Τί θα έφερνε [δημιουργική] επανάσταση σήμερα; (H ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, φ.1812/20.10.2022)

Όταν λέμε ότι κάποια αλλαγή "φέρνει επανάσταση", εννοούμε ότι ενεργοποιεί ένα μηχανισμό αλλεπάλληλων διαδοχικών  αλλαγών. Αυτή η κρίσιμη αλλαγή, δηλαδή, βρίσκεται σε καίριο σημείο του συνόλου, ώστε φέρνει πολύ μεγαλύτερες αλλαγές από τον εαυτό της.

ΤΑ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ τέτοιου μηχανισμού αλλεπάλληλων διαδοχικών  αλλαγών, είναι το γνωστό παιχνίδι ντόμινο, όπως και οι χιονοστιβάδες. Ένα τουβλάκι πέφτει, παρασύροντας όλη τη σειρά από τέτοια τουβλάκια. Μία χιονόμπαλα, παίρνει τον κατήφορο, και...

Φυσικά, και τα τουβλάκια χρειάζεται να είναι κατάλληλα τοποθετημένα, και η χιονόμπαλα χρειάζεται να πάρει τον κατήφορο από κατάλληλο σημείο. Αλλιώς: ούτε όλα τα τουβλάκια προκαλούν ντόμινο όταν πέφτουν, ούτε όλες οι κατηφορίζουσες χιονόμπαλες προκαλούν χιονοστιβάδες.

ΠΙΟ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, τέτοιου μηχανισμού, είναι το γνωστό ως "φαινόμενο της πεταλούδας". Σύμφωνα με τους εμπνευστές αυτής της προσέγγισης, το πέταγμα μιάς πεταλούδας στη Μογγολία μπορεί -συμβολικά μιλώντας!- να προκαλέσει πλημμύρα στην Κένυα.

Φυσικά, και πάλι, δεν προκαλούν όλες οι πεταλούδες πλημμύρες -αλίμονο. Γι' αυτό λέμε "μπορεί", όπως και "πέταγμα", "Μογγολία", "πλημμύρα" και "Κένυα" -πάει καλά;

Αξίζει, όμως, να προσέξουμε μία διαφορά: ενώ τα τουβλάκια πάνε ένα μετά το άλλο, και οι χιονόμπαλες προκαλούν μεγεθυνόμενες αλλαγές, οι "πεταλούδες" προκαλούν αχανείς και ποικίλες αλλαγές. Αφορούν χαοτικά συστήματα, όπως π.χ. ο καιρός.

ΜΙΛΑΜΕ, ΕΔΩ, ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ αλλεπάλληλων διαδοχικών  αλλαγών, διευρυνόμενων και χαοτικών, γιατί μάλλον δεν υπάρχει από αλλού ελπίδα μεγάλων ενάρετων αλλαγών στην κοινωνία μας. Τα αδιέξοδά της, όλο και περισσότερο, πλησιάζουν στον κανόνα "μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες". Και δεν υπάρχουν καν μεγάλοι καπετάνιοι.

Αν, πάλι, κάποιος οραματίζεται επαναστατικές εξεγέρσεις, αντί για επανάσταση μέσω μηχανισμών, μάλλον δεν έχει υπολογίσει ούτε τις δυνατότητες της προπαγάνδας, ούτε την ισχύ των κατασταλτικών μηχανισμών. Χώρια τα εγγενή προβλήματα συντονισμού εξεγέρσεων. Χώρια ποιός έχει κουράγιο για εξεγέρσεις σήμερα; Χρόνο;

ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΣΧΟΛΙΑΖΟΥΜΕ, εδώ, είναι πολλαπλασιαστές ισχύος. Ένα τουβλάκι, ρίχνει πολλά τουβλάκια. Μιά χιονόμπαλα, προκαλεί χιονοστιβάδα. Μιά "πεταλούδα", προκαλεί "πλημμύρα". Ερώτημα για τολμηρούς: μπορούμε να κάνουμε κάτι ανάλογο, να σώσουμε την κατάσταση; Προτεινόμενη απάντηση εκκίνησης: αν μη τι άλλο, να το δούμε.

Ας φαντασθούμε νοερά!, λοιπόν, το αντίστροφο του φαινομένου της πεταλούδας. Ας φαντασθούμε, δηλαδή, μία τεχνική όπου μπορεί να βρίσκει κανείς πού και πότε θα βάλει μία "πεταλούδα" να "πετάξει", ώστε να προκαλέσει "πλημμύρα" στην "Κένυά" του.

Προφανώς, κάτι τέτοιο έχει μία αυτονόητη προϋπόθεση: την άριστη γνώση του υποκείμενου χαοτικού συστήματος, των νόμων που το διέπουν. Δύσκολο, φυσικά. Αλλά, όποιος τα καταφέρει, έχει τη δυνατότητα να βάζει πεταλούδες να πετάνε και να προκαλεί πλημμύρες. Ή, εν τέλει, έχει τη δυνατότητα να βρίσκει πού και πότε θα βάλει την "πεταλούδα" του να πετάξει, ώστε να προκαλέσει "πλημμύρα" εκεί που θέλει.

Στα λόγια φαίνεται απλό, αλλά έχει πολλά "αν" -σωστά;

ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΠΛΑ, φρονώ, αν μιλάμε για "πεταλούδες" στην κοινωνία.

Ισχυρίζομαι το εξής: το ζητούμενο κρίσιμο σημείο αρχικής διαταραχής, συνεπώς και η κρίσιμη επαναστατική αλλαγή, δεν είναι έρευνα στο χάος, όπως με τις "πεταλούδες". Προσεγγίζεται φιλοσοφικά, με τον μεθοδικό προσδιορισμό του "απωτέρου αιτίου". Αν, δηλαδή, βρούμε τη ρίζα ενός κοινωνικού προβλήματος, η ενδεικνυόμενη αλλαγή προκύπτει μάλλον αβίαστα. Και η λύση είναι σίγουρη, ταχεία και οικονομική.

Η υπέρτερη γνώση που προϋποθέτει και εμπεριέχει, την καθιστά ασυγκράτητη. Αθέατη ή μη, είναι άπαιχτη.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΜΩΣ: Στην ίδια φιλοσοφική προσέγγιση, θα προσδιορίζονταν όχι μόνον εναύσματα δημιουργικών επαναστάσεων, αλλά και καταστροφικών, όπως και απλώς αναδιανεμητικών. Πρόκειται για "δίκοπο μαχαίρι".

ΣΥΝΕΠΩΣ, Χρειάζεται να επινοήσουμε μία καίρια αλλαγή, που θα ήταν πολλαπλασιαστής ισχύος. Ας είναι λ.χ. μία ιδέα, που θα ήταν τεχνολογικά σύγχρονη, που θα μεταδιδόταν απλά, που ταυτόχρονα θα υποστηριζόταν από τους νόμους του κέρδους, και που θα επηρέαζε θετικά την Κοινωνική Ηθική. Θα προέκυπτε κοσμογονία.

Στην εποχή μας, βεβαίως, κάτι τέτοιο χαρακτηρίζεται εκτός τόπου και χρόνου. Οπότε, να δούμε πρώτα πού μας βγάζουν οι λύσεις εντός τόπου και χρόνου...

 

Κόρινθος 14 Οκτωβρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός-συγγραφέας

 

Για μία αλλιώτικη βιομηχανική επανάσταση (Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, φ.1810/6.10.2022)

Κάπου γύρω στα 1750, άρχισε η παραγωγική χρήση μηχανών. Η Μεγ. Βρετανία πρωτοπορούσε με τις ατμοκίνητες μηχανές της. Επρόκειτο σαφώς για τεχνολογική επανάσταση που άλλαζε τα πάντα. Σύντομα η βιομηχανική κοινωνία δεν θύμιζε και τόσο την προ-βιομηχανική. Η μαζική προσφορά εργασίας στα εργοστάσια προκαλούσε ραγδαία αστικοποίηση. Και μόνον αυτό, έφθανε.

Τεχνολογικές αλλαγές, έκτοτε, υπήρξαν συνεχώς. Και υπάρχουν. Κάποιες μάλιστα τεχνολογικές αλλαγές ήταν τόσο μεγάλες, ώστε έδωσαν την ευκαιρία να μιλήσουμε για βιομηχανικές επαναστάσεις. Τουτέστιν: Ήταν τόσο μεγάλη επανάσταση ο ηλεκτρισμός, χαρακτηρίσθηκε "2η βιομηχανική επανάσταση". Το ίδιο με την εισαγωγή του αυτοματισμού των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η 3η, και των παγκοσμιοποιημένων επικοινωνιών και μεταφορών, η 4η.

Και ήδη έχουμε τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη να διεκδικούν την 5η και την 6η -αν δεν κάνω κάποιο λάθος.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΛΟΎΣ, φαίνεται σαν η σχέση ανθρώπου-μηχανής, που αιώνες τώρα πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο, να έχει δρόμο ακόμη. Και πράγματι: Συνεχώς, όλο και περισσότερο, τα μυαλά μας "μπαίνουν σε ράγες". Γινόμαστε όλο και περισσότερο μηχανές, όλο και λιγότερο άνθρωποι.

Και δεν φαίνεται κάποιου είδους "φως στο βάθος του τούνελ". Η τεχνητή νοημοσύνη, μάλιστα, τρομάζει με τις δυνατότητές της.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΙΓΟΥΣ, τα πράγματα είναι -ούτε λίγο ούτε πολύ- εντελώς αντίθετα. Το βασικό: Είναι κοινός τόπος, για ατενίζοντες εις βάθος τις ραγδαίες εξελίξεις, ότι η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να είναι η τεχνολογία που θα απελευθερώσει τον άνθρωπο από την τεχνολογία. Απίστευτο;

Και ο λόγος απλός: Θα επικοινωνούμε με τις μηχανές στη γλώσσα μας, όχι στην κωδικοποιημένη γλώσσα τους. Έτσι, ο άνθρωπος ξαναγίνεται αναλογικός. Δεν θα είναι πιά ψηφιακός. Δεν θα είμαστε πια σε ράγες, δηλαδή.

Φυσικά, θα χρειασθεί τα συνήθη απρόβλεπτα να μην στραβώσουν τα φυσιολογικώς αναμενόμενα, αλλά αυτό το αισιόδοξο σενάριο είναι σαφώς το πιθανότερο. Το λογικό.

Η ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, κάπως έτσι, προβάλλει σαν σοβαρή πιθανότητα, και μάλιστα από εκεί που δεν το περιμέναμε. Περιμέναμε μία Ηθική Επανάσταση, σίγουρα. Είναι τόσο καταφανές το αδιέξοδο χωρίς αυτήν. "Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο" έγραφε ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, αλλά ακόμη περιμένουμε.

Την περιμέναμε, όμως, μαζί με κάποιον μεγάλο στοχαστή, ή ποιητή, ή κάτι τέτοιο. Όχι να φέρει την Ηθική Επανάσταση η τεχνολογία. Οι μηχανές. Ανήκουστο. Όχι;

ΣΥΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑ ΚΙΝΕΙ, έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Σπεύδω πάραυτα, λοιπόν, να υποδείξω κάτι μάλλον σημαντικό: οι διάφορες βιομηχανικές επαναστάσεις αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά επαναστάσεις στην παραγωγή. Ήσαν, δηλαδή, πολύ-πολύ μικρότερες οι αλλαγές στην πλευρά της κατανάλωσης.

Υπάρχουν, βεβαίως, μεγάλες διαφορές μεταξύ καταστήματος του 18ου αιώνα και ηλεκτρονικού καταστήματος του 21ου, αλλά η "χειρωνακτική" διαδικασία έχει γίνει απλώς ημιαυτόματη. Ο αυτοματισμός της 3ης βιομηχανικής επανάστασης δεν έχει τεθεί στην υπηρεσία και του καταναλωτή. Μπαινοβγαίνουμε ψάχνοντας, αντί να ψάχνει για εμάς ένα εξελιγμένο διαδικτυακό πρόγραμμα που έχει μάθει τις καταναλωτικές μας ανάγκες, συνήθειες και προτιμήσεις. Μεγάλη διαφορά.

ΠΡΙΝ ΑΡΚΕΤΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ, υπήρχε στην Αθήνα ένα πολυκατάστημα που πρωτοπορούσε. Ο γνωστός ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ, προβαλλόταν πειστικώς ούτω πως: "Διαλέγει πριν από εσάς για εσάς". Και η καταναλωτική μας κοινωνία, τότε!, είχε τη δυνατότητα να το ελέγχει στην πράξη. Και να κρίνει, και να εγκρίνει ψωνίζοντας.

Σήμερα, προφανώς, δεν υπάρχουν αυτές οι διεργασίες κοινωνικού ελέγχου των διαφημίσεων. Παραφράζοντας τη γνωστή φράση από το κινηματογραφικό αριστούργημα του μεσοπολέμου "Πολίτης Καίην", οι σημερινοί διαφημιστές μπορούν κάλλιστα να καυχηθούν ότι "Οι καταναλωτές ψωνίζουν αυτό που τους λέμε εμείς να ψωνίσουν". Σωστά;

ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ, μιά ιδέα, θα ήταν δυνατόν να είναι η υποδομή για την ανάδειξη ενάρετων ηγετών της κοινής γνώμης. Γίνεται κάτι παρόμοιο στα κοινωνικά δίκτυα και την τηλεόραση, αλλά δεν έχει την αξιοπιστία μιάς τεκμηριωμένης ενημέρωσης. Συστηματικής και ενάρετης. Ελάχιστα παρεμβαίνει η λεγόμενη κάποτε "ηθική του επιστήμονα". Υπερισχύουν οι εικόνες και οι ταμπέλες. Ο μιμητισμός.

Το εδώ υποδεικνυόμενο ως βασικό, όμως, είναι άλλο: πρόκειται για αποσπασματική εξυπηρέτηση του καταναλωτή. Δεν είναι ολοκληρωμένη εξυπηρέτηση, δεν υπάρχει ολικός αυτοματισμός.

ΜΙΑ ΑΛΛΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, συνεπώς, προβάλλει θεωρητικά εφικτή. Η πρόκληση είναι προς εφαρμογήν, αναμφισβήτητα. Χωρίς εφαρμογή, το ευρύ κοινό δυσπιστεί, ίσως και δυσανασχετεί. Αλλά, για όσους είναι σε θέση να αξιολογήσουν έναν προκαταρκτικό σχεδιασμό, η ιδέα είναι και σαφής και υψηλών προσδοκιών.

Ως παράδειγμα, μπορεί να αναζητηθεί στο γνωστό analyst.gr το άρθρο "Μία διαδικτυακή εφαρμογή που είναι ικανή να αλλάξει την Ελλάδα" (2014). Παρουσίαζα την ιδέα για ένα πρόγραμμα που κάνει πράξη το "πές μας που πας να σε πάμε", με όλα τα μέσα.

Και σωστά και γρήγορα και οικονομικά -το γενικό σύνθημα. Ελεύθερος χρόνος, επαρκής και ευχάριστος -ο στόχος. Όμορφο παραμύθι;

Κόρινθος 1 Οκτωβρίου 2022

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας