Από τον Όμηρο στην Google

Η επαναστατική ανακάλυψη του αλγορίθμου AlphaGo έχει ανοίξει νέα σελίδα στον προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών: με την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence –AI), τα computers μπορούν πλέον να μαθαίνουν μόνα τους. Αυτό το ξέρουν πολλοί.

Μοιραία, όμως, η ίδια καινοτομία επαναφέρει ένα μείζον θέμα, που –ίσως– δεν το πρόσεξε κανείς: ΠΩΣ είναι καλύτερα να μαθαίνει ο άνθρωπος; Και ακόμη πιο πέρα: ΠΩΣ θα σκεπτόμαστε; ΠΩΣ θα συζητάμε, ΠΩΣ θα επιλέγουμε;

Σε γενικές γραμμές, η απάντηση είναι απλή: όπως ο AlphaGo. Ή, όπως ο AlphaZero, η μετεξέλιξή του. Πιο προσεκτικά, η απάντηση γίνεται απλούστερη: όπως ο Ντέμης Χασάμπης. Ένας Ελληνοκύπριος 40άρης, γεννημένος στο Λονδίνο, με μητέρα Κινέζα. Πολύ απλά και τέλος: το ελληνικό Υ χρωματόσωμά του, τον οδήγησε αβίαστα να σκεφθεί Ομηρικά. Χωρίς καν να χρειάζεται να έχει ακουστά από Όμηρο.

Ο AlphaGo ασχολήθηκε με το κινέζικο επιτραπέζιο παιχνίδι «Γκο». Ένα παιχνίδι σαν το σκάκι, αλλά πολύ πιο απαιτητικό σε σκέψη. Του δόθηκαν οι κανονισμοί του παιχνιδιού και διάφορες παρτίδες μεταξύ πρωταθλητών. Πολύ γρήγορα, ο πρωτοποριακός αλγόριθμος έμαθε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή να νικά πρωταθλητές.

Η μετεξέλιξη μάλιστα, ο AlphaZero, τα …«καταφέρνει» χωρίς αντιγραφές. Μαθαίνει παίζοντας μόνος του. Και όχι μόνον νικάει «για πλάκα» τον AlphaGo, αλλά μαθαίνει και άλλα παιχνίδια –σκάκι, τάβλι κ.λ.π. Αυτό που λέμε «άπαιχτος».

Αν το καλοσκεφθούμε, «παρτίδες μεταξύ πρωταθλητών» είναι και τα Ομηρικά Έπη. Προσλαμβάνουσες παραστάσεις έδινε στα Ελληνόπουλα ο Όμηρος –δεν έδινε δασκαλίστικες συστάσεις. Δεν έδινε κανόνες –παρουσίαζε απόψεις. Παρουσίαζε ποικίλες συμπεριφορές, και τις αντίστοιχες συνέπειες.

Δεν μάθαινε τον άνθρωπο ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ να κάνει. Δίδασκε, περίτεχνα, ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος, και έδινε ιδέες για το ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ να κάνει.

Τα Έπη, ήσαν προφορικά, στο στόμα ραψωδών. Μερικούς αιώνες αργότερα, καταγράφηκαν. Έγιναν το «σχολικό» εγχειρίδιο με το οποίο τα Ελληνόπουλα διδάσκονταν τα πάντα, και με ελάχιστη καθοδήγηση δασκάλου.

Με αυτήν την Παιδεία, μεγαλούργησε η Κλασσική Ελλάδα. Έτσι «ζει» ο Όμηρος, ως ελληνικός τρόπος ζωής, χωρίς πια να τον πολυδιαβάζουμε.

Δεν είναι μυστικό, ούτε τυχαίο, ότι ο αλγόριθμος AlphaGo μιμείται την αρχιτεκτονική του ανθρωπίνου εγκεφάλου. Είναι ένα «νευρωνικό δίκτυο» που αντιγράφει τους νευρώνες, τα κύτταρα δηλαδή του νευρικού μας συστήματος. Κάθε τεχνητός νευρώνας είναι ικανός να προσλαμβάνει πληροφορίες, να τις επεξεργάζεται και να δίνει αποτελέσματα, αλλά και να συνεργάζεται με άλλους νευρώνες.

Το «μυστικό» είναι απλό: το όλο σύστημα μπορεί και βελτιώνεται με την εμπειρία. Μαθαίνει από τις επιτυχίες του αλλά και από τις αποτυχίες του. Βελτιώνει βαθμιαία κάποια «βάρη» εξισώσεων.

Και τα τωρινά ηλεκτρονικά προγράμματα βελτιώνονται με την εμπειρία, φυσικά, αλλά με την εμπειρία του προγραμματιστή –όχι του ίδιου του προγράμματος.

Αυτό το «μυστικό», όμως, εξηγεί εν τέλει και την καθυστέρηση στην εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης. Η αρχική ανακάλυψη είναι του ’10, και ήδη το ’14 η Google είχε εξαγοράσει την πρωτοπόρα εταιρεία DeepMind Technologies Limited για κάποιες εκατοντάδες εκατομμύρια στερλίνες. Η δυστοκία είναι εμφανής.

Έχει γραφεί, βέβαια, ότι το ’18 «θα είναι η πρώτη χρονιά που η τεχνητή νοημοσύνη θα αγγίξει τις ζωές μας», αλλά δεν είναι και τόσο σαφές ότι πρόκειται πράγματι για εφαρμογές όπου ο υπολογιστής μαθαίνει μόνος του. Ίσως –ίσως!– η ταμπέλα «τεχνητή νοημοσύνη» «πουλάει», και μάλιστα εύκολα.

Ίσως –ίσως!– γι’ αυτό και ο Bill Gates μιλάει σε βάθος χρόνου εκατονταετίας…

Αν είναι έτσι τα πράγματα –το τονίζω: αν!– είναι γιατί στις εφαρμογές ζωής δεν υπάρχει κάτι βασικό, που υπάρχει στα παιχνίδια: το σκορ, το αποτέλεσμα. Στο σκάκι, φερ’ ειπείν, υπάρχει το ματ στον κανονισμό. Έτσι έχει ο αλγόριθμος μέτρο της αποτυχίας και της επιτυχίας. Έτσι βελτιώνεται.

Απλή και ενδεικτική ερώτηση: ένας προσωπικός βοηθός υγείας, με τεχνητή νοημοσύνη, τι μέτρο επιτυχίας και αποτυχίας θα έχει; Πώς θα βελτιώνεται; Πώς θα είναι «προσωπικός» και όχι στερεότυπος;

Κάπως έτσι, ξαναγυρίζουμε στο θεμέλιο του πολιτισμού μας, στον Όμηρο. Είναι άραγε ασήμαντο το ότι αποδίδει την όλη διαδικασία αυτοβελτιώσεως μονολεκτικώς; μήτις. Και ο Οδυσσέας του, το διαχρονικό ελληνικό ανδρικό πρότυπο, είναι ο πολύμητις.

Φαίνεται αμπελοφιλοσοφία, αλλά υπάρχει ουσία. Αν πιστέψουμε την ειδησεογραφία, είναι γεγονός: η μήτις είναι εφικτή για την τεχνητή νοημοσύνη στα παιχνίδια. Για να καταστεί, όμως, η μήτις εφικτή για την τεχνητή νοημοσύνη και στην ζωή, στα ανθρώπινα δηλαδή, χρειάζεται κάτι περισσότερο: ενόραση.

Η ενόραση είναι αυτό ακριβώς που διδάσκει ο Όμηρος, χωρίς να το κατονομάζει.

Χωρίς ενόραση, χωρίς ανθρώπινη σφαιρική αξιολόγηση της επιτυχίας και της αποτυχίας δηλαδή, η εναλλακτική λύση για την τεχνητή νοημοσύνη είναι μία: Προκρούστης. Τεχνητά πρότυπα, της ιθύνουσας τάξης. Στερεότυπα, μόδα, μιμητισμός. Συμμόρφωση.

Ατυχώς, θα ήταν μάταιο να δοθεί μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης ενοράσεως. Είναι πολύ απλό για να πείσει δυτικούς φωστήρες. Κολλημένους δηλαδή στα πρότυπα. Αδύναμους να αντιλαμβάνονται την δυναμική των περιστάσεων.

Η Ιστορία θα αποδείξει αν κάποιοι είναι τόσο εγκληματίες ώστε να θελήσουν να αλυσοδέσουν την ανθρωπότητα. Ή να θελήσουν να την εμπαίξουν, στα πρότυπα του αλήστου μνήμης millennium.

Αν το επιχειρήσουν, όμως, η Ιστορία θα αποδείξει και κάτι σημαντικότερο: αν θα μπορέσουν. Αν θα αντιληφθούν –εν ολίγοις– το γνωστό ρωμαϊκό «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας». Και εγκαίρως –βασικό.

Τουτέστιν: ποιο είναι –σε όλες! τις περιπτώσεις– το μέλλον του υπερκαταναλωτισμού;

Κόρινθος 14 Ιανουαρίου 2018

Κώστας Τζαναβάρας