστάσεις του.

Πρώτον, λοιπόν, η ιδέα απαντά απλά στην μαρξική διαπίστωση τακτικών κρίσεων του καπιταλισμού, που λύνονται μόνο με πόλεμο. Η απάντηση είναι απλή: το πρόβλημα έγκειται στο ότι έχουμε καπιταλισμό με σοσιαλιστικών αντιλήψεων φορολογικό σύστημα. Αυτή η αντινομία προκαλεί τις κρίσεις, μαζί κι αυτήν που βιώνουμε.

Δεύτερον, αυτή η αντινομία αίρεται με μία απλή αλλαγή της βασικής φιλοσοφίας του φορολογικού μας συστήματος. Αντί να φορολογούμε το εισόδημα, θα φορολογούμε την περιουσία επί της αξίας της.

Τρίτον, αυτή η απλή αλλαγή στο φορολογικό μας σύστημα, αλλάζει αβίαστα! τα πάντα στην κοινωνία μας. Το "φαινόμενο της πεταλούδας", σε κοινωνικό ζήτημα. Κατά την έκφραση υψηλόβαθμου στελέχους της Τ.τ.Ε. , που συνεργάσθηκε off the record, πρόκειται για "κολοσσιαία αλλαγή". Αλλαγή ανατρεπτική, αλλά ενάρετη και δημιουργική.

Τέταρτον, τώρα πια, βλέπω ότι δεν χρειάζεται, τουλάχιστον άμεσα, η αλλαγή που είχα προτείνει για την έμμεση φορολογία. Τουτέστιν: Δεν υπάρχει λόγος να καταργηθεί η "ναυαρχίδα" του φορολογικού συστήματος της Ε.Ε., ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (Φ.Π.Α.) Μπορεί κάλλιστα να δρομολογηθεί σταδιακή μείωσή του.

Πέμπτον, αντιστοίχως, υπάρχει πια απλή πρόταση για το βασικό πρόβλημα εφαρμογής της πρότασης: τις μεταβατικές ρυθμίσεις.

ΔΕΝ ΕΠΙΜΕΝΩ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ, αν και θα συγκινούσε τουλάχιστον τις αγορές, στις προεξοφλητικές δυνάμεις των οποίων βασίζεται. Και δεν θα ήταν η πρώτη φορά. Υπάρχει το εξής άλυτο από πλευράς μου πρόβλημα: θερμοί υποστηρικτές της πρότασης, ανησυχούν ότι "δεν θα μας αφήσουν οι τράπεζες", αλλά αποσύρονται και αδρανούν μόλις ακούσουν ότι οι τραπεζίτες το ψηφίζουν "και με τα δυό τους χέρια".

ΕΚΕΙΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΠΙΜΕΝΩ, είναι ότι η πρότασή μου είναι ένα επαρκές δείγμα Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας. Φιλοσοφίας των λύσεων, ανατρεπτικών μεν ενάρετων δε. Απλών, σίγουρων, οικονομικών.

Όσο είναι καιρός...

 

Κόρινθος 7 Νοεμβρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας.

 

 

 

Τί θα έφερνε [δημιουργική] επανάσταση σήμερα; (H ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, φ.1812/20.10.2022)

Όταν λέμε ότι κάποια αλλαγή "φέρνει επανάσταση", εννοούμε ότι ενεργοποιεί ένα μηχανισμό αλλεπάλληλων διαδοχικών  αλλαγών. Αυτή η κρίσιμη αλλαγή, δηλαδή, βρίσκεται σε καίριο σημείο του συνόλου, ώστε φέρνει πολύ μεγαλύτερες αλλαγές από τον εαυτό της.

ΤΑ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ τέτοιου μηχανισμού αλλεπάλληλων διαδοχικών  αλλαγών, είναι το γνωστό παιχνίδι ντόμινο, όπως και οι χιονοστιβάδες. Ένα τουβλάκι πέφτει, παρασύροντας όλη τη σειρά από τέτοια τουβλάκια. Μία χιονόμπαλα, παίρνει τον κατήφορο, και...

Φυσικά, και τα τουβλάκια χρειάζεται να είναι κατάλληλα τοποθετημένα, και η χιονόμπαλα χρειάζεται να πάρει τον κατήφορο από κατάλληλο σημείο. Αλλιώς: ούτε όλα τα τουβλάκια προκαλούν ντόμινο όταν πέφτουν, ούτε όλες οι κατηφορίζουσες χιονόμπαλες προκαλούν χιονοστιβάδες.

ΠΙΟ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, τέτοιου μηχανισμού, είναι το γνωστό ως "φαινόμενο της πεταλούδας". Σύμφωνα με τους εμπνευστές αυτής της προσέγγισης, το πέταγμα μιάς πεταλούδας στη Μογγολία μπορεί -συμβολικά μιλώντας!- να προκαλέσει πλημμύρα στην Κένυα.

Φυσικά, και πάλι, δεν προκαλούν όλες οι πεταλούδες πλημμύρες -αλίμονο. Γι' αυτό λέμε "μπορεί", όπως και "πέταγμα", "Μογγολία", "πλημμύρα" και "Κένυα" -πάει καλά;

Αξίζει, όμως, να προσέξουμε μία διαφορά: ενώ τα τουβλάκια πάνε ένα μετά το άλλο, και οι χιονόμπαλες προκαλούν μεγεθυνόμενες αλλαγές, οι "πεταλούδες" προκαλούν αχανείς και ποικίλες αλλαγές. Αφορούν χαοτικά συστήματα, όπως π.χ. ο καιρός.

ΜΙΛΑΜΕ, ΕΔΩ, ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ αλλεπάλληλων διαδοχικών  αλλαγών, διευρυνόμενων και χαοτικών, γιατί μάλλον δεν υπάρχει από αλλού ελπίδα μεγάλων ενάρετων αλλαγών στην κοινωνία μας. Τα αδιέξοδά της, όλο και περισσότερο, πλησιάζουν στον κανόνα "μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες". Και δεν υπάρχουν καν μεγάλοι καπετάνιοι.

Αν, πάλι, κάποιος οραματίζεται επαναστατικές εξεγέρσεις, αντί για επανάσταση μέσω μηχανισμών, μάλλον δεν έχει υπολογίσει ούτε τις δυνατότητες της προπαγάνδας, ούτε την ισχύ των κατασταλτικών μηχανισμών. Χώρια τα εγγενή προβλήματα συντονισμού εξεγέρσεων. Χώρια ποιός έχει κουράγιο για εξεγέρσεις σήμερα; Χρόνο;

ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΣΧΟΛΙΑΖΟΥΜΕ, εδώ, είναι πολλαπλασιαστές ισχύος. Ένα τουβλάκι, ρίχνει πολλά τουβλάκια. Μιά χιονόμπαλα, προκαλεί χιονοστιβάδα. Μιά "πεταλούδα", προκαλεί "πλημμύρα". Ερώτημα για τολμηρούς: μπορούμε να κάνουμε κάτι ανάλογο, να σώσουμε την κατάσταση; Προτεινόμενη απάντηση εκκίνησης: αν μη τι άλλο, να το δούμε.

Ας φαντασθούμε νοερά!, λοιπόν, το αντίστροφο του φαινομένου της πεταλούδας. Ας φαντασθούμε, δηλαδή, μία τεχνική όπου μπορεί να βρίσκει κανείς πού και πότε θα βάλει μία "πεταλούδα" να "πετάξει", ώστε να προκαλέσει "πλημμύρα" στην "Κένυά" του.

Προφανώς, κάτι τέτοιο έχει μία αυτονόητη προϋπόθεση: την άριστη γνώση του υποκείμενου χαοτικού συστήματος, των νόμων που το διέπουν. Δύσκολο, φυσικά. Αλλά, όποιος τα καταφέρει, έχει τη δυνατότητα να βάζει πεταλούδες να πετάνε και να προκαλεί πλημμύρες. Ή, εν τέλει, έχει τη δυνατότητα να βρίσκει πού και πότε θα βάλει την "πεταλούδα" του να πετάξει, ώστε να προκαλέσει "πλημμύρα" εκεί που θέλει.

Στα λόγια φαίνεται απλό, αλλά έχει πολλά "αν" -σωστά;

ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΠΛΑ, φρονώ, αν μιλάμε για "πεταλούδες" στην κοινωνία.

Ισχυρίζομαι το εξής: το ζητούμενο κρίσιμο σημείο αρχικής διαταραχής, συνεπώς και η κρίσιμη επαναστατική αλλαγή, δεν είναι έρευνα στο χάος, όπως με τις "πεταλούδες". Προσεγγίζεται φιλοσοφικά, με τον μεθοδικό προσδιορισμό του "απωτέρου αιτίου". Αν, δηλαδή, βρούμε τη ρίζα ενός κοινωνικού προβλήματος, η ενδεικνυόμενη αλλαγή προκύπτει μάλλον αβίαστα. Και η λύση είναι σίγουρη, ταχεία και οικονομική.

Η υπέρτερη γνώση που προϋποθέτει και εμπεριέχει, την καθιστά ασυγκράτητη. Αθέατη ή μη, είναι άπαιχτη.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΜΩΣ: Στην ίδια φιλοσοφική προσέγγιση, θα προσδιορίζονταν όχι μόνον εναύσματα δημιουργικών επαναστάσεων, αλλά και καταστροφικών, όπως και απλώς αναδιανεμητικών. Πρόκειται για "δίκοπο μαχαίρι".

ΣΥΝΕΠΩΣ, Χρειάζεται να επινοήσουμε μία καίρια αλλαγή, που θα ήταν πολλαπλασιαστής ισχύος. Ας είναι λ.χ. μία ιδέα, που θα ήταν τεχνολογικά σύγχρονη, που θα μεταδιδόταν απλά, που ταυτόχρονα θα υποστηριζόταν από τους νόμους του κέρδους, και που θα επηρέαζε θετικά την Κοινωνική Ηθική. Θα προέκυπτε κοσμογονία.

Στην εποχή μας, βεβαίως, κάτι τέτοιο χαρακτηρίζεται εκτός τόπου και χρόνου. Οπότε, να δούμε πρώτα πού μας βγάζουν οι λύσεις εντός τόπου και χρόνου...

 

Κόρινθος 14 Οκτωβρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός-συγγραφέας

 

Για μία αλλιώτικη βιομηχανική επανάσταση (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, φ.1810/6.10.2022)

Κάπου γύρω στα 1750, άρχισε η παραγωγική χρήση μηχανών. Η Μεγ. Βρετανία πρωτοπορούσε με τις ατμοκίνητες μηχανές της. Επρόκειτο σαφώς για τεχνολογική επανάσταση που άλλαζε τα πάντα. Σύντομα η βιομηχανική κοινωνία δεν θύμιζε και τόσο την προ-βιομηχανική. Η μαζική προσφορά εργασίας στα εργοστάσια προκαλούσε ραγδαία αστικοποίηση. Και μόνον αυτό, έφθανε.

Τεχνολογικές αλλαγές, έκτοτε, υπήρξαν συνεχώς. Και υπάρχουν. Κάποιες μάλιστα τεχνολογικές αλλαγές ήταν τόσο μεγάλες, ώστε έδωσαν την ευκαιρία να μιλήσουμε για βιομηχανικές επαναστάσεις. Τουτέστιν: Ήταν τόσο μεγάλη επανάσταση ο ηλεκτρισμός, χαρακτηρίσθηκε "2η βιομηχανική επανάσταση". Το ίδιο με την εισαγωγή του αυτοματισμού των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η 3η, και των παγκοσμιοποιημένων επικοινωνιών και μεταφορών, η 4η.

Και ήδη έχουμε τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη να διεκδικούν την 5η και την 6η -αν δεν κάνω κάποιο λάθος.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΛΟΎΣ, φαίνεται σαν η σχέση ανθρώπου-μηχανής, που αιώνες τώρα πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο, να έχει δρόμο ακόμη. Και πράγματι: Συνεχώς, όλο και περισσότερο, τα μυαλά μας "μπαίνουν σε ράγες". Γινόμαστε όλο και περισσότερο μηχανές, όλο και λιγότερο άνθρωποι.

Και δεν φαίνεται κάποιου είδους "φως στο βάθος του τούνελ". Η τεχνητή νοημοσύνη, μάλιστα, τρομάζει με τις δυνατότητές της.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΙΓΟΥΣ, τα πράγματα είναι -ούτε λίγο ούτε πολύ- εντελώς αντίθετα. Το βασικό: Είναι κοινός τόπος, για ατενίζοντες εις βάθος τις ραγδαίες εξελίξεις, ότι η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να είναι η τεχνολογία που θα απελευθερώσει τον άνθρωπο από την τεχνολογία. Απίστευτο;

Και ο λόγος απλός: Θα επικοινωνούμε με τις μηχανές στη γλώσσα μας, όχι στην κωδικοποιημένη γλώσσα τους. Έτσι, ο άνθρωπος ξαναγίνεται αναλογικός. Δεν θα είναι πιά ψηφιακός. Δεν θα είμαστε πια σε ράγες, δηλαδή.

Φυσικά, θα χρειασθεί τα συνήθη απρόβλεπτα να μην στραβώσουν τα φυσιολογικώς αναμενόμενα, αλλά αυτό το αισιόδοξο σενάριο είναι σαφώς το πιθανότερο. Το λογικό.

Η ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, κάπως έτσι, προβάλλει σαν σοβαρή πιθανότητα, και μάλιστα από εκεί που δεν το περιμέναμε. Περιμέναμε μία Ηθική Επανάσταση, σίγουρα. Είναι τόσο καταφανές το αδιέξοδο χωρίς αυτήν. "Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο" έγραφε ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, αλλά ακόμη περιμένουμε.

Την περιμέναμε, όμως, μαζί με κάποιον μεγάλο στοχαστή, ή ποιητή, ή κάτι τέτοιο. Όχι να φέρει την Ηθική Επανάσταση η τεχνολογία. Οι μηχανές. Ανήκουστο. Όχι;

ΣΥΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑ ΚΙΝΕΙ, έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Σπεύδω πάραυτα, λοιπόν, να υποδείξω κάτι μάλλον σημαντικό: οι διάφορες βιομηχανικές επαναστάσεις αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά επαναστάσεις στην παραγωγή. Ήσαν, δηλαδή, πολύ-πολύ μικρότερες οι αλλαγές στην πλευρά της κατανάλωσης.

Υπάρχουν, βεβαίως, μεγάλες διαφορές μεταξύ καταστήματος του 18ου αιώνα και ηλεκτρονικού καταστήματος του 21ου, αλλά η "χειρωνακτική" διαδικασία έχει γίνει απλώς ημιαυτόματη. Ο αυτοματισμός της 3ης βιομηχανικής επανάστασης δεν έχει τεθεί στην υπηρεσία και του καταναλωτή. Μπαινοβγαίνουμε ψάχνοντας, αντί να ψάχνει για εμάς ένα εξελιγμένο διαδικτυακό πρόγραμμα που έχει μάθει τις καταναλωτικές μας ανάγκες, συνήθειες και προτιμήσεις. Μεγάλη διαφορά.

ΠΡΙΝ ΑΡΚΕΤΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ, υπήρχε στην Αθήνα ένα πολυκατάστημα που πρωτοπορούσε. Ο γνωστός ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ, προβαλλόταν πειστικώς ούτω πως: "Διαλέγει πριν από εσάς για εσάς". Και η καταναλωτική μας κοινωνία, τότε!, είχε τη δυνατότητα να το ελέγχει στην πράξη. Και να κρίνει, και να εγκρίνει ψωνίζοντας.

Σήμερα, προφανώς, δεν υπάρχουν αυτές οι διεργασίες κοινωνικού ελέγχου των διαφημίσεων. Παραφράζοντας τη γνωστή φράση από το κινηματογραφικό αριστούργημα του μεσοπολέμου "Πολίτης Καίην", οι σημερινοί διαφημιστές μπορούν κάλλιστα να καυχηθούν ότι "Οι καταναλωτές ψωνίζουν αυτό που τους λέμε εμείς να ψωνίσουν". Σωστά;

ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ, μιά ιδέα, θα ήταν δυνατόν να είναι η υποδομή για την ανάδειξη ενάρετων ηγετών της κοινής γνώμης. Γίνεται κάτι παρόμοιο στα κοινωνικά δίκτυα και την τηλεόραση, αλλά δεν έχει την αξιοπιστία μιάς τεκμηριωμένης ενημέρωσης. Συστηματικής και ενάρετης. Ελάχιστα παρεμβαίνει η λεγόμενη κάποτε "ηθική του επιστήμονα". Υπερισχύουν οι εικόνες και οι ταμπέλες. Ο μιμητισμός.

Το εδώ υποδεικνυόμενο ως βασικό, όμως, είναι άλλο: πρόκειται για αποσπασματική εξυπηρέτηση του καταναλωτή. Δεν είναι ολοκληρωμένη εξυπηρέτηση, δεν υπάρχει ολικός αυτοματισμός.

ΜΙΑ ΑΛΛΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, συνεπώς, προβάλλει θεωρητικά εφικτή. Η πρόκληση είναι προς εφαρμογήν, αναμφισβήτητα. Χωρίς εφαρμογή, το ευρύ κοινό δυσπιστεί, ίσως και δυσανασχετεί. Αλλά, για όσους είναι σε θέση να αξιολογήσουν έναν προκαταρκτικό σχεδιασμό, η ιδέα είναι και σαφής και υψηλών προσδοκιών.

Ως παράδειγμα, μπορεί να αναζητηθεί στο γνωστό analyst.gr το άρθρο "Μία διαδικτυακή εφαρμογή που είναι ικανή να αλλάξει την Ελλάδα" (2014). Παρουσίαζα την ιδέα για ένα πρόγραμμα που κάνει πράξη το "πές μας που πας να σε πάμε", με όλα τα μέσα.

Και σωστά και γρήγορα και οικονομικά -το γενικό σύνθημα. Ελεύθερος χρόνος, επαρκής και ευχάριστος -ο στόχος. Όμορφο παραμύθι;

Κόρινθος 1 Οκτωβρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

 

 

 

 

Αν δεν προσαρμοστούμε, θα πεθάνουμε; (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, φ.1808/22.9.2022)

Κορυφαίος υπουργός, προ ημερών στη ΔΕΘ, και εν όψει χειμερινών δυσχερειών, απασχόλησε την κοινή γνώμη με μία παραλλαγμένη μεταφορά του γνωστού σοφού Νόμου της Φυσικής Επιλογής. Η δήλωση ήταν γενική και νοηματική, και σε τρίτο πρόσωπο: "Όσοι δεν προσαρμοσθούν, θα πεθάνουν".

Η αντιπολίτευση, ως συνήθως, δεν πρόσεξε τη γενικότητα στη διατύπωση. Αλλά μάλλον και ελάχιστοι πρόσεξαν τί ακριβώς σημαίνει -επί του προκειμένου!- η τριτοπρόσωπη αναφορά. Και, με τον τρικούβερτο καβγά που ακολούθησε, κινδυνεύει η ουσία. Όχι;

 

ΣΤΑ MEDIA, ταυτόχρονα, γίνεται λόγος για εποχή μεγάλων αλλαγών. Κάποιοι λ.χ. τις χαρακτηρίζουν "τεκτονικές". Και ουδείς ισχυρίζεται ότι διαθέτει απλώς έναν ΠΛΗΡΗ ονομαστικό κατάλογο αυτών των αλλαγών. Περιμένουμε κάποιες συγκεκριμένες αλλαγές, δηλαδή, αλλά δεν τις ξέρουμε όλες.

Παρ' όλα αυτά, κάποιοι νομίζουν ότι είναι στο απυρόβλητο. Τουτέστιν: νομίζουν ότι ο Νόμος της Φυσικής Επιλογής αποδίδεται σε δεύτερο πρόσωπο. Αν δεν προσαρμοσθείτε θα πεθάνετε. Είναι τραγικό.

 

ΠΡΩΤΑ ΑΠ' ΟΛΑ, αν είναι να στοχασθούμε απροκατάληπτα και αντικειμενικά, θα πρότεινα να δούμε προσεκτικά τί λέει ο Δαρβίνος: "Δεν είναι το πιό δυνατό ή το πιο έξυπνο είδος αυτό που επικρατεί αλλά αυτό που προσαρμόζεται καλύτερα στις αλλαγές."

Άρα δεν έχει κανένα νόημα να επαναπαύεται ο οιοσδήποτε θεωρεί εαυτόν ισχυρόν. Ή/και έξυπνον -ακόμη περισσότερο. Η επιτυχία προσαρμογής κρίνεται αμείλικτα. Στην πράξη, όχι στα λόγια. Όχι ως προς τις επιταγές της εξουσίας, αλλά ως προς τα υπαγορευόμενα από τους Νόμους της Φύσης. Εκτός αν έκανε καλά ο Ξέρξης που μαστίγωσε τη θάλασσα.

 

ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ, επί του καταλόγου των τεκτονικών αλλαγών δηλαδή, επισημαίνω τη γενική ταμπέλα: destructive innovations -αγγλιστί. Καταστροφικές καινοτομίες. Με απλά λόγια, υπάρχουν καινοτομίες που χαλάνε την πιάτσα ή/και που κλείνουν τεράστιους αριθμούς θέσεων εργασίας.

Πάντα υπήρχαν τέτοιες καινοτομίες, αλλά υπήρχαν "συνεννοήσεις" και μέτρα, και βολεύονταν κάπως η κατάσταση. Όμως: κάτι η πανδημία, κάτι ο ανεξέλεγκτος διεθνής ανταγωνισμός, κάτι η προοδευτική φύση του ανθρώπου... φαίνεται ότι οι -παντός είδους- πρακτικές τραστ τα βρίσκουν όλο και πιο σκούρα.

Το ίδιο υποδεικνύει, αν το αναλογισθούμε προσεκτικά, και το  ότι κάποια τραστ, που δεν τα βρίσκουν καθόλου σκούρα, φθάνουν στο άλλο άκρο: φθείρουν την πελατεία τους φτωχοποιώντας την.

 

ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΕΤΟΙΑΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ, θα μεταφέρω προσωπική εμπειρία, από το σχετικά μακρινό 2008. Ως Αγρονόμος-Τοπογράφος μηχανικός, είχα αναπτύξει, σε περιβάλλον διαδικτύου, το πρόγραμμα "ΔΗΛΩΣΗ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ". Σχεδίασα το πρόγραμμα, και κατηύθυνα τους προγραμματιστές που προσέλαβα.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, οιοσδήποτε ξέρει να διαβάζει τους τίτλους των ακινήτων του (συμβόλαια κ.λ.π.), μπορούσε να φτιάξει μόνος του, για τα ακίνητά του, τη δήλωση στο Εθνικό Κτηματολόγιο. Όποια ώρα ήθελε, οπουδήποτε στον πλανήτη.

Σε κάθε του βήμα, ο χρήστης είχε τη δυνατότητα να ρωτήσει για το τρέχον βήμα, και να πάρει τις οδηγίες που χρειάζεται. Και έχει σημασία η λεπτομέρεια: δεν απασχολούνταν με οδηγίες που δεν τον αφορούσαν.

Και την τύπωνε τη δήλωση σε λευκό χαρτί. Το πρόγραμμα έφτιαχνε το έντυπο, και το τύπωνε συμπληρωμένο. Το πρόγραμμα, μάλιστα, είχε και ενσωματωμένους ελέγχους ορθότητας των στοιχείων.

Η ουσία είναι αυτή: οι δηλώσεις που μαζεύονται σε ουκ ολίγα γραφεία τόσες δεκαετίες, θα μπορούσαν να συνταχθούν σε ελάχιστο χρόνο. Δεν θα πω για μέρες ... 2-3 μήνες, χαλαρά.

 

ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΡΓΟΤΕΡΑ, έχοντας πιά γίνει και ο ίδιος διαδικτυακός πολίτης, ανάρτησα διάφορα άρθρα και videos που ανέπτυσσαν το θέμα "Get to internet or die" -Μπες στο διαδίκτυο ή πέθανε. Είχα πάρει το μάθημά μου, έστω πικρά.

Η ουσία: αν ο ανταγωνιστής μας "πουλάει" μέσω διαδικτύου, η πλάστιγγα του ανταγωνισμού γέρνει καταφανώς υπέρ του. Ο πωλών διαδικτυακώς έχει τεράστιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα -γνωστό θέμα πια. [Τονίζω πάντως: αυτό δεν αφορά αυτομάτως ο,τιδήποτε πωλείται.]

Τονίζω, επίσης, ότι ανταγωνιστική πώληση μέσω διαδικτύου δ-ε-ν είναι το να είμαστε απλώς προσιτοί διαδικτυακά. Δεν φθάνει, να το πω απλά, μία απλή διαδικτυακή βιτρίνα. Με άλλα λόγια, αυτό που έκανε το πρόγραμμά μου το 2008, ήταν ότι ερχόταν σε διάλογο με τον χρήστη.

Κοντολογίς: το πρόγραμμα ήταν πωλητής [κτηματογράφος για την ακρίβεια], όχι βιτρίνα ή παραγγελιοδόχος. Είναι τεράστια η διαφορά.

 

ΚΑΠΩΣ ΕΤΣΙ, όμως, ξεφεύγουμε λιγάκι από την ως άνω νοηματική αναφορά στον νόμο του Δαρβίνου. Αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς τί θα γινόταν, αν γενικευόταν η εφαρμογή αυτής της τεχνικής. Προφανώς, αλλαγές μεγαλύτερες από αυτές που ενέπνευσαν τη φράση του τίτλου. Και αλυσιδωτές -σωστά;

Και επαναλαμβάνω: ουδείς ισχυρίζεται ότι διαθέτει έστω έναν πλήρη κατάλογο πιθανών επιπτώσεων τέτοιων καινοτομιών -έστω ονομαστικό.

Είναι τέτοιες και τόσες οι τεκτονικές αλλαγές, κοσμογονικές μάλλον, που στην πραγματικότητα τίθεται το μέγα ερώτημα: τί είναι άνθρωπος; Αυτό κρίνεται σε εσχάτη ανάλυση.

Ειδικότερα: Πώς θα είναι η εργασία; Η εκπαίδευση; Πώς θα είναι το εμπόριο, η επικοινωνία παραγωγών και καταναλωτών; Πώς θα μοιράζεται ο πλούτος; Πόσους δημοσίους υπαλλήλους θα χρειαζόμαστε; κ.ο.κ.

Τίθεται στην πραγματικότητα ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ το ερώτημα ποιός μπορεί να επιβιώσει, αλλά ΠΡΩΤΑ ποιός θα θέλει να επιβιώσει σε ένα τέτοιο κόσμο. Είναι πρωτίστως κρίση υπαρξιακή.

 

ΕΝ ΤΕΛΕΙ, στη χώρα μας που έχει ακόμη μέγα πρόβλημα γραφειοκρατίας, αξίζει να δούμε τολμηρά το παρόν και το μέλλον της διαδικτυακής εξυπηρέτησης του πολίτη. Προσωπικά, με την όποια γνώση και πείρα διαθέτω, και γενικά μιλώντας, βλέπω τα σημερινά προγράμματα για τον πολίτη ως ελάχιστα φιλικά στο χρήστη.

Και αναλογίζομαι τί θα μείνει όρθιο, αν αρχίσει να απασχολεί σοβαρά το θέμα της φιλικότητας. Αλλιώς: αν προσαρμοσθούμε, άραγε, θα επιβιώσουμε; Μήπως χρειάζεται να προσαρμοσθούμε και καλά και εγκαίρως;

 

ΥΠΟ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ, λοιπόν, και αντί του να "πάρουμε τα βουνά", εισηγούμαι ούτω πως: να προσαρμοσθούμε ή να πρωτοπορήσουμε;

 

Κόρινθος 17 Σεπτεμβρίου 2022

Σοφίας, Πίστεως και Ελπίδος

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός-συγγραφέας

 

 

ΖΗΤΟΥΝΤΑΙ δεξιοί επαναστάτες (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1805/1.9.2022)

Ο σύνθετος όρος "δεξιός επαναστάτης", είναι μάλλον παρεξηγημένος, και ακατανόητος. Καλή διαδικτυακή φίλη, είχε κάνει χαρακτηριστικά λόγο για "ανέκδοτο". Δεν την είχα καν προβληματίσει, φέρνοντας παράδειγμα τον αείμνηστο Νίκο Καλογερόπουλο.  Αγνόησε και το σχετικό τσιτάτο του που επιστράτευσα: «Η Ελλάδα δεν χρειάζεται πυροσβέστες. Η Ελλάδα χρειάζεται πυρπολητές».

Δεν εννοούσε λέγοντας πυρπολητές κάτι σαν καταπατητές ή μνημονιοσχίστες -είναι βέβαιο. Και, για μία ακόμη φορά, φαίνεται, ότι έχουμε πρόβλημα με τις λέξεις, τα νοήματα, με τη γλώσσα. Πρόβλημα που προστίθεται στο επίσης μεγάλο πρόβλημά μας με την Ιστορία -που διδάσκει ότι δεν μας διδάσκει.

Να τα βάλουμε σε μία σειρά;

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΗ ΛΕΞΗ "ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ", είναι ότι έχει γίνει πιά συνώνυμο της εξέγερσης, της διαδήλωσης, της υψωμένης γροθιάς. Αν το προσέξουμε λίγο περισσότερο, όμως, "επανάσταση" λέμε κάθε μεγάλη αλλαγή. Αλλαγή, μάλιστα, η οποία πυροδοτεί ευρύ κύμα δευτερογενών αλλαγών. Υπό αυτό το χαρακτηριστικό πνεύμα, λέμε ότι κάτι "φέρνει επανάσταση".

Όταν λέμε, λόγου χάριν, "βιομηχανική επανάσταση", εννοούμε ότι η επινόηση της βιομηχανίας έφερε αλυσιδωτές αλλαγές σε ολόκληρη την κοινωνία. Άλλαξε ακόμη και η οικογένεια, όπως και οι σχέσεις των δύο φύλων.

Ή, πάλι, όταν λέμε ότι η εφεύρεση της τυπογραφίας έφερε επανάσταση, εννοούμε ότι δεν άλλαξε απλώς την εμφάνιση των βιβλίων ή το κόστος τους. Άλλαξε άρδην το τοπίο στην κυκλοφορία ιδεών και τη μόρφωση.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΗ ΛΕΞΗ "ΔΕΞΙΟΣ", από την άλλη, είναι ότι έχει γίνει πιά συνώνυμο του βολέματος και της συντήρησης. Κάθε δεξιός, δηλαδή, θεωρείται ανυποχώρητος θεματοφύλακας του status quo, και εχθρός κάθε αλλαγής. Όπως έχει πει από χρόνια άλλη εκλεκτή διαδικτυακή φίλη, "Είναι κι αυτοί που τρέχουν χωρίς να τους κυνηγάνε, είμαστε κι εμείς που δεν αλλάζουμε ούτε σταυροπόδι..."

Όταν λέμε "δεξιός", όμως, εννοούμε απλώς κάποιον που δίνει προτεραιότητα στο άτομο, βλέποντας ότι ο ανταγωνισμός και η ιδιωτική πρωτοβουλία προάγουν την κοινωνία. Η διαφορά με τον "αριστερό" είναι θεωρητικά σαφής: η κοινωνία προστατεύει το άτομο, χωρίς να διστάζει να κάνει λόγο για "μάζα'.

Κι ας μην ανοίξουμε εδώ την άλλη μεγάλη συζήτηση: το κράτος υπάρχει για το άτομο ή το άτομο για το κράτος;

ΚΑΤΑΛΗΓΕΙ ΟΞΥΜΩΡΟ ΣΧΗΜΑ, κάπως έτσι, το "δεξιός επαναστάτης". Κάτι σαν ζεστό παγωτό, ή δροσερή φωτιά. Και, ούτως εχόντων των πραγμάτων, είναι μάλλον ανώφελο να μετρήσουμε πόσες επαναστάσεις έχουν γίνει από δεξιούς ανά τους αιώνες.

Ποιός, ας πούμε, θα μάντευε ότι η κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ έγινε από ρεπουμπλικάνους, υπό τις σφοδρές αντιδράσεις των δημοκρατικών; Να το τσεκάρουμε, μήπως κάνω κάποιο λάθος;

Ή, πάλι, μήπως να τσεκάρουμε πόσοι δεξιοί στις μέρες μας δεν είναι και τόσο δεξιοί;

ΙΣΩΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΠΕΡΙΤΌ, συνεπώς, να περιμένουμε μία τέτοια επανάσταση. Ειρηνική και δημιουργική, τόσο που να μη γίνεται ούτε μονόστηλο στα Μ.Μ.Ε. Σκόρπια, λοιπόν, τρία σημαντικά θεματάκια:

Πρώτον, επί της ουσίας, ποίηση Ταγκόρ: "Το κέρδος χαμογελάει στην καλοσύνη, όταν το καλό είναι προσοδοφόρο".

Δεύτερον, ερώτηση εργασίας: πώς θα φτιάχναμε την κοινωνία, αν -αννν!- ήταν να τη φτιάχναμε από την αρχή; Ό,τι δεν θα φτιάχναμε, είναι καταδικασμένο -τόσο απλό.

Και τρίτον, ερώτηση επί του χρόνου (timing): πότε κάνουν αλλαγές οι συντηρητικοί νοικοκυραίοι; Καταρτισμένος και έμπειρος τραπεζικός, μου έχει πει το μυστικό: όταν πάνε καλά τα πράγματα, αλλά δεν εμπνέουν για το μέλλον σιγουριά...

Αυτό που λέμε "Των φρονίμων τα παιδιά, πριν πεινάσουν μαγειρεύουν"...

 

Κόρινθος 28 Αυγούστου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

Τί περιμένει το Κογκρέσο από την Ελλάδα; (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1793/26.5.22)

"Τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει μία ιδέα,

όταν έχει έλθει η ώρα της"

(αποδίδεται στον Βίκτωρα Ουγκώ)

Μελετώντας επισταμένως τον λόγο του Πρωθυπουργού της Ελλάδας κ.Κυριάκου Μητσοτάκη στοΚογκρέσο, διαπιστώνουμε αβίαστα ότι το κέντρο βάρους ήταν αλλού από εκεί όπου εστίασαν τα φώτα της δημοσιότητας. Και ήταν σίγουρα βαρυσήμαντη ομιλία, είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κανείς με τον ομιλητή και τους ακροατές που τον χειροκρότησαν όρθιοι.

Εξηγώ: Προβλήθηκαν στον τύπο περισσότερο οι εθνικές θέσεις και διεκδικήσεις, και κάπως λιγότερο οι προσεγγίσεις επί του ουκρανικού. Δεν θα υποστηρίξω, φυσικά, ότι αυτά είναι ασήμαντα. Τολμώ να πω, όμως, ότι οι εθνικές θέσεις και διεκδικήσεις ενισχύονται σφόδρα, όταν συνδυάζονται με το ειδικό βάρος της Ελλάδας σε οικουμενικής σημασίας μεγαθέματα. Και αυτό ακριβώς υποδεικνύω εδώ.

 

Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο κ. Πρωθυπουργός έθεσε, εμμέσως πλην σαφώς, ελληνική υποψηφιότητα για τον επανασχεδιασμό της δημοκρατίας. Και χειροκροτήθηκε θερμά, μάλλον διότι οδήγησε -σιωπηρά και αβίαστα- τους ακροατές του στο αυτονόητο: η Ελλάδα εφηύρε τη δημοκρατία, άρα η Ελλάδα είναι ιδανική για να την επανασχεδιάσει.

Αλλιώς: έχουμε όχι απλώς το δικαίωμα, αλλά κυρίως! το Χρέος.

 

Θα είναι μέγα λάθος, φρονώ, να νομίσει κανείς ότι πρόκειται για τα συνήθη αόριστα της Αθηναϊκής πολιτικής. Δόθηκε σαφής περιγραφή των δύο καίριων προβλημάτων της σύγχρονης δημοκρατίας, καθώς και ιεράρχησή τους.

Καταγράφω: [1] "εσωτερικοί κατακερματισμοί των δημοκρατιών μας", και [2] "απειλή αλαζονικών τυράννων".

 

Ως προς το επίκαιρο πρόβλημα [2], υπήρξε σαφήνεια: "αυταρχικά καθεστώτα αμφισβητούν την ικανότητά μας να προσφέρουμε ευημερία σε όλους τους πολίτες μας. Προσφέρουν στο λαό τους μια «φαουστιανή» συμφωνία: να ανταλλάξουν την πολιτική ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα με υψηλά επίπεδα ανάπτυξης και ατομικής οικονομικής ευημερίας. Πολλοί είναι πρόθυμοι να το αποδεχτούν."

Προφανώς, χωρίς αυταρχισμό, έχουμε πλέον πρόβλημα με την διατήρηση της ευημερίας μας.

Ως προς το βασικό πρόβλημα [1], ευθέως αναγνωρίσθηκαν έμφυτες αδυναμίες στο αρχαιοελληνικό πρότυπο. Αλλά υπεδείχθη το πρωταρχικό: "Καμία κοινωνία πριν από τους Έλληνες δεν τόλμησε να πιστέψει ότι τάξη και ελευθερία ήταν έννοιες συμβατές". Προφανώς, χρειάζεται να το ξαναπιστέψουμε. Όλοι μας.

Ο πρωθυπουργικός συλλογισμός κατέληγε: "το να καταστήσουμε τις Δημοκρατίες μας πιο ανθεκτικές αποτελεί μία πολύ σημαντική προτεραιότητα για τη γενιά μας".

Ολοκληρώνοντας, τόνιζε: "Εύχομαι να είχα τις απαντήσεις σε αυτά τα περίπλοκα ερωτήματα".

 

Το δίλημμά μας, φρονώ, είναι ακριβώς αυτό: να πιστέψουμε ότι ψάχνουν ανώτερη μορφή δημοκρατίας; ή απλώς ετοιμάζουν κάποιου είδους "σοβατίσματα" τα οποία θα πλασάρουν ως ελληνικό επανασχεδιασμό;

Προσωπικά, αφ' ενός πιστεύω ακράδαντα στην απόλυτη αναγκαιότητα βαθιών αλλαγών στο πολίτευμά μας, αλλά και γνωρίζω ότι η σχετική αγωνιώδης αναζήτηση υπάρχει σε υψηλά κλιμάκια, και από χρόνια. Αφ' ετέρου, όμως, δεν έχει νόημα ο,τιδήποτε, στην ως άνω δεύτερη περίπτωση -σωστά;

Συνεπώς, εισηγούμαι να συμπράξουμε. Θα θυμίσω υπερατλαντικώς, μάλιστα, το γνωστό: "When they go low, you go high". Όταν πηγαίνουν χαμηλά, πήγαινε ψηλά.

 

Καταλήγω: Οι τακτικοί αναγνώστες της ΦΩΝΗΣ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, που με τιμούν με την προσοχή τους, έχουν δει πρόσφατα δύο (σχετικά με το παρόν μεγαθέμα) άρθρα: "Δημοκρατία-ο μεταλλαγμένος θεσμός των Ελλήνων" (φ.1778/10.2.22) και "Ηκουλτούρα διαλόγου ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα" (φ.1790/5.5.22).

Επίσης στο αρχείο της ΦΩΝΗΣ μας, ήδη από τις 21 Νοεμβρίου 2013, έχει καταγραφεί η σχετική θέση του αλησμόνητου Νίκου Καλογερόπουλου. Τίτλος του άρθρου: "Νέες ιδέες:Φωνή θεού ή βοώντος εν ερήμω;" Αναφερόταν στην ιδέα της αριστοδημοκρατίας, του υπογράφοντος, και μιλούσε ευθέως για το "Μεγάλο Πάταγο".

 

Κόρινθος 23 Μαΐου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας

Η κουλτούρα διαλόγου ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ φ.1790/5.5.2022)

Η ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΗ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ ΙΔΕΑ, δείχνει σχήμα οξύμωρο. Δύσκολα αναγνωρίζεται ότι μπορεί να συμβαδίζει η κουλτούρα με τον ανταγωνισμό, και ακόμη δυσκολότερα ο ανταγωνισμός με το διάλογο. Ίσως και χειρότερα: Φαίνεται σαν να δίνει κανείς διάλεξη περί παρθενίας σε οίκο ανοχής, και επί πλέον να σκοπεύει να πάρει και τη διαχείριση του καταστήματος. Όχι;

Απέναντι σε αυτή την ευλόγως αναμενόμενη αντίδραση, η πρώτη απάντηση είναι -φρονώ- αφοπλιστική: προτείνεται διάλογος όχι μεταξύ ανταγωνιστών αλλά μεταξύ συναγωνιστών. Τουλάχιστον σε πρώτη φάση, προτείνεται η υψηλή κουλτούρα διαλόγου ως βάση για την οργάνωση συναγωνιστικών ομάδων, πάσης φύσεως και σκοπού.

Να δούμε και την τεχνική, όμως, καθώς υπάρχει σύγχυση και πλάνη.

 

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ -πρώτα απ' όλα.

Δεν είναι διάλογος, επισημαίνω, μία οποιαδήποτε λεκτική αντιπαράθεση. Άλλο διάλογος, άλλο λογομαχία.

Η λογομαχία εστιάζει στα σημεία διαφωνίας. Κάθε μέρος φέρνει την έμφαση στα πλεονεκτήματά του και στα μειονεκτήματα του άλλου. Καθένας "λέει τα δικά του", προσδοκώντας να επικρατήσει. Αν καταφέρει ένα καίριο πλήγμα στις θέσεις του αντιπάλου, επιβάλλει εξ ολοκλήρου τις θέσεις του. Χώρια οι προϋπάρχουσες πλειοψηφίες.

Αυτό αποκαλείται σήμερα διάλογος, αυτό είθισται να γίνεται στη Βουλή, στα συμβούλια κ.λ.π. Αλλά δεν είναι διάλογος, είναι λογομαχία. Αν το προσέξει κανείς, μάλιστα, ακούει συχνά "μην κάνετε διάλογο κ. συνάδελφε"...

 

ΤΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ, προκύπτει αβίαστα στα Ελληνικά. Από την ετυμολογία της λέξης, δηλαδή, υποδεικνύεται η διείσδυση στο λόγο κάθε συμμετέχοντος μέρους. Διείσδυση στα τεκμήρια, στα επιχειρήματα, στους συλλογισμούς, στη λογική συνοχή τους, στην πληρότητα της επιχειρηματολογίας.

Στο διάλογο, λοιπόν, ξεκαθαρίζεται: [1] σε τί συμφωνούμε, [2] σε τί διαφωνούμε και [3] τί παρέλειψε ο κάθε ένας. Έχοντας ξεκαθαρίσει αυτά τα τρία βασικά, τουτέστιν: συμφωνίες-διαφωνίες-παραλείψεις, η δημιουργική επίλυση κάθε διαφοράς, είναι σαφώς πιό κοντά. Ψάχνοντας έτσι, πρώτα απ' όλα, ξεκαθαρίζεται το τί είπε ο καθένας, διαλύονται οι παρεξηγήσεις.

Τίθενται, συνεπώς, σε ρεαλιστικές βάσεις όλα τα ενδεχόμενα: η επικράτηση, η σύγκλιση, η διαπραγμάτευση, ο συμβιβασμός. Ακόμη και στην απευκταία! πολεμική κατάληξη, οποιασδήποτε μορφής, ξέρουμε γιατί πολεμάμε. Σωστά;

 

Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΔΙΑΛΟΓΟΥ, συνεχίζω, εκφράζεται με μία και μόνη λέξη: συγκατάβαση. Και πρόκειται για μία ακόμη λέξη που έχει κακοχρησιμοποιηθεί, αλλά έχει εύγλωττη ετυμολογία.

Σήμερα, αποκαλούμε συγκαταβατικό τον υποχωρητικό. Όμως, η πρόθεση "συν", υποδεικνύει σαφώς ότι συγκαταβατικότητα δείχνουν και τα δύο μέρη. Αλλιώς: αν το ένα μέρος συζητά, ενώ το άλλο εμμένει, δεν μιλάμε για συγκατάβαση.

Επισημαίνω ότι η διαφορά δεν είναι στον τόνο ή την ένταση της φωνής. Μπορεί κάλλιστα ένας "τρικούβερτος" καβγάς να ξεκαθαρίσει τις αντιθέσεις και τις παρεξηγήσεις, και να αποβεί εν τέλει εποικοδομητικός. Αυτή η αλληλοκατανόηση, όπως και αν επιτευχθεί, ορίζει τον διάλογο. Αυτή και τον διακρίνει από τη λογομαχία.

Δεν είναι λίγοι λ.χ. αυτοί που ξέρουν ότι το απόφθεγμα "μετά από ένα γερό καβγά, γίνεται το καλύτερο σεξ" δεν ισχύει μόνον για ζευγάρια. Ισχύει, αντιστοίχως, και για συνεταίρους, συνεργάτες κ.λ.π.

 

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ, η ως άνω συνταγή τριών σημείων, ίσως φαίνεται "ευκολάκι". Ατυχώς, φευ!, δεν είναι. Και υπάρχουν δύο ξεχωριστά προβλήματα. Ένα εκκίνησης και ένα εφαρμογής.

Το πρόβλημα εκκίνησης, είναι βεβαίως στις προθέσεις. Πώς θα επιτευχθεί λ.χ. το ως άνω [3], όταν ο άλλος αποφεύγει να απαντήσει στο θέμα που δεν τον συμφέρει; Επανέρχομαι, λοιπόν, σε κάτι ξεκάθαρο: απευθύνω ιδέες σε αυτούς που ΘΕΛΟΥΝ να κάνουν διάλογο, και ψάχνουν ΤΡΟΠΟ. Και, πολύ απλά, διατυπώνω την άποψη ότι δεν γίνεται διάλογος με ζαβολιές. Προαπαιτείται φιλαλήθεια.

Άλλες εποχές, αυτή η αντίληψη ήταν το αυτονόητο στον επιστημονικό διάλογο. Εδώ απλώς προσαρμόζεται η μέθοδος στον πολιτικό διάλογο. Για περισσότερα, αναζητείστε στο διαδίκτυο το δοκίμιο: "Ο διάλογος εθνικής αυτογνωσίας και ο εορτασμός του 1821".

 

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ, αφορά τα πρακτικά της ως άνω συνταγής τριών σημείων.

Εν ολίγοις: για να δοθούν ξεκάθαρες απαντήσεις, χρειάζεται οι τοποθετήσεις κάθε πλευράς να αναλυθούν σε επί μέρους συλλογισμούς. Είναι προφανές: Μόνο με ένα τέτοιο κομμάτιασμα των εκατέρωθεν επιχειρηματολογιών είναι δυνατόν να γίνουν οι αναγκαίες συγκρίσεις σημείο-προς-σημείο, ώστε να εντοπισθούν οι συμφωνίες, οι διαφωνίες και οι εκατέρωθεν παραλείψεις.

Αυτό το κομμάτιασμα των επιχειρηματολογιών σε επί μέρους συλλογισμούς, χρειάζεται επιμελή προσπάθεια. Αλλά αξίζει τον κόπο. Τώρα, χωρίς μία τέτοια κουλτούρα διαλόγου, δεν βρίσκουμε το κουράγιο ούτε καν για να μαζευτούμε. Οι παράλληλοι μονόλογοι κουράζουν, οδηγούν σε ένδεια συγκλίσεων και αποφάσεων.

 

ΑΝΤΙΠΡΟΤΕΙΝΩ, κατ' ουσίαν, οριζόντιο διάλογο κατά θέμα. Και πιστεύω ακράδαντα ότι μία ομάδα ατόμων που θέλουν και μπορούν να κάνουν τέτοιο διάλογο, μπορούν να επιτύχουν όχι απλώς συλλογικότητα, που σήμερα είναι ανέφικτη, αλλά να επιτύχουν συλλογικότητα άλλου επιπέδου. Ασυναγώνιστη.

Μία τέτοια ευγενής συλλογικότητα Ελλήνων, εφικτή και ισχυρή, είναι και η Αναγέννηση που έχουμε ανάγκη τώρα.

 

Διμηνιό 30 Απριλίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας